Morgunblaðið - 02.11.1996, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 2. NÓVEMBER 1996 37
Varnir o g viðbúnaður
gegnjarðskjálftum
skjálftaverkfræðinga að nú þegar
lægi fyrir umfangsmikil þekking á
sviði jarðskjálftafræði og að sú þekk-
ing nægði til að hægt væri að hrinda
af stað átaki sem hefði að markmiði
að draga úr tjóni með skipulegum
aðgerðum.
SEISMIS, áhættustjórnun
og Suðurland 2000
hafa ýmsir aðilar lagt verkefninu lið
bæði með beinum og óbeinum hætti.
Hér ber sérstaklega að nefna sveit-
arfélög á Suðurlandi og Almanna-
varnarnefndir. Ýmsar hugmyndir
eru uppi um hvernig best megi
kynna almenningi niðurstöður verk-
efnisins og er nú ráðgert að gera
m.a. sjónvarpsefni með hjálp Al-
mannavarna o.fl.
Á ÞESSU ári er eitt hundrað ára
ártíð Suðurlandsskjálftans og lands-
menn eru minntir á þá vá sem fylg-
ir búsetu í landi okkar. íslendingar
hafa alltaf kunnað að búa í erfiðu
landi. Með tækniþekkingu nútímans
má minnka þá áhættu sem því fylgir.
Um þessar mundir er unnið að
verkefni um varnir og viðbúnað gegn
jarðskjálftum á Suðurlandi. Verk-
efnið, sem nefnt hefur verið SEISM-
IS, er þróað innan ramma hliðstæðra
verkefna sem mótuð hafa verið er-
lendis í kjölfar samþykktar Samein-
uðu þjóðanna um alþjóðlegan áratug
til að draga úr hamförum af völdum
jarðskjálfta. Með grein þessari verð-
ur SEISMIS verkefnið kynnt nánar.
Aratugur helgaður
vörnum gegn jarðvá
Jarðskjálftar eru sú náttúruvá
sem tekið hefur flest mannslíf í ver-
öldinni. Þar við bætist að áhrif jarð-
skjálfta á efnahag þjóða heims er
vaxandi. Margt kemur til: stærri og
dýrari mannvirki, flókin tæknikerfi
nútíma þjóðfélags og síðast en ekki
síst meiri eignir fólks, einkum á
Vesturlöndum. Á áttundu heimsráð-
stefnu jarðskjálftaverkfræðinga í
San Fransisco 1984 var gerð sú
samþykkt að síðasta áratug þessarar
aldar skyldi helga vörnum og viðbún-
aði gegn náttúruvá. í kjöifar þess
kom samþykkt Allsheijarþings Sam-
einuðu þjóðanna um Álþjóðlegan
áratug gegn jarðvá.
Hér á landi eru heimildir um tæp-
lega 100 menn sem týnt hafa lífi í
jarðskjálftum í 11 alda sögu. Á sama
tímabili var tjón á mannvirkjum
umtalsvert. Þeir skjálftar sem orðið
hafa á þessari öld hafa vaidið um-
taisverðu tjóni og gefa vísbendingu
um það sem vænta má. Einnig er
rétt að benda á að þróun byggðar á
helstu jarðskjálftasvæðum Islands
hefur verið ör á síðustu áratugum.
Tii dæmis á Suðurlandi má í dag
finna stóra þéttbýliskjarna, sam-
göngumannvirki og tæknikerfi sem
ekki voru fyrir hendi þegar síðustu
Suðurlandsskjálftar gengu yfir. Sitt-
hvað er þó hægt að gera til að draga
úr áhrifum væntanlegra jarðskjálfta
eins og raunar felst í áðurnefndum
samþykktum. Þær vísbendingar
sýna svo ekki verður um villst að
ástæða er til að huga að þessum
málum hérlendis.
Fyrir um það bil tveimur árum
var unnið að stefnumörkun um við-
búnað og varnir gegn jarðskjálftum
Ragnar
Sigbjörnsson
Þorsteinn I.
Sigfússon
Þorvarður
Hjaltason
Við mótun verkefna er ætíð nauð-
synlegt að hafa að leiðarljósi að þeir
ijármunir sem eru til ráðstöfunar eru
takmarkaðir. Ef það er ekki gert er
hætta á að verkefnalistinn verði vart
meira en óraunhæfur óskalisti. Því
skiptir miklu máli að forgangsraða
verkefnum þannig að þau verkefni
sem skila mestri arðsemi, í víðustu
merkingu þess orðs, komi fremst í
forgangsröðina. Þegar ákvarðanir
um forgangsröðun eru teknar verður
einnig að hafa í huga að mikil óvissa
ríkir varðandi eðli og eiginleika jarð-
skjálfta og að helstu sérfræðingar
heims virðast sammála um að þess-
ari óvissu verður ekki eytt á næstu
áratugum. Við verðum því að lifa
við óvissuna en gera það með þeim
Hvað hefur
þegar verið gert?
Lögð hefur verið áhersla á að
skoða ítarlega húsnæði á Suðurlandi
og er markmiðið að gefa fólki ráð
varðandi frágang innanstokksmuna,
notkun bygginga og hvað hægt er
að gera til að bæta jarðskjálftaþol
bygginga ef talin er hætta á miklum
skemmdum eða hruni bygginga.
Þegar hafa verið skoðuð um 100 hús
á austurhluta svæðisins, aðallega í
Rangárvaiiasýslu. Stefnt er að álíka
viðbót í vesturhluta svæðisins áður
en fyrsta áfanga lýkur. Niðurstöður
benda til að sitthvað sé hægt að
gera til að bæta ástandið. Ennfrem-
ur að kostnaður við aðgerðir sé ekki
SEISMIS erþróaðí
kjölfar samþykktar
Sameinuðu þjóðanna,
segja Þorsteinn I. Sig-
fússon, Þorvarður
Hjaltason og Ragnar
Sigbjörnsson, um al-
þjóðlegan áratug til að
draga úr hamförum af
völdum j arðskj álfta.
á Verkfræðistofnun Háskóla íslands.
Niðurstaðan varð verkefnið SEISM-
IS sem mótað var í samráði við jarð-
vísindamenn, almannavarnanefndir
í héraði, Samtök sunnlenskra sveita-
félaga, Verkfræðistofu Suðurlands
og Almannavarnir ríkisins. Þá var
einnig leitað fanga hjá erlendum
sérfræðingum bæði í Japan og
Bandaríkjum Norður-Ameríku varð-
andi mótun verkefnisins. Jarð-
skjálftaverkfræði hefur á síðustu
árum þokast æ meir í áttina að hin-
um félagslega og fyrirbyggjandi
þætti án þess að minna sé gert úr
þætti jarðskjálftamælinga.
Grundvöllur verkefnisins er sú
þekking sem aflast hefur í fjölmörg-
um rannsóknarverkefnum sem unn-
in hafa verið á Verkfræðistofnun
Háskóla íslands á síðustu tveimur
áratugum. Enn fremur byggir
SEISMIS á niðurstöðum verkefnis
um mat á áhættu af náttúruvá á
Ari Guðmundsson/Þórður Sigfússon VHÍ 1996
PUNKTARNIR á kortinu sýna hús sem skoðuð hafa verið í SEISMIS verkefninu undanfarna sex mánuði.
íslandi, sem unnið var á vegum Við-
lagatryggingar af erlendum sér-
fræðingum með aðstoð frá íslensk-
um aðilum.
SEISMIS er eitt framlag okkar
til áðurnefnds alþjóðlegs áratugar.
Verkefnið byggir á því grundvallar-
sjónarmiði heimsráðstefnu jarð-
Bara vinna meira, góði!
Tryggja verður mann-
sæmandi laun, segir
Friðbert Traustason,
fyrír 40 stunda vinnu.
SKÖMMU áður en
alþingismenn fengu
langþráð sumarleyfi
síðastliðið vor lagði
Davíð Oddsson forsæt-
isráðherra fram mjög
áhugaverða skýrslu um
„laun og lífskjör á Is-
landi, í Danmörku og
víðar“. Skýrsla þessi,
sem sérfræðingar Þjóð-
hagsstofnunar tóku
saman, er byggð á
tölum frá árinu 1993.
Önnur meginniður-
staða skýrslunnar og
sá þáttur hennar sem
forsætisráðherra gerði
best grein fyrir í út-
Friðbert
Traustason
skýringum sínum var eftirfarandi:
„Hagsæld á íslandi er á svipuðu
stigi og í þeim löndum þar sem hún
er hvað mest og meðalráðstöfunar-
tekjur launþega í Danmörku eru ein-
ungis 14,9% hærri en meðalráðstöf-
unartekjur launþega á íslandi."
Það kemur hins vegar einnig mjög
skýrt fram í skýrslunni að íslending-
ar hafi miklu meira fyrir því að afla
gæðanna en þær þjóðir sem eru á
svipuðu hagsældarstigi. Meðalvinnu-
vika í Danmörku er 39 stundir en
hér á íslandi er meðal-
vinnuvikan 50 stundir.
Þrátt fyrir að íslending-
ar vinni að jafnaði um
30% lengri vinnuviku
en Danir, hafa Danir
14,9% mem ráðstöfun-
artekjur en Isjendingar.
Vinnuár íslendinga
er að jafnaði 15,5 mán-
uðir á móti eðlilegu 12
mánaða vinnuári Dana
og samt hafa Danir
14,9% hærri ráðstöfun-
artekjur.
Til þess að nálgast
þau kjaralegu lífskjör
sem Danir njóta verða
íslendingar að treysta á
mikla yfirvinnu eða að taka að sér
aukastarf fyrir utan aðalstarf sitt.
Þannig er staðan því miður hjá allt
of mörgum íslendingum. Allt sem
lífið gefur þeim er vinna, svefn og
næring. Strit og aftur strit og eng-
inn tími fyrir börnin, uppeldið, leið-
sögn, hlýju og aðhald. Að ekki sé
minnst á tómstundir.
Er þetta virkilega æskileg staða?
Er þetta fjölskylduvænt þjóðfélag
sem stuðlar að jafnrétti í lífskjörum
ailra?
Nei, þetta er óviðunandi með öllu.
Við verðum að tryggja íslendingum
mannsæmandi laun fyrir 40 stunda
vinnuviku. Við verðum að tryggja í
áföngum að laun hér á landi verði
sambærileg við þau laun sem greidd
eru annars staðar á Norðurlöndum
og almennt í nágrannalöndum okkar
öðrum.
Upplausn íjölskyldna, virðingar-
leysi, ofbeldi og óáran hvers konar
á m.a. rætur að rekja til hins langa
vinnudags.
Tökum höndum saman og stuðl-
um að betra þjóðfélagi þar sem ein-
staklingurinn og fjölskyldan fær
tíma til að njóta hæfilegra frístunda
til að efla samheldni, þroska og
kærleika.
Höfundur er formaður Sambands
íslenskra bankamanna.
hætti, með hjálp áhættustjórnunar,
að sú áhætta sem tekin er sé ásætt-
anleg, bæði þjóðhagslega sem og frá
sjónarhóli einstaklinganna. Því er
litið svo á að SEISMIS sé eðlilegur
hluti af byggðar- og atvinnuþróun á
íslandi. Það tengist verkefninu Suð-
urland 2000, sem miðar að því að
skyggnast inn í nýja öld með velferð
Suðurlands í huga.
Hvað á að gera?
Með SEISMIS er stefnt að því að
efia viðbúnað gegn jarðskjálftum og
er lögð áhersla á Suðurlandsund-
irlendið. Úrtak bygginga á svæðinu
verður skoðað mjög nákvæmlega að
höfðu samráði við eigendur. Upplýs-
ingar verða að öðru ieyti trúnaðar-
mál. Miðað er við að íbúum svæðis-
ins verði veitt ráðgjöf almenns eðlis
um viðbúnað og viðbrögð gegn jarð-
skjálftum. Húseigendum verði gefin
ráð varðandi hluti sem hægt er að
bæta auðveldlega og ef verkefnið
leiðir í ljós að byggingar á svæðinu
eru hættulegar verður eigendum
bent á með hvaða hætti þeir gætu
bætt ástandið.
Sérstök áhersla verður lögð á
samgöngukerfi svo og önnur tækni-
kerfi sem nauðsynleg eru til að þjóð-
félagið geti starfað eðlilega í kjölfar
jarðskjálfta. Stefnt er að því að þýð-
ingarmiklar byggingar og mannvirki
verði skoðuð sérstaklega í samvinnu
við hlutaðeigandi aðila.
Hvernig er SEISMIS
fjármagnað?
Fjármögnun SEISMIS rann-
sóknaverkefnisins hefur þegar verið
tryggð, en verkefnið tekur tvö ár.
Fjármagn kemur að verulegu leyti
frá Viðlagatryggingu og Tæknisjóði
Rannsóknaráðs íslands. Auk þess
mikill en árangur geti þó verið um-
talsverður. Unnið er að því að kynna
þessar niðurstöður og er vonast til
að þær komi fyrir sjónir landsmanna^.
innan tíðar. Álmennt eru einstaka
upplýsingar trúnaðarmál. Upplýs-
ingar, sem safnað er, eru einnig
mikilvægar til að áætla tjón í jarð-
skjálftum og hafa þannig beint hag-
nýtt gildi fyrir almannavarnastarf
og neyðar- og björgunarstjórn.
Hver verður
ávinningurinn?
Þegar spurt er hver verði árang-
urinn af verkefninu SEISMIS er ljóst
að svarið fer nokkuð eftir því með
hvaða augum verkefnið er skoðað.
Það er þó hafið yfir vafa að niður-
stöður verkefnisins eru þegar orðnar
meiri en aðstandendur bjuggust við.
Líklegt er að verkefnið muni bæði<'
bjarga mannslífum, draga úr slysum
og tjóni á eignum. Árangurinn bygg-
ist að sjálfsögðu á þeim jákvæðu
viðtökum sem SEISMIS hefur hlotið
af stjórnvöldum í héraði og síðast
en ekki síst þeim einstaklingum sem
þegar hafa tekið þátt í forkönnunum
SEISMIS. Við vonum að svo verði
áfram. Ef það verður erum við sann-
færðir um að SEISMIS muni bæta
mannlíf á Suðurlandi. Suðurland er
eitt blómlegasta svæði íslands og
með þekkingu á fyrirbyggjandi að-
gerðum gagnvart jarðskjálftum geta
Sunnlendingar horft með bjartsýnf-
til nýrrar aldar.
Þorsteinn I. Sigfússon er
prófessor við HI og
framkvæmdastjóri VHÍ,
Þorvarður Hjaltason er
framkvæmdastjóri SaSS, Ragnar
Sigbjömsson er prófessor og
stjómarfomaður VHÍ.