Morgunblaðið - 19.10.1997, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
ÁKVARÐANIR
wm nýja stór-
iðju á íslandi
biða niður-
stöðw ráð-
stefnunnar i
Kyoto.
ÞAÐ GETUR reynzt íslandi
þæði erfitt og dýrt að
standa við þau markmið
um minnkun losunar gróð-
urhúsalofttegunda, sem að öllum lík-
indum verða sett í bindandi alþjóð-
legan samning á ráðstefnu í
japönsku borginni Kyoto í desember
næstkomandi. Þrátt fyrir viðleitni til
að halda losun koltvísýrings og ann-
arra gróðurhúsalofttegunda í skefj-
um stefnir allt 1 að útblásturinn frá
íslandi aukist verulega á þessum
áratug. Þetta á reyndar við um öll
iðnríki, en sérstaða íslands er nokk-
ur vegna þess að nú þegar eru notað-
ir endurnýjanlegir orkugjafar í all-
miklum mæli hér á landi. Það mun
skipta ísland miklu, ekki sízt varð-
andi framtíðaruppbyggingu stóriðju,
hvort það verður ofan á í Kyoto að
taka tillit til sérstöðu einstakra ríkja,
svo og hvort leyft verður að verzla
með losunai’kvóta.
Umræðan um gróðurhúsaáhrifin
svokölluðu er flestum kunn. Nokkrar
lofttegundii- í andrúmsloftinu, koltví-
sýringur, vatnsgufa, óson, metan,
tvíköfnunarefnisoxíð og ýmis flúr-
kolefnissambönd, valda því að loft-
hjúpur jarðarinnar er eins og gler í
gróðurhúsi og gleypir í sig hluta af
varmanum, sem ella myndi geisla út
frá yfirborði jarðar. Þessi áhrif eru
eðlileg og nauðsynleg til þess að
jörðin sé byggileg pláneta en öllu má
ofgera og vísindamenn telja að að
magn koltvísýrings sé nú 30% meira
í andrúmsloftinu en það var árið
1800.
Fátt er vitað með vissu um áhrif
uppsöfnunar gróðurhúsalofttegunda
í lofthjúpnum. Vísindamenn telja sig
þó geta spáð því að uppsöfnun gróð-
urhúsalofttegunda valdi því að lofts-
lag á jörðinni hlýni um eina til þrjár
og hálfa gráðu fram til ársins 2.100.
Þetta yrði meiri breyting en orðið
hefur á hitastigi og loftslagi síðastlið-
in 10.000 ár. Talið er að fyrstu áhrif-
in verði vaxandi tíðni afbrigðilegrar
veðráttu, ofsaveðurs og úrkomu og
hafa margir tengt veðurfyrirbærið
E1 Nino við gróðurhúsaáhrifin. Jafn-
framt er talið að yfirborð sjávar
muni hækka og ógna byggð í mörg-
um ríkjum. Helzta áhyggjuefni Is-
lands í þessu sambandi er hugsan-
legar breytingar á Golfstraumnum,
sem stuðlar að því að gera landið
byggilegt.
Ríó-samningurinn
dugar ekki
Til að bregðast við þessari þróun
var rammasamningur Sameinuðu
þjóðanna um loftslagsbreytingar
undirritaður á margfrægri ráðstefnu
í Rio de Janeiro árið 1992. Sam-
kvæmt samningnum skuldbinda iðn-
vædd ríki sem heild sig til að grípa
til aðgerða, sem miða að því að reyna
að auka ekki útblástur gróðurhúsa-
lofttegunda, þannig að hann verði
ekki meiri árið 2000 en 1990. Iðn-
vædd ríki eru talin upp í viðauka I
Niðurstaða samningaviðræðng um takmörkun á losun gróð-
urhúsalofttegunda í Kyoto í desember hefur meðal annars
mikla þýðingu fyrir framtíðaráform um stóriðju hér á landi,
skrifar Olofur Þ. Stephensen. Það getur orðið erfitt og
dýrt fyrir Island eins og önnur iðnríki að standa við þær
skuldbindingar, sem Kyoto-bokunin mun fela í sér.
Áætlun og spá um útstreymi gróðurhúsalofttegunda á íslandi til 2020
4,0 -i Milljónlr tonna
_ Gróöurhúsalofttegundir
3,5 j f C0,- ígildum
H ,l! II O II I'
1990
1995
við samninginn og ganga gjarnan
undir heitinu „viðauka I-ríki“ í um-
ræðum um loftslagsbreytingar.
Þetta eru ríki OECD, þar á meðal
ísland, ríki Austur-Eyrópu og ríki
Sovétríkjanna sálugu.
Ríó-samningurinn er ekki bind-
andi fyrir aðildarríkin og tilgreinir
ekki ákveðin losunarmörk fyrir ein-
stök ríki. Fljótlega eftir að hann tók
gildi varð ljóst að ákvæði hans
nægðu ekki til að ná raunverulegum
árangri í baráttunni við gróðurhúsa-
áhrifin. Á fyrsta sameiginlega fundi
aðildarríkja samningsins í Berlín
fyrir tveimur árum var ákveðið að
stefna skyldi að því að setja í bókun
við rammasamninginn ákveðin tölu-
leg markmið um að draga úr út-
streymi gróðurhúsalofttegunda í iðn-
ríkjunum fyrir árin 2005, 2010 og
2020. Ekki var hins vegar stefnt að
því að setja þróunarríkjunum nein
mörk í bili. Síðastliðin tvö ár hefur
verið unnið samkvæmt þessu svo-
kallaða Berlínarumboði, en þar er að
auki kveðið á um að taka skuli mið af
mismunandi upphafsstöðu aðila,
tækni sem tiltæk er og öðrum kring-
umstæðum, svo og þörfinni á sann-
gjörnu og viðeigandi framlagi frá
hverju og einu aðildarríki.
Lokasennan að hefjast
í Berlín var sett á fót sérstök
samninganefnd, sem haldið hefur sjö
samningafundi. Síðasti fundur henn-
ar fyrir Kyoto-ráðstefnuna verður
haldinn síðar í þessari viku í Bonn.
Niðurstöður samningaviðræðnanna
verða síðan lagðar fyrir ráðstefnuna
í Kyoto í desember.
Lokaniðurstaðan nálgast því og
spennan í viðræðunum fer vaxandi.
Ymsar tillögur eru komnar fram. Sú,
sem hefur hlotið einna mesta um-
ræðu, er tillaga Evrópusambandsins,
sem leggur til að iðnríkin stefni að
því að árið 2005 sé útblástur þeirra
7,5% minni en árið 1990 og árið 2010
verði hann 15% minni.
Eina iðnríkið utan ESB, sem lagt
hefur fram áþreifanlega tillögu um
niðurskurðarmarkmið, er Japan,
sem leggur til að iðnríkin stefni að
því að árið 2012 verði útblástur
þeirra að meðaltali 5% minni en árið
1990. Japanir vilja hins vegar að tek-
ið verði tillit til mismunandi að-
stæðna í iðnríkjunum og sum taki á
sig meiri niðurskurð en önnur minni.
Japanir vilja að tekið verði tillit til
hlutfalls útblásturs og þjóðarfram-
leiðslu árið 1990, útblásturs á hvern
íbúa sama ár og þess hvort fólks-
fjölgun hafi verið meiri en í öðrum
iðnríkjum á árunum 1990 til 1995.
Með því að beita þessari formúlu fá
Japanir út að þeir sjálfir þurfi ekki
að draga saman útblástur gróður-
húsalofttegunda nema um 2,5% frá
árinu 1990, enda hafi þeir minnkað
mengunina meira en önnur iðnríki á
níunda áratugnum.
Samtök smáeyjaríkja hafa lagt til
enn meiri samdrátt í losun gróður-
húsalofttegunda en ESB, eða 20% á
árunum 1990 til 2005. Mörg þessi
ríki óttast mjög hækkandi sjávar-
stöðu vegna hærri lofthita.
Beðið eftir Bandaríkjunum
Flestir bíða nú spenntir eftir til-
lögu Bandaríkjanna, sem bera
ábyrgð á fimmtungi alls útblásturs
gróðurhúsalofttegunda í heiminum
og munu hafa mikil áhrif á niður-
stöðu samningaviðræðnanna. Banda-
ríkjastjórn hefur látið í ljós vilja til
að losunarmörkin, sem um verður
samið í Kyoto, verði lagalega bind-
andi, en ljóst er að Bandaríkjamenn
telja tillögur ESB ganga alltof langt.
Bill Clinton forseti lýsti því yfir á
blaðamannafundi í Brazilíu í síðustu
viku að hann vildi að í Kyoto næðust
samningar „sem draga verulega úr
losun gróðurhúsalofttegunda út í
andrúmsloftið á næstu öld“ en nefndi
enga tölu.
Að sögn New York Times hafa
ráðgjafar Clintons ráðlagt honum að
draga samdrátt í útblæstri á langinn
eins og hægt sé til að forðast nei-
kvæð áhrif á bandarískt efnahagslíf.
Blaðið vitnar í sérfræðing, sem segir
þrjá meginkosti til skoðunar í Hvíta
húsinu; í fyrsta lagi að árið 2010
verði útblástur jafnmikill og hann
var 1990, í öðru lagi að því markmiði
verði ekki náð fyrr en 2015 eða 2020
og í þriðja lagi að draga smátt og
smátt úr aukningu útblásturs og
fastsetja hámark hans einhvern tím-
ann í framtíðinni.
Þótt í Berlínarumboðinu sé gert
ráð fyrir að það verði áfram ein-
göngu iðnríkin, sem takist á hendur
skuldbindingar um að draga úr út-
blæstri, telja Bandaríkjamenn að
þróunarlöndin eigi ekki að sleppa við
slíkt. Bandaríkjaþing hefur gert það
að skilyrði fyrir samþykkt bókunar-
innar, sem á að undirrita í Kyoto, að
þróunarlöndin axli sinn hluta af
byrðinni, hugsanlega með þvi að
gerður verði sérstakur samningur
um losunarmörk fyrir þróunarríkin.
ísland eykur losun á
þesswm áratug
ísland er aðildarríki Ríó-samn-
ingsins og hefur tekið þátt í samn-
ingaviðræðum samkvæmt Berlínar-
umboðinu. Islenzk stjórnvöld hafa
hins vegar verulegar áhyggjur af því
að niðurstaðan í Kyoto verði flatur
niðurskurður á öll iðnríkin, þar sem
ekki verði tekið tillit til sérstöðu
ríkja á borð við Island, sem nýta
endumýjanlega orkugjafa í miklum
mæli.
En þrátt fyrir að hús séu hituð með
jarðvarma ellegar rafmagni og raf-
magn til iðnaðarframleiðslu á Islandi
sé framleitt með vatnsorku en ekki
brennslu eldsneytis var losun koltví-
sýrings á hvem íbúa svipuð hér á
landi árið 1990 og að meðaltali í ríkj-
um Evrópusambandsins, eða 8,6
tonn. Þetta er þó mun lægra hlutfall
en í Bandaríkjunum, þar sem útblást>
urinn var nærri 20 tonn af koltvísýr-
ingi á hvem íbúa, og í sumum ríkjum
ESB, til dæmis Lúxemborg, þar sem
útblástur á mann var mestur, eða
tæplega 29 tonn. Hins vegar var út-
blástur á mann meiri á íslandi en t.d.
í Svíþjóð, þar sem hann var 6,4 tonn,
og í suðlægari ríkjum Evrópusam-
bandsins á borð við Spán, Portúgal og
Ítalíu. Ef miðað er við aðildarríki
OECD í heild var útblástur 12 tonn á
mann árið 1990. Þessar tölur koma
fram í nýrrí skýrslu umhverfisráð-
herra um ísland og loftslagsbreyting-
ar af manna völdum.
Árið 1990 var heildarútblástur
gróðurhúsalofttegunda á íslandi
jafngildi 2.730 þúsund tonna af
koltvísýringi. Árið 1996 er áætlað að
útstreymið hafi verið 2.694 þúsund
tonn, sem er 36 þúsund tonnum eða
um 1,3% minna en árið 1990. Þetta
er einkum að þakka minni losun flú-
orkolefna frá álverinu í Straumsvík,
en hún hefur minnkað um sem svar-
ar 240.000 tonnum af koltvísýi'ingi á
þessu tímabili. Þessi samdráttur hjá
ISAL hefur því vegið upp rúmlega
200.000 tonna aukningu í útstreymi
annai-ra gróðurhúsalofttegunda og
36 þúsund tonnum betur. Aukning
útblásturs annarra lofttegunda er
einkum frá fiskiskipum, ökutækjum
og stóriðju.