Morgunblaðið - 29.01.1998, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 29. JANÚAR 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Sannindi og
hálfsannindi
STUNDUM heyrast
fullyrðingar um að
heilbrigðisþjónusta á
fslandi sé í rúst. At-
hyglisvert er að menn
virðast skiptast í tvo
flokka. Stjórnarand-
stæðingar, sumir
hverjir, fullyrða að
, heilbrigðisþjónustan sé
í rúst, en stjómarsinn-
ar telja slíkt fjarstæðu.
Hvoram eiga menn
að trúa?
Eftir því sem best
verður séð er ástandið
þannig:
Góður árangur:
1. Langtímaáætlun heilbrigðis-
stjómar, er kom fram í lögum um
heilbrigðisþjónustu 1973 um upp-
byggingu heilsugæslu og eitt
sjúkrahús í hverju kjördæmi, hefur
að mestu gengið eftir. A rúmum 20
árum hefur orðið gerbylting í
heilsugæslu landsmanna. Tækni-
þróun, árangur og afkastageta ís-
lenskra sérgreinasjúkrahúsa, bæði
hina minni og stærri, er svipuð og
gerist á sérgreinasjúkrahúsum í há-
þróuðum nágrannalöndum (Land-
læknisembættið 1995, 1996, VSO-
skýrsla 1993).
Heilbrigðisráðuneytið hefur
stuðlað að fjárveitingu til að ná
þessum árangri. Hlutfallslega færra
sérhæft starfsfólk starfar þó á ís-
lensku sérgreinasjúkrahúsunum en
á sambærilegum sjúkrahúsum í ná-
grannalöndunum. (Nordic Year-
book of Stat. 1995).
2. Menntun heilbrigðisstétta er
ekki síðri en gengur og gerist í ná-
grannalöndunum. Auðvelt er fyrir
íslenskt heilbrigðisstarfsfólk að fá
störf í nágrannalöndum. Arangur
íslenskra lækna í s.k. bandarískum
samanburðarprófum er jafngóður
og tíðkast við góða háskóla ytra.
3. Tæknibúnaður sjúkrahúsa hef-
ur batnað mikið og gerir okkur
kleift að sinna allflestum verkum í
heilbrigðisþjónustunni. Við höfum
að mestu orðið sjálfum okkur nógir.
í nýlegri Evrópukönnun kom í ljós
að framhaldsmenntun heilsugæslu-
lækna og tæknibúnaður heilsu-
gæslustöðva er eins og best gerist í
'♦'Evrópu. Þess skal getið að víðtæk
sérfræðimenntun íslenskra lækna
sem stendur að baki þessari þróun
er til komin án beinnar fjárhagsað-
stoðar frá íslenska ríkinu! Þetta er
einstakt framtak, enda aldrei á það
minnst samkv. íslenskri venju.
Menn ræða sjaldan um það sem vel
er gert!
4. í forvörnum og heilsueflingu
stöndum við okkur eins og best ger-
ist í vestrænum heimi. Heilbrigðis-
ráðuneytið hefur staðið vel að baki
þeirri starfsemi.
5. Miðað við heilbrigðisútgjöld
sem hlutfalþ af vergri landsfram-
leiðslu var ísland árið 1986 í 10.
sæti í röð OECD-ríkja, en er nú í
*14. sæti (Þjóðhagsstofnun 1997).
6. Fram til ársins 1990 töldu nær
86% landsmanna heilbrigðisþjón-
ustuna ágæta eða góða.
Ósagt skal um niður-
stöður slíkra kannana
nú.
Það sem farið hefur
úrskeiðis:
Það sem hefur farið
úrskeiðis er að þjón-
ustuþörfinni á sér-
greinasjúkrahúsum
hefur ekki verið nægi-
lega sinnt. Verulegur
vandi hefur skapast
vegna þess að við höf-
um ekki aðlagað okkur
nógu hratt að þeirri
tækniþróun sem orðið
hefur í heilbrigðisþjón-
ustunni og sjúklingar eiga rétt á að
fá. Fjármálayfirvöld eru treg til
þess að veita nægjanlegt fjármagn,
enda fengið misvísandi skilaboð í
þessu efni.
1. Langir biðlistar hafa myndast
við sérgreinasjúkrahúsin í Reykja-
vík. Töluverðar úrbætur hafa feng-
✓
___________Islensk____________
heilbrigðisþjónusta er
ekki í rúst, segir Olafur
Ólafsson, en verulegra
úrbóta er þörf á
þjónustusviði.
ist á biðlistum eftir kransæðaað-
gerðum og hryggspengingu, en að
öðru leyti litlar breytingar á síðasta
ári. Alít að fjórðungur bráðasjúk-
linga verður að hírast á göngum og í
skotum lungann úr vistinni (álit
hjúkrunarfræðinga). Þessu geta
menn ekki neitað, því of margir
sjúklingar hafa vistast við þær að-
stæður. Verulega hefur verið
þrengt að geðsjúklingum. Fjöldi
sjúklinga hefur lent í hremmingum
vegna deilu sérfræðinga og Trygg-
ingastofnunar ríkisins. Menn virð-
ast líta á sjóði og skyldur Trygg-
ingastofnunar ríkisins „líkt og
bóndinn í sögu Jóns Trausta varð-
veitti gamla heyið“. Breyta þarf
umdeildri lagagrein er virðist
hindra Tryggingastofnun ríkisins í
að sinna eðlilegum skyldum við
borgarana. Borgarar hafa greitt til
Tryggingastofunar ríkisins í góðri
trú um aðstoð í veikindum.
2. Milli 20-30% þeiira lægst laun-
uðu (foreldrar smábarna, einstæðar
mæður) neyðast til að fresta heim-
sóknum til heilsugæslu og/eða sér-
fræðinga vegna fjárskorts. Áratuga
jafnræði hefur raskast. Hlutfalls-
legur lyfjakostnaður heimila er nú
svipaður og meðal nágrannaþjóða
þó að laun séu í heild mun lægri en
þar. Sextán prósent af lægstlaunuð-
um barnafjölskyldum verða að
fresta lyfjakaupum úr apótekum
vegna fjárskorts (Landlæknisemb-
ættið 1997).
Á sl. tveimur til þremur árum
hafa Landlæknisembættinu borist
ítrekaðar kvartanir vegna þess að:
Ólafur
Ólafsson
Launakerfi
Stimpilklukkukerfi
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafenl 11 • Slml S68 8055
www.lslandla.ls/kedlitliroun
• endurinnlögnum sjúklinga hefur
fjölgað, m.a. vegna þess að þeir era
útskrifaðir of fljótt. Vissulega má
finna tæknilegar skýringar á endur-
innlögnum að hluta. Sumir rengja
þessa staðreynd, en of margir sjúk-
lingar hafa orðið fyrir óþægindum
vegna þessa. Staðreyndum verður
ekki leynt. Löng bið vinnufærra
manna eftir aðgerðum og tíðar end-
urinnlagnir kosta verulegt fé.
• mikið álag hefur skapast meðal
heilbrigðisstarfsmanna á bráða-
deildum. Yfir 70% þeirra kvarta um
streitu og þreytu, enda er mannekla
þar (Landlænisembættið 1996).
• dregið hefur úr eðlilegu viðhaldi
tækja og húsnæðis.
• sjúklingum er veittur stuttur tími
til endurhæfingar hérlendis.
Læknar sem lokið hafa fram-
haldsnámi sækja ekki heim sem
skyldi. Helstu ástæður íyrir þessu
era lág laun á íslandi og erfiðleikar
á að lifa venjubundnu fjölskyldulífi
vegna mikils vinnuálags. Nú hefur
fengist launabót og von til þess að
heimtur verði betri. Dreg ég þá
ályktun eftir fundi með íslenskum
læknum á Norðurlöndum er ég hefi
átt \ þessum mánuði.
Án efa má hagræða nokkuð með
því að sameina t.d. skrifstofuhald,
verk- og tæknimál Sjúkrahúss
Reykjavíkur og Landspítalans und-
ir eina rekstrarstjóra, en sameining
faglegs rekstrar er ekki heppileg.
Fagleg stjórnun yrði of einhliða og
nefna mætti mörg dæmi um slíkt.
Fagleg samkeppni heyrði sögunni
til. Hvar eru allir fylgjendur sam-
keppni sem birst hafa í fjölmiðlum á
síðustu árum?!
Úrbætur:
Ef illa árar er eðlilegt að heil-
brigðisþjónustan þoli spamað líkt
og aðrar greinar - en nú árar vel.
Samkvæmt mörgum skoðanakönn-
unum kýs almenningur síst að
spara í heilbrigðisþjónustu.
Nú hafa fengist launabætur og
eykur það vonandi áhuga heilbrigð-
isstarfsmanna á vinnu á Islandi.
Þakka ber þeim er stóðu að þeirri
lausn.
Brýna nauðsyn ber til að búa
hjúkrunarsjúklingum er vistast á
bráðadeildum annað vistunarrými -
þá mun fækka á biðlistum og á
göngum.
Við verðum að fylgjast með nýj-
ungum í sjúkrahúsarekstri meðal
nágrannaþjóða. Til dæmis að draga
sem mest úr dýrum legudeildum
sem taka 55-60% af heildarkostnaði
í heilbrigðisþjónustu. Við nýbygg-
ingar spítala í Bandaríkjunum er
gert ráð fyrir að legurými taki 20%
af gólffleti en 80% er varið til ann-
arrar þjónustu. Fyrirhyggjuleysi í
þessum málum gæti reynst okkur
dýrt. Það skortir ekki rúm á bráða-
deildum á íslandi. Byggingargleði
okkar á bráðadeildum, er ekki taka
mið af framtíðarþróun, er litlum
takmörkum háð og nálgast „helgiat-
hafnir".
Sjúkrahótel í nánum tengslum við
bráðadeildir eru ekki byggð eða
nýtt. íhaldssamir Englendingar
sækja þar fast á miðin og telja að
rekstrarkostnaður legudeilda lækki
um 10-15%. Norðmenn byggja nú
sjúkrahótel í nánum tengslum við
40-50 sjúkrahús.
Fyrir dugnað heilbrigðisráðherra
hefur nú fengist nokkur úrbót á Al-
þingi og vonandi tekst að nýta þá
fjármuni vel. Alþingi virðist leggja
að jöfnu endurbætur sendiráðs- og
stjómsýslubygginga við sjúkrahús-
rekstur. Ljóst er að fjölga þarf sér-
hæfðu starfsfólki á bráðasjúkrahús-
um í Reykjavík.
Lokaorð:
Það er skylda embættismanna að
benda á það sem aflaga fer og koma
með tillögur til úrbóta, enda eru
skyldur þeirra festar í lögum óháð
pólitískum áhrifum. Það má vera að
slíkt athæfi falli ekki öllum í geð. Þó
að sannleikurinn sé dýrmætur er
óþarfi að fara sparlega með hann.
(Ofanskráð efnislega sótt í
skýrslu til fjárlaga- og heilbrigðls-
nefndar Alþlngis ásamt nokkrum
ráðuneyta í byrjun desember 1997.)
HOtundur er lnndlæknlr.
Forsætisráð-
herra bannar
þekkingu
FÆRA MÁ sterk
rök að því að norrænir
menn hafi fyrstir Evr-
ópumanna kannað
austurströnd megin-
lands Norður-Ameríku
um aldamótin 1000.
Ástæðulaust er að efa
það sem ráða má af
gömlum sögum, að
fyrsta könnunarleið-
angri þangað hafi stýrt
maður sem var fæddur
á íslandi og hét Leifur
Eiríksson. Tvímæla-
laust gegndi ísland úr-
slitahlutverki sem
áfangastaður á rúmlega
aldarlangri ferð nor-
rænna manna vestur yf-
ir Atlantshaf, og það sem merki-
legra er, íslendingar varðveittu
nánast einir sögur af þessum ferð-
um. íslendingasögurnar sem fjalla
um fund og könnun Vínlands leyna
á sér og birta meðal annars litríka
og furðu skai-pskyggna mynd af
fundum og árekstrum tveggja
Þúsund ára afmæli
Vínlandsferðanna er
gott tilefni til að hefja
kynningarátak í
________íslenskri_______
miðaldamenningu.
Gunnar Karlsson, telur
að það megi gera enn
_______þrátt fyrir______
nefndarmistök
forsætisráðherra.
ólíkra menningarheima. Af öllum
þessum ástæðum höfum við Islend-
ingar ríka ástæðu til að halda
myndarlega og eftirminnilega upp á
þúsund ára afmæli þessara atburða
um aldamótin 2000, og auðvitað ber
okkur að gera það svo að heimurinn
- einkum Vesturheimurinn - taki
sem best eftir því.
Hins vegar er vandaverk að halda
íslenska hátíð í tilefni af árþúsunds-
afmæli Vesturheimssiglinga. Við
getum átt von á að fleiri þjóðir vilji
sjá þessa atburði sem sögulegan
einkaarf sinn. Aðrir vilja þá helst út
úr heiminum af því að þeir skyggja
óhjákvæmilega á landafundaafrek
manna af öðru þjóðerni. Heimildir
um Vínlandsferðir norrænna manna
eru þannig vaxnar að auðvelt er að
gera þær tortryggilegar. Þannig
kynni einhver að segja að lítið væri
leggjandi upp úr sögum sem segja
rækiiega og nákvæmt frá kynnum
norrænna landnema af einfæting-
um. - Og mun þó vera til skynsam-
leg skýring á einfætingum ef vel er
leitað. - Að mikilvægum hluta til er
vitneskja okkar um ferðimar reist á
fomminjum, og þær eru ævinlega
vandasamar í túlkun. Eins er vand-
farið í fullyrðingum um þjóðemi
einstaklinga sem koma við söguna,
enda báru menn ekki vegabréf eða
höfðu formlegan ríkisborgararétt
um aldamótin 1000. Þetta er
ögrandi verkefni en vandasamt, og
þarf að fara að því bæði með hug-
kvæmni og gætni.
Nefnd án sérþekkingar
Af þessum ástæðum kom það
óþægilega á óvart þegar forsætis-
ráðuneytið tllkynnti fyrir skömmu
að ráðherra þess hefði skipað nefnd
til að gera tillögur til ríkisstjórnar-
innar um það hvernig
eigi að halda upp á
þetta merka afmæli.
Formaður er Sigurður
Helgason, forstjóri
Flugleiða, og með hon-
um í nefndinni eru tveir
verkfræðingar, forseta-
ritari, sem er hagfræð-
ingur, og einn blaða-
fulltrúi, úr ráðuneytinu
geri ég ráð fyrir. Með
nefndinni á svo að
starfa annar hagfræð-
ingur, Einar Bene;
diktsson sendiherra. I
nefndinni er enginn
sagnfræðingur, enginn
fomleifafræðingur, eng-
inn sérfræðingur í forn-
um sögum sem segja frá þeim at-
burðum sem hér á að minnast. Ekki
er hér heldur neinn þeirra raunvís-
indamanna sem hafa kannað frá-
sagnir um þessar ferðir, fjallað vís-
indalega um siglingatækni víkinga-
aldarmanna og borið sögumar um
Vínlandsferðir saman við staðhætti
vestra. Einn þessara manna, Páll
Bergþórsson veðurfræðingur, hefur
nýlega gefið út gagnmerka bók um
þau efni. Eg veit auðvitað ekki
hvort hann, eða einhver annar
þeirra sem koma íyrst í hugann,
hefur færst undan því að sitja í
nefndinni, enda skiptir það ekki
máli hér. Þegar forsætisráðherra
skipar nefnd hlýtur hann að láta sitt
fólk finna þann liðstyrk sem hann
telur sig þurfa á að halda. Hér
stendur sýnilega ekki til að vinna af
þekkingu. Hins vegar kann ein-
hverjum að detta í hug að val nefnd-
armanna bendi til þess að hér eigi
að reyna að hala inn peninga á fljót-
legan hátt, og formannsvalið til þess
að einkum eigi að gera út á
greiðslukort amerískra túrista.
Ég get ekki skilið nema á einn
veg þetta markvissa val framhjá öll-
um sem geta legið undir grun um að
hafa þekkingu á efninu. Það hlýtur
að stafa af ótta við að hér muni Is-
lendingar verða að gera eitthvað
sem þoli ekki dagsbirtu sagnfræði-
legrar þekkingar. Ég held að þeir
sem réðu skipun nefndarinnar hafi
gengið með þá meinloku að við ís-
lendingar eigum í raun og veru ekk-
ert að halda upp á í sambandi við
Ameríku um aldamótin 2000, að há-
tíðahöldin verði að byggjast á van-
þekkingu og blekkingum. Þetta er
hliðstætt því að hanna skip og setja
það á sjó án þess að verkfræðingur
komi þar nálægt, af því að maður
óttist að þeir fallist ekki á að skipið
muni fljóta. Það hefði kannski geng-
ið fyrir hundrað árum, enda getur
vel gerst að skip fljóti þótt verk-
fræðingar fáist ekki til að votta það
fyrirfram. En nú á dögum er hugs-
unarháttur af þessu tagi talinn stór-
hættulegur og hallærislega úreltur.
Vannýtt auðlind söguarfsins
Við íslendingar þurfum auðvitað
að halda okkur á floti í samfélagi
þjóðanna eins og aðrir, og við höf-
um jafnvel sérstakar áBtæður til að
láta eins mikið á okkur bera og við
mögulega getum. Annars vegar
stafar það af smæð samfélagsins,
hins vegar af því að við eigum mikla
möguleika í ferðamannaþjónustu,
ef heimurinn veit um okkur. Mögu-
leikar okkar þar felast einkum i
tvennu: sérkenniiegri náttúru og
sérstæðum menningararfi frá mið-
öldum (sem við sjálf köllum gjarn-
an fommenningu okkar). Við höf-
um talsvert glögga vitund um gildi
náttúrunnar í ferðaþjónustu, en við
erum tæpast byrjuð að nýta okkur
menningararfínn til að laða að
Gunnar
Karlsson