Morgunblaðið - 26.02.1998, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 26. FEBRÚAR 1998
MORGUNBLAÐIÐ
3N*tgtiii(Iafrife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÚRBÆTUR í
SKATTAMÁLUM
FJÁRMÁLARÁÐHERRA, Friðrik Sophusson, hefur boðað
ýmsar breytingar í skattamálum, m.a. á samskiptum skatt-
yfirvalda og skattborgara, og er vinna þegar hafin að undir-
búningi. Líta verður á þessi viðbrögð fjármálaráðherra sem
svör við gagnrýni á framkvæmd skattamála, sem fram hafa
komið síðustu mánuði. Er það lofsvert, að hann hafi brugðizt
þannig við. Mikilvægt er, að breytingarnar verði sniðnar að
nútímakröfum um jafnstöðu borgaranna og yfirvalda og þau
geti ekki einhliða gripið til íþyngjandi aðgerða gagnvart þeim.
Á blaðamannafundi í fjármálaráðuneytinu í fyrradag var
lagt fram minnisblað um verkefni nefndar, sem á að gera til-
lögur um úrbætur. Þar kemur fram, að tafir á úrskurðum yfir-
skattanefndar eru allsendis óviðunandi og bent er á ýmsar
leiðir til að flýta málsmeðferð og fækka kærum. Þar er bent á
nýja leið fyrir skattgreiðendur í samskiptum við skattyfirvöld,
svonefnda forúrskurði ríkisskattstjóra um skattalegar afieið-
ingar tiltekinna ráðstafana. Þetta fyrirkomulag mun vafalaust
verða til hagræðis fyrir skattgreiðendur, ekki sízt fyrirtæki,
þegar álitamál koma upp.
A minnisblaðinu kemur fram, að ástæða er til að endurskoða
reglur um kærufrest, sem er 30 dagar. Sé ekki unnt að upp-
fylla hann af einhverjum ástæðum er kærunni vísað frá. Skatt-
yfirvöld taka sér hins vegar allan þann frest, sem þau telja sig
þurfa. Geta liðið 2-3 ár þar til endanlegur úrskurður fellur. All-
an þann tíma safnast dráttarvextir og kostnaður á hendur
skattgreiðandanum.
Vonbrigðum veldur, að fjármálaráðuneytið vísar því á bug,
að skattkröfur gjaldfalli ekki og komi ekki til innheimtu fyrr
en að loknum úrskurði yfirskattanefndar. Er þar vísað til meg-
inreglu úrelts stjórnsýsluréttar þess efnis, að kæra til æðra
stjórnvalds fresti ekki réttaráhrifum. Með kæru á úrskurði
skattstjóra er ekki „ósennilegt, að í einhverjum tilvikum yrði
gripið til þess ráðs í þeim tilgangi einum að fresta greiðslu," að
því er segir í minnisblaðinu. Þessi rök duga ekki til þess að
halda óbreyttu kerfi að þessu leyti. Langflestir skattgreiðend-
ur borga sína skatta reglulega. Komi af einhverjum ástæðum
til ágreinings á milli þeirra og skattyfirvalda á ekki að vera
hægt að krefjast greiðslu og beita íjárnámi áður en mál þeirra
hefur fengið lögbundna afgreiðslu, af þeirri ástæðu einni að lít-
ill hluti skattgreiðenda mundi misnota slíka aðstöðu.
Fjármálaráðherra segir fulla þörf á að athuga stöðu skatt-
greiðenda og finna leiðir til úrbóta. Fjármálaráðuneytið hefur
m.a. litið á hugmyndir um embætti umboðsmanns skattgreið-
enda. En það embætti getur með engu móti verið á forsjá þess
eða skattyfirvalda. Hlutverk umboðsmanns snertir fyrst og
fremst réttarstöðu skattborgara gagnvart skattkerfínu og
hann á að sinna umkvörtunum þeirra. Eðlilegt er, að þetta
nýja embætti heyri beint undir Alþingi.
FYRIRVARA
Á TIMS S-KÖNNUN
NIÐURSTAÐAN úr hinni alþjóðlegu TIMSS-könnun þar
sem kunnátta framhaldsskólanema í stærðfræði og nátt-
úrufræði var rannsökuð er ánægjuleg fyrir okkur Islendinga,
sérstaklega í ljósi þess að íslensk grunnskólabörn komu ekki
vel út úr hliðstæðri könnun fyrir nokkru. Samkvæmt nýju
könnuninni eru íslenskir framhaldsskólanemendur í þriðja
sæti af 21 þátttökuþjóð. Þegar árangur 25% af bestu nemend-
um allra landa er skoðaður falla íslensku nemendurnir þó nið-
ur í tíunda sæti.
Vissulega eru þetta ánægjulegar niðurstöður en eins og kom
fram í Morgunblaðinu í gær gætu nokkrir þættir í framkvæmd
rannsóknarinnar skekkt niðurstöður hennar. í fyrsta lagi
verður að hafa í huga að margar af þeim þjóðum sem urðu
meðal þeirra efstu er sambærileg könnun var gerð í grunn-
skóla tóku ekki þátt að þessu sinni, svo sem Asíuþjóðir og
nokkrar Evrópuþjóðir. Einnig hefur það áhrif til bætingar á
heildarframmistöðu íslensku nemendanna að hér á landi er
brottfall úr framhaldsskólum hvað mest. Um 45% árgangs ís-
lenskra nemenda ljúka ekki eða hefja ekki nám í framhalds-
skóla á íslandi, samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar.
Ennfremur hlýtur gildi rannsóknarinnar að rýrna við það að
nemendum var frjálst hvort þeir tóku þátt í prófinu sem lagt
var fyrir; úrtakið valdi sig með öðrum orðum sjálft. Má búast
við því að þeir nemendur sem telja sig standa vel að vígi í til-
teknum greinum hafi haft meiri áhuga á að þreyta prófið, sem
stóð í fjórar klukkustundir, en hinir og því sé niðurstaðan betri
en ella.
Rétt er að hafa þessa fyrirvara á niðurstöðum rannsóknar-
innar — að minnsta kosti þangað til annað kemur í ljós — og
draga ekki of einhlítar ályktanir af þeim.
Hæstiréttur
vill ekki lúta
agavaldi
stjórnsýslu-
nefndar
✓
I umsögn Hæstaréttar um frumvarp dóms-
málaráðherra til dómstólalaga eru gerðar al-
varlegar athugasemdir við að dómarar við
réttinn skuli heyra undir starfssvið nýrrar
nefndar um dómarastörf. Allsherjarnefnd
Alþingis hefur fjallað um frumvarpið en sér
að sögn Páls Þórhallssonar ekki ástæðu til
að koma til móts við gagnrýni Hæstaréttar.
Allsherjarnefnd Al-
þingis lauk umfjöll-
un um frumvarp
dómsmálaráðherra í
síðustu viku. Frum-
varpið gerir ráð íyr-
ir að komið verði á fót nefnd um
dómarastörf sem mun fjalla um
störf héraðsdómara og hæstaréttar-
dómara og kvartanir sem berast
vegna þeirra og setja almennar
reglur um hvers konar aukastörf og
eignaraðild að fyrirtækjum geti
samrýmst embættisstörfum dóm-
ara. Aminning nefndarinnar getur
orðið grundvöllur þess að dómara sé
vikið úr starfi ef hann bætir ekki
ráð sitt.
I umsögn Hæstaréttar um frum-
varpið, undirritaðri af Haraldi
Henryssyni forseta réttarins og
Pétri Kr. Hafstein varaforseta, eiu
gerðar alvarlegar athugasemdir við
þetta fyrirkomulag. Að umsögninni
standa fimm dómarar af níu. Tveir
dómarar, Gunnlaugur Claessen og
Markús Sigurbjörnsson, tóku þátt i
að semja frumvarpið og standa því
eðlilega ekki að umsögn um það.
Arnljótur Björnsson og Hrafn
Bragason kusu að taka ekki þátt í að
veita umsögn um frumvarpið.
I umsögninni segir: „Nefnd um
dómararstörf er ætlað það vand-
meðfarna hlutverk samkvæmt 27.
gr. og 28. gr. frumvarpsins að veita
dómara áminningu, ef nauðsyn þyk-
ir bera til, en bera má gildi hennar
undir dómstóla. Ohjákvæmilegt er
að gera hér athugasemdir og minna
á grundvallarviðhorf um sjálfstæði
dómsvaldsins, en reglur í gildandi
löggjöf um þetta efni eru mótaðar af
þeim viðhorfum. Að svo stöddu
verður ekki tekin afstaða til þess,
hvemig agavaldi gagnvart héraðs-
dómurum verði best fyrir komið. Á
hinn bóginn er ástæða til að árétta,
að Hæstiréttur fer með æðsta
dómsvald í landinu og er að því leyti
hliðsettur ríkisstjórn og AJþingi í
stjórnskipuninni. Það er því óeðli-
legt, að stjómsýslunefnd geti veitt
hæstaréttardómara áminningu. Það
hlýtur að réttu lagi að vera verkefni
forseta Hæstaréttar að vanda um
fyrir dómurum réttarins, ef þess
gerist þörf. Engar forsendur em
svo til þess, að forseta Hæstaréttar
verði veitt áminning, ekki fremur en
slíkum agaviðurlögum verður við
komið gagnvart oddvitum hinna
þátta ríkisvaldsins, forsætisráð-
herra, og forseta AIþingis...Forsæt-
isráðherra og forseti Alþingis bera
að vísu pólitíska ábyrgð og víkja
fyrir vantrausti. Þótt forseti Hæsta-
réttar beri ekki slíka ábyrgð er
vafalaust, að honum beri að víkja úr
forsæti réttarins fyrir vantrausti
annarra dómenda. Hér er um
grundvallaratriði að ræða, þegar lit-
ið er til þrígreiningar ríkisvaldsins í
stjórnarskránni og stöðu hvers þátt-
ar þess gagnvart hinum.“
Talað fyrir daufum eyrum
Allsherjarnefnd kýs að horfa
fram hjá þessum athugasemdum
Hæstaréttar án þess að það sé rök-
stutt sérstaklega í nefndarálitinu.
Það vekur óneitanlega nokkra furðu
því ekki verður sagt að um neitt
smáatriði sé að ræða eins og þegar
Hæstiréttur finnur að því (án þess
að hafa erindi sem erfiði) að emb-
ætti hæstaréttarritara er breytt í
skrifstofustjóra Hæstaréttar og
dómstóllinn er kallaður æðsti dóm-
stóll ríkisins í fmmvarpinu en ekki
lýðveldisins eins og í gildandi lög-
um.
Það verður ekki annað sagt en
Hæstiréttur hafi nokkuð til síns
máls út frá almennu sjónarmiði. Á
móti hafa menn, sem koma nærri
frumvarpssmíðinni, sagt sem svo að
áfengiskaupamálið fyrir tíu áram
sýni að rétturinn sé ekki í stakk bú-
inn til að koma auga á, hvað þá leysa
sjálfur vandamál sem koma upp inn-
an hans. Þá hafi það verið utanað-
komandi stjórnvald sem leysti málið
en ekki rétturinn sjálfur. Einnig
megi benda á að séu menn á annað
borð vammlausir þá
muni ekki reyna á þetta
agavald nefndar um
dómarastörf gagnvart
hæstaréttardómuram.
Rétt er þó að geta
þess að allsherjamefnd
kemur til móts við þá gagnrýni
Hæstaréttar og fleiri aðila á fram-
varpið að dómsmálaráðherra skipi
meirihluta nefndarmanna án til-
nefningar. Leggur nefndin til að
einn sé tilnefndur af Dómarafélagi
íslands, einn af lagadeild HÍ og ráð-
herra skipi einn án tilnefningar.
Dómstólaráð
í athugasemdum með framvarp-
inu segir að það hafi mikið verið
rætt hvort samrýmanlegt sé megin-
reglunni um sjálfstæða og óháða
dómstóla að ákvörðunarvald um
svokölluð innri málefni dómstóla,
í UMSÖGN Hæstaréttar um frumvai
þar á meðal beiðnir um fjárveitingar
til þeirra, sé að meira eða minna
leyti í höndum ráðherra, en hér á
landi gæti þess í nokkrum mæli að
dómsmálaráðherra hafi með hendi
slíkt vald. Samkvæmt frumvarpinu
verður komið á fót svokölluðu dóm-
stólaráði sem meðal annars annast
fjárreiður héraðsdómstólanna,
ákveður fjölda dómara og annarra
starfsmanna við hvern héraðsdóm-
stól, skipuleggur endurmenntun
dómara, safnar upplýsingum um
störf héraðsdómstóla og kemur
fram gagnvart stjórnvöldum og öðr-
um í þágu héraðsdómstólanna sam-
eiginlega. Þessar tillögur hafa al-
mennt mælst vel fyrir og þykja
miða að því að auka sjálfstæði dóm-
stólanna. Þó hafa komið fram at-
hugasemdir frá héraðsdómurum við
að Hæstiréttur skuli undanskilinn
starfsemi ráðsins og segjast menn
ekki sjá rök til þess.
Það má velta því fyrir sér hvort í
framtíðinni verði einungis einn hér-
aðsdómstóll fyrir landið allt í stað
átta. Svo langt er þó ekki gengið í
framvarpinu en vissulega stefna
mörg ákvæði þess í þá átt með því
að samræma starfsemi héraðsdóm-
stólanna, setja þá undh- eina stjóm
og gera ráð fyrir hreyfanleika
starfsmanna á milli embætta. Hafa
komið hörð mótmæli frá starfandi
héraðsdómurum gegn hinu síðast-
nefnda og hafa þeir líkt
þessu við nauðungar-
flutninga. Einnig sætir
það tíðindum að staða
dómarafulltrúa verður
lögð niður með fram-
varpinu og í staðinn
koma löglærðir aðstoðarmenn með
mun takmarkaðra verksvið.
Aukastörf dómara
Undanfarin ár hefur það verið nokk-
uð til umræðu hvort það sé óæski-
legt að dómarar sinni í ríkum mæli
aukastörfum. Sem dæmi má nefna
að það er ekki óalgengt að dómarar
sitji í gerðardómum, úrskurðar-
nefndum í stjórnsýslunni og að þeir
taki þátt í að semja lagafrumvörp.
Sú spurning vaknar hvort viðkom-
andi dómarar hafi þá nægan tíma
fyrii' sinn aðalstarfa og hvort þarna
geti ekki verið óheppileg tengsl milli
Dómarar Ijúki
störfum með því
að biðja um að
vera reknir?