Morgunblaðið - 05.07.1998, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. JÚLÍ 1998 B 13
MANNLÍFSSTRAUMAR
TÆKNI / vísindaheiminum koma stöðugt upp mál sem varða
fólsun niðurstaðna
Fúsk og prett-
ir í vísindum
HEIMUR vísindanna er ekki alltaf hinn fagri garður ofurinnsæ-
is, snilli og hugsjóna sem halda mætti tilsyndar séð. í vísinda-
heiminum koma stöðugt upp mál sem varða fólsun niðurstaðna,
þjðfnað á þeim, og þá gjaman frá lægra settum vísindamönnum
eða stúdentum. Olafur Jóhann Ólafsson ritaði smásögu um hug-
myndasnauðan vísindamann sem gat náð hugmynd frá öðrum
yngri og sér snjallari. Svindlið er ekki alltaf meðvitað, því að oft
veldur eldmóður vísindamannanna því að þeir gleyma árvekni
sinni og greina ekki á milli ímyndunar og gagnrýninnar hugsun-
ar. Tvö af þekktari dæmum síðari ára eru sennilega þessarar
gerðar, annð úr raunvísindum en hitt úr hugvísindum. Frægasta
dæmi um fúsk frá seinni árum er það er Bandaríkjamennimir
Martin Fleischmann og Stanley Pons „fundu upp“ kalda kjama-
samrunann árið 1989 og „björguðu“ orku- og umhverfismálum
mannkynsins með einni bílrafhlöðu og palladínplötu.
PILTONHAUSKÚPAN, tákn vísinda-
prettanna.
Svipaðs eðlis vom rannsóknir
hins afar virta enska sálfræð-
ings, Cyrils Bui-ts, er „sann-
aði“ með tvíburarannsóknum sínum
að greind ákvæðist af erfðum frem-
ur en umhverfi. Blaðamaður nokkur
kom auga á að í
öllum rannsóknum
hans var fylgni-
stuðull upp á 0,72,
sem var of ósenni-
legt til að geta
verið tilviljun.
F r æ g u s t u
prettir allra tíma
vom þeir er
ókunnur maður kom fyrir hluta úr
gamalli hauskúpu úti á akri í
Englandi og hjá lagði hann kjálka-
bein úr mannapa, litað brúnt til að
það syndist gamalt. Þarna var fund-
inn þýðingarmikill hlekkur í þróun-
arkeðju mannkyns og áratugir liðu
uns upp komst hvers kyns var.
Vitaskuld vinnur meirihluti vís-
indamanna af samviskusemi, heiðar-
leika og snilli. En til hefur komið
nýr þáttur á seinni áram, þar sem
em afar miklir efnhagaslegir hags-
munir í lyfjaiðnaði, líffræði og lækn-
isfræði. Ný hætta felst vitaskuld í
því að þeir sem eiga hagsmuna að
gæta geti pantað „vísindalegar" nið-
urstöður sér í hag. Lyfjafýrirtæki
gætu (og hafa) ráðið vísindamenn til
sín til að sanna fyrirfram gefnar nið-
urstöður um ágæti einhverrar fram-
leiðslu sinnar. Allt þetta mál er þeim
mun erfiðara viðureignar þar sem
hefð er fyrir því að ekkert vísinda-
legt réttarkerfi eða dómstólar séu til
á sviðinu, nema hinn óbeini dómstóll
sem felst í að valið er eða hafnað vís-
indagreinum til birtingar í tímarit-
um. En sífelld endurtekning svona
mála, þar sem einna algengast er að
yfirmenn steli eða a.m.k. eigni sér
niðurstöður manna sem em háðir
þeim um vinnuaðstöðu, hefur orðið
til þess að rannsóknamefndir hafa
verið skipaðar til úttektar á vísinda-
fúski. í Þýskalandi, Bandaríkjunum,
Noregi og Danmörku er viðurkennt
að svindlið eigi sér stað. Ekki skal
fullyrt um ástand þessara mála hér
á landi. En höfum við reynst betri
eða verri hingað til en nágrannar
okkar hingað til í þeim efnum sem
betur mættu fara?
Einna helst ber á fuski innan líf-
fræði og læknisfræði þessi árin. Það
kann að byggjast á því að einmitt
þessar greinar fléttast hvað mest
saman við fjármálahagsmuni, eink-
um í lyfjaiðnaðinum. Einna frægast
þeirra mála sem hafa komið upp á
seinni áram er kennt við nóbelsverð-
launahafann D. Baltimore í Banda-
ríkjunum. Hann var flæktur í málið,
þótt hann bæri ekki meginábyrgðina.
Undirmaður hans skáldaði vísinda-
niðurstöður lútandi að því að veirur
gætu kallað fram krabbamein.
Baltomore féll í áliti vegna þessa
máls og var m.a. sakaður um að hafa
reynt að stöðva rannsókn málsins.
Hann varð að segja af sér stöðu yfir-
manns Rockefeller-háskólans.
Æ meir ber á því þessi árin að
vísindamenn freistist til að skálda
niðurstöður sér í hag. Mjög hefur
kveðið að því að þeir sem reyna að
koma réttlætinu fram, sem em oft
undirmenn þeirra sem í hlut eiga,
verði fyrir ofsóknum eða fái að
blæða fyrir framtak sitt með at-
vinnumissi. Þess vegna er uppi í
mörgum löndum krafa um að upp sé
komið einkvers konar réttarkerfi
eða a.m.k. eftirliti, þannig að þeir
sem telja sig hlunnfarna geti leitað
til ákveðins aðila, og ekki síður til að
gæta hagsmuna almennings.
eftir Egil
Egilsson
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR/ Má ekki stytta biðlista eftir aðgerðum í
góðœrinu?
Svelt heilbrigðiskerfi
ÞAÐ hefur ekki verið spaug að vera veikur á íslandi að undanförnu. Það er
vissulega aldrei spaug að vera veikur, en þó kámar enn gamanið þegar fyr-
irsjáanlegt sýnist að verulega dregur úr læknisþjónustu. Þetta slapp þó
fyiár horn en biðlistamir em eftir sem áður staðreynd. Þegar svo er komið
að fólk missir útlimi og jafnvel lífið af því að það kemst ekki í nauðsynlegar
aðgerðir þá sýnist mál að linni. Það er einkennilegt að þetta skuli vera
vemleikinn á sama tíma og mikið góðæri ríkir sem ekki sér fyrir endann á.
Væri ekki réttara að nota peningana til þess að stytta biðlista sjúklinga
eftir lífsnauðsynlegum aðgerðum í stað þess að þeir lengist dag frá degi?
Það væri ábyggilega hægt að fjölga aðgerðum, t.d. á hjartasjúklingum og
fleimm, með tímabundnum fjárveitingum sem miðuðu að því að ljúka hið
fyrsta aðgerðum á þeim sem bíða. Þannig mætti með sameinuðu átaki
koma því svo fyrir að biðlistar sjúklinga eftir aðgerðum heyrðu sögunni til.
Það er öðru nær en þetta virðist
á döfinni. Þvert á móti er nú
eins og áður deildum lokað yfir
sumarið og í kjölfar undangenginna
deilna hefur fólk úr heilbrigðisstéttum
verið að flytja af landi burt með þekk-
ingu sína og sér-
hæfingu. Þótt hægt
sé að fá fólk í þeirra
störf þá tekur lang-
an tíma að þjálfa
það upp, ekki sfytt-
ast biðlistarnir við
þær aðstæður.
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur Það heíur mikið
verið rætt um að ís-
land sé láglaunaland og sú sýnist
raunin þegar skoðuð em launakjör
ýmissa stétta og borin saman við kjör
fólks í sumum nágrannalöndum. Við
Islendingar vomm á sínum tíma
hvattir til þess að sýna samstöðu og
taka á okkur byrðamar þegar illa
áraði og við gerðum það. Nú árar hins
vegar betur, væri þá ekki eðlilegt að
fólkinu í landinu yrði umbunað, þó
ekki væri nema með því að eiga eðli-
legan aðgang að lífsnauðsynlegri
læknisþjónustu? Það er hryggilegt til
þess að vita að úti um allan bæ og
raunar allt land sitja í stofum sínum
og herbergjum einstaklingar sem
þjást og bíða, hræddir og einmana í
sjúkleika sínum, og fá ekki aðrar
fréttir en þær að þeir þurfi að bíða
enn lengur en áður var búið að segja.
Þetta er því undarlegra þegar vitað er
að hægt er að hafa þetta öðmvísi og
betra. Fyrir nokkram ámm var ís-
lenska heilbrigðiskerfið svo gott að við
vomm öll stolt af því, þegar talið barst
að því að við byggjum við lág laun
sagði fólk gjaman: „Ekla vildi ég
samt skipta, hér geta allir sem em
veikir fengið eins góða þjónustu og
unnt er og það er mikið gefandi fyrir
slíkt öryggi þegai' á móti blæs.“ Nú er
þetta öryggi ekki lengur fyrir hendi
og allir vita að ef þeir verða veikir er
hi-eint ekki víst hvenær þeir fá læknis-
aðstoð og komast í nauðsynlega að-
gerð. Eg heyrði til dæmis af tveimur
konum sem báðar þurftu að komast í
aðgerð, önnur vegna legsigs en hin
vegna ristilsaðgerðar. Þeim var sagt
að þær yrðu að bíða aðgerðar þar tíi
röðin kæmi að þeim og að um töluvert
langa bið gætí verið að ræða. Báðar
þjáðust þær mikið og vom ekki ról-
færar. Loks bmgðu þær á það ráð,
hvattar af heilbrigðisfólki sem þær
þekktu, að fara upp á bráðavakt þegar
þeim leið sérlega illa og þannig
komust þær í aðgerð, í raun á bak við
biðlistakerfið, en það hefur svo aftur
orðið til þess að einhverjir aðrir hafa
orðið að bíða enn lengur. Er þetta
eðlilegt ástand? Og er það sæmilegt
fyrir upplýsta og ágætlega stæða þjóð
að hafa heilbrigðismál sín í þessum
farvegi?
Einu sinni var bara einn læknir á
íslandi og hann hefur væntanlega
haft talsvert að gera þótt ekkert
væri sjúkrahúsið þá. Við emm aldeil-
is betur stödd núna, höfum í landinu
mikil og glæsileg sjúkrahús, alls
konar tæki tii aðgerða og fólk sem
býr yfir staðgóðri þekkingu í heil-
brigðismálum, en hvað stoðar það
okkur ef ekki er fyrir hendi vilji til
þess að nýta þetta á eðlilegan hátt?
Ef svo heldur fram sem horfir þá
miðar okkur aftur á bak en ekki
áfram í heilbrigðisþjónustu. Það er
eðlilegt að það kosti peninga að hafa
góða heilbrigðisþjónustu en það er
ekki vafi á að fólk vill heldur nota
skattpeninga sína til þess arna en
ýmissa annarra hluta, svo sem hinna
frægu laxveiða, utanferða eða ann-
arrar risnu sem ýmsum sýnist að
mætti vera hóflegri. Þessu hefur
undið fram meðan heilbrigðiskerfið
okkar hefur verið svelt svo það virð-
ist nú nánast vera í andarslitrunum,
mitt í öllu góðærinu.
Auglýsendnr
Pantanatími auglýsinga er fyrir
kl. 16.00 á þriðjudögum.
PmpnHaM)
AUGLYSINGADEILD
Sími: 569 1111 • Bréíasími: 569 1110 • Netfang: augl@mbl.is
V'