Morgunblaðið - 29.11.1998, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
(ö) Dounreay (@)
sæa' f
' ( 4
G]asgow
ÍRLAND Sellafield
KJARNORKUIBNABUR í BRETLANBI
ÁHRIF Á NORÐURLÖ
Kjamorku-
kafbáturá
hafsbotni
ISLAND
Færeyjar
eftir 4 ár
Teknesíum-9
líklega hra<
talið hefur
Endurvinnslustööin Sellafield í Englandi 50-fald-
aöi áriö 1994 þaö magn sem hún losar af geisla-
virka efninu teknesíum-99. Tveimur árum síöar
mældist magn efnisins í sjó vió Noreg fimmfalt á
við áriö áöur, sem sýnir aö það berst meó haf-
straumum eins og gert haföi verið ráö fyrir.
Ragna Sara Jónsdóttir fræddist um nýjustu mæl-
ingar á efninu viö Noreg og líklegar takmarkanir
sem settar veröa í Bretlandi á losun þess.
VÍÐA á Norðurlöndum
standa yflr mælingar á
geislavirka efninu teknesí-
um-99 sem berst með haf-
straumum frá kjarnorkuendur-
vinnslustöðinni í Sellafield í Bret-
landi. Mælingar á efninu hefjast
hérlendis á næsta ári, en reiknað er
með að geislavirkar teknesíumagn-
ir berist að Islandsströndum með
hafstraumum í kringum aldamótin.
Fimmfoldun varð á magni
teknesíum-99 á einu ári í Óslófírði.
Árið 1996 mældist geislunin 36
beequerel á hvem m3 sjávar í Ósló-
flrði og ári síðar var hún komin í
170 becquerel/m3.
Að sögn Anne Liv Rudfjord, sér-
fræðings hjá Norsku geislavörnun-
um, mældist efnið í fyrsta sinn í
sjónum við Tromsö sl. sumar, sem
sýnir að það berst með hafstraumn-
um þangað eins og gert hafði verið
ráð fyrir. Mælingin gefur þó ekki
áreiðanlegar niðurstöður um aukn-
ingu efnisins og segir Rudfjord að
hægt verði að segja meira til um
dreifingu þess og hegðun á næstu
mánuðum þegar fleiri mælingar
hafa verið gerðar. Að sögn Ru-
dfjord er víst að efnið kemur frá
Sellafíeld-verksmiðjunni í norðan-
verðu Englandi, en losun verk-
smiðjunnar á efninu var 50-fólduð
árið 1994 þegar nýjar endurvinnslu-
aðferðir voru teknar í notkun.
Rudfjord segir niðurstöður mæl-
inganna benda til þess að það taki
efnið skemmri tíma að berast til
Noregs en áætlað hafði verið.
Reiknað hafði verið með að það
tæki efnið 3-4 ár að berast til sjávar
í Óslóflrði, en efnið mældist í miklu
magni tveimur árum eftir að losun
þess var aukin í Sellafield.
Geislaálag ennþá langt undir
hættumörkum
Þrátt fyrir að magn efnisins hafí
margfaldast á nokkrum árum í
sjónum við Noreg er geislaálag af
völdum þess enn langt undir hættu-
mörkum. í alþjóðlegum viðskiptum
er miðað við að magn geislavirkra
efna í matvælum sé minna en 1.000
becquerel á kíló. Hugsanleg hættu-
mörk vegna geislavirkra efna í mat-
vælum eru hins vegar mun hærri
og gætu legið á milli 10.000 og
100.000 becquerel á kíló, eftir því
hvaða efni á í hlut. Efnasamsetning
teknesíum-99 gerir það að verkum
að það er ekki hættulegt mannin-
um, þar sem það safnast í litlum
mæli fyrir í líkamsvefjum hans.
Efnið safnast hins vegar upp í skel-
físki og krabbadýrum og ástæða
þess að menn hafa nokkrar áhyggj-
ur af auknu magni þess í sjónum er
Geislavarnir ríkisins hér á landi
hafa fengið aukið framlag fyrir árið
1999 til að standa undir kostnaði
við mælingar á teknesíum-99, en þá
hefjast mælingar á efninu. Gert er
ráð fyrir að efnið berist með haf-
straumum hingað til lands 7-9 árum
eftir að það er losað í sjóinn frá
endurvinnslustöðinni Sellafield í
Englandi.
Að sögn Sigurðar Magnússonar
hjá Geislavömum ríkisins er gert
ráð fyrir að efnið fari að mælast í
auknum mæli við íslandsstrendur í
kring um aldamótin. Sigurður segir
að með slíkum mælingum sé hægt
að sannreyna reiknilíkön sem spá
fyrir um dreifingu á geislavirkum
efnum í hafinu sem hafi t.d. mikla
þýðingu ef kjarnorkuslys verður og
mikið af geislavirkum efnum fer í
hafið.
Ekki lengur hægt að geyma
teknesíum-99
Eigendur endurvinnslustöðvar-
innar í Sellafield, sem eru breska
ríkið (50%) og aðrir hluthafar
(50%), losuðu fram tO ársins 1980
teknesíum-99 og önnur efni í hafið.
Það ár var farið að geyma úrgang-
inn í þar til gerðum tönkum og var
það gert fram til ársins 1994 þegar
langur helmingunartími þess, eða
213.000 ár. Til viðmiðunar má
benda á að heilmingunartími ann-
ari-a geislavirkra efna sem berast
frá Sellafield, svo sem efnisins cesí-
um-137 er 30 ár.
Morgunblaðið/RSJ
'v \ V'N ^
V 1 i ; 1
\ Svalbarði; |
Geislavirkni
frá Sellafield
Ferðalag með 5000 ím '
hafstraumum
um Norðurhöf
■CT
" k jk
'1
1 /I
1 x ••
J \y/1

\ i Soc
1: 3000jW ■ f 3
|\ A 9 VI U
50 tu
,jÉ)ounreaý
\ iÍC/*
‘Xtff%rSk V100
< eftirqsár
y"'■%, < Sellafield
1000 1 y
eftir 1 ár > O
í ENDURVINNSLUSTÖÐINNI
EARP eru ýmis geislavirk efni
skilin frá geislavirkum úrgangi
áður en hann er settur í
geymslu, eða skolað á haf út.
Ferlinu er stjórnað með tölvum
og fer að mestu leyti fram í tönk-
um neðanjarðar.
nýjar endurvinnsluaðferðir voru
teknar í notkun. Nýja endur-
vinnslustöðin, sem kallast EARP
(Enhanced Actinide Removal
Plant), skilur ákveðin geislavirk
frumeí'ni úr úrganginum og gerir
kleift að endurnýta þau. Hins vegar
hefur ekki enn fundist leið til að
skOja teknesíum-99 frá úrgangin-
um svo því er skolað út í haf.
Teknesíum-99 hefur því frá árinu
1994 verið losað í miklum mæli út í
sjó þar sem unnið er að því í Sellafi-
eld að tæma geymslutankana.
BNFL (British Nuclear Fuels),
eigendur Sellafield, standa nú fyrir
viðamiklum rannsóknum sem miða
að því að ná teknesíum-99 úr geisla-
virka úrganginum sem fellur til
sjávar. „Teknesíum-99 er stærsta
losunarvandamálið sem við stönd-
um frammi fyrir núna,“ segir
Stephen Sharpe yfirmaður í
EARP-endurvinnslustöðinni. „Það
er gífurlega dýrt að reisa nýja
tanka til að geyma efnið. Þótt áhrif
teknesíum-99 á umhverfið séu mjög
lítilvæg þá er það af pólitískum
ástæðum sem við verðum að grípa
til aðgerða varðandi losun efnisins,"
segir Sharpe í samtali við Morgun-
blaðið. Sharpe segir að BNFL hafi
veitt 3 milljónum punda til rann-
sókna á upptöku teknesíum-99 úr
geislavirkum úrgangi, en það sam-
svarar rúmlega 350 milljónum ís-
lenskra króna.
Sharpe segir að finnist aðferð til
að endurnýta teknesíum-99 muni
losun efnisins til sjávar minnka í
u.þ.b. 5-10 terabecquerel á ári. Frá
1994 hafa verið losuð um 200 tera-
becquerel af teknesíum-99 á ári í
hafíð. Breska umhverfismálastofn-
unin hefur nú sett Sellafield strang-
ari takmörk um losun efnisins, og
mælir með að árlegt magn verði
lækkað niður í 90 terabecquerel, en
eigendur Sellafield vilja losa 150
terabecquerel. Beðið er eftir að um-
hverfisráðherra úrskurði í málinu.
Ef ekki finnst lausn varðandi los-
un teknesíum-99 á næstu árum, er
samt sem áður ljóst að losun þess
verði með öllu hætt í kringum árið
2020 þegar endurvinnslu þess elds-
neytis sem losar teknesíum-99
verður hætt.
jl
!
11
Ruslað til í garði
nágrannanna
Ian Parker hjá Umhverfismála-
stofnun Bretlands, sem er m.a. um-
sagnaraðili allra breytinga á losun
frá Sellafield, segir að losunartak-
mörk endurvinnslustöðva kjarn-
orkuúrgangs séu endurskoðuð á
u.þ.b. fjögurra ára fresti. Hann seg-
ir að þrýstingur nágrannalanda
hafi áhrif á það magn geislavirkra
úrgangsefna sem losað er frá Bret-
landi þótt heimamenn séu ekki
skuldbundnir óskum hinna þjóð-
anna. Hann segir andstöðu nor-
rænu þjóðanna þó skiljanlega.
„Losun geislavirks úrgangs frá
Bretlandi og tengslum þess við ná-
-4