Morgunblaðið - 09.10.1999, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 9. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Forstjóri Þjóðhagsstofnunar setur þróun hlutabréfaverðs í heiminum í sögulegt samhengí
Lækkun hlutabréfaverðs í
Bandaríkjunum í aðsigi
Alþj óðagj aldeyrissj óðurinn birti nýlega
spá sína um 3,5% haffvöxt í heiminum á
næsta ári. Bjartsýni á framhaldið virðist
ríkjandi þótt hættumerki meffi sjá. Til að
mynda gæti verðfall á hlutabréfum sett
strik í reikninginn, að mati Þórðar Frið-
jónssonar, forstjóra Þjóðhagsstofnunar.
Steingerður Olafsdóttir ræddi við Þórð.
ÞÓRÐUR Friðjónsson,
forstjóri Þjóðhags-
stofnunar, segir oftrú á
framhald góðæris í
Bandaríkjunum líklega
hafa leitt til hærra
hlutabréfaverðs en
efnahagslegar forsend-
ur séu fyrir til lengdar.
Hann bendir þó á að
um skammvinn áhrif
verði líkast til að ræða,
ólíkt því sem var í
kreppunni miklu í
Bandaríkjunum á
fjórða áratugnum.
Breyttar hagstjómar-
aðferðir gegni þar lyk-
ilhlutverki.
Máli sínu til stuðnings hefur
Þórður tekið saman töluleg gögn
um þróun hlutabréfaverðs í aðdrag-
anda kreppunnar miklu í Banda-
ríkjunum á fjórða áratugnum, ný-
legrar efnahagskreppu í Japan og
þróun hlutabréfaverðs í Bandaríkj-
unum á árunum 1991 til 1999. Fer-
illinn er áþekkur eins og sést á með-
fylgjandi mynd og margt bendir til
að hlutabréfaverð í Bandaríkjunum
fari nú niður á við, að mati Þórðar.
„I Bandaríkjunum hefur ríkt gíf-
urleg trú á yfirburði bandarísks
efnahagslífs sem byggist á góðum
árangri undanfarin ár,“ segir Þórð-
ur. „Það er hætt við því að við slíkar
aðstæður skapist oftrú á áframhald-
andi hagvöxt og góðæri. I leiðara
Economist nýlega var spurt hvað
gerðist ef blaðran spryngi og þar
var verið að vísa til þess að eigna-
og hlutabréfaverð hefur hækkað
mjög mikið í Bandaríkjunum og
sumir telja að ekki séu
raunhæfar efnahags-
legar forsendur fyrir
þessum hækkunum.
Bandaríkin hafa sér-
stöðu að þessu leyti því
gengið í efnahagsmál-
um hefur verið einstak-
lega gott og ýtt undir
tiltrú á varanleika góð-
æris.“
Svipaðar aðstæður
og áður
Nýlega gaf Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn,
IMF, út spá um efna-
hagsþróun í heiminum
á næstu árum. „Það
ríkir bjartsýni í efnahagsmálum í
heiminum," segir Þórður. „Flestir
telja að áfram verði viðunandi hag-
vöxtur eftir erfið ár 1997 og 1998 í
Asíu. Að því er varðar verðbólgu og
helstu hagstærðir er útlitið einnig
bjart,“ segir Þórður.
Ahyggjur hafa þó vaknað um að
hlutabréfaverð kunni að lækka
verulega og af því tilefni hefur
Þórður rifjað upp aðdragandann að
tveimur kreppum. „Oft áður í sög-
unni hafa menn haft á tilfinningunni
að staða efnahagsmála væri mjög
traust og hagsveiflur meira eða
minna að baki. A báðum þessum
tímabilum voru menn mjög ánægðir
með stöðu efnahagsmála og horfur í
þeim efnum. I Japan og Bandaríkj-
unum á sínum tíma töldu menn að
tækniframfarir og aðstæður væru
með þeim hætti að búast mætti við
endalausum hagvexti án áfalla. I
Japan höfðu menn geysimikla trú á
Þórður Friðjónsson
100 stærstu fyrirtækin
Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna
stærst í fyrra
VELTA 100 stærstu fyrirtækja á
Islandi jókst um 61 milljarð króna
á síðasta ári og nam um 500 millj-
örðum króna, sem er u.þ.b. 13%
aukning á milli ára. Þrátt fyrir
veltuaukninguna minnkaði hins
vegar hagnaður stærstu fyrirtækj-
anna umtalsvert, eða um 6 millj-
arða frá fyrra ári. Þetta kemur
fram í nýútkomni skýrslu Frjálsrar
verslunar um 100 stærstu fyrirtæki
á landinu. Hugsanlegar skýringar
á minnkandi hagnaði eru m.a. tald-
ar felast í því að fyrirtæki bættu al-
mennt við sig starfsfólki á sama
tíma og meðallaun fyrirtækja í
einkageiranum hækkuðu um 8% að
jafnaði og námu 217 þúsund krón-
um á mánuði en voru árið áður 201
þúsund.
Bent er á að þrátt fyrir að hagn-
aður hundrað stærstu félaganna
hafí dregist saman, þá gildi það ekki
um fjármálafyrirtækin en hagnaður
þeirra jókst umtalsvert. Athygli
vekur að erfiðleikar hafa verið í
rekstri stóru hótelanna í Reykjavík
sem þykir koma á óvart á tímum
metfjölda eriendra ferðamanna til
landsins auk þess sem koma þeirra
dreifist meira yfir árið.
Ljóst er að með nýlegum sam-
runa ÍS og SÍF stefnir SÍF í að
verða stærsta fyrirtæki á listanum
yfir 100 stærstu fyrirtækin en af því
verður þó ekki fyrr en á næsta ári.
Það kemur því í hlut Sölumiðstöðv-
ar hraðfrystihúsanna að skipa efsta
sætið með tæplega 34 milljarða
króna veltu í fyrra. I öðru sæti eru
Flugleiðir með 28 milljarða. Is-
lenskar sjávarafurðir eru í þriðja
sæti með 27 milljarða. Baugur í
fjórða sæti með 19 milljarða og SIF
í því fimmta, einnig með um 19
milljarða króna veltu á síðasta áil.
efnahagskerfi landsins, það væri
betra en annarra landa og gæti
staðið undir miklum væntingum,"
segir Þórður.
Myndin sýnir að hlutabréfaverð
hækkar talsvert í aðdraganda
kreppu en lækkar svo mikið á
skömmum tíma. „Þegar við setjum
þróun hlutabréfaverðs í Bandaríkj-
unum undanfai'in ár inn á myndina,
vii'ðumst við vera komin nálægt
þeim punkti þegar verðfall varð, við
sambærilegar aðstæður i Banda-
ríkjunum og Japan,“ segir Þórður.
Líklegt að um skammvinn
áhrif verði að ræða
Aðspurður segh' Þórður aðstæð-
umar um sumt sambærilegar við
nútímann. „Andinn og viðhorfin í
þjóðfélaginu eru svipuð og nú. Það
var góður gangur í efnahagslífinu
og bjartsýni ríkti eins og nú. Fjöldi
manna sótti inn á hlutabréfamark-
aðina með von um hagnað af hluta-
bréfaviðskiptum. Það sem hins veg-
ar er frábmgðið er að nú hafa menn
meiri þekkingu á því hvernig er rétt
að bregðast við aðstæðum af þessu
tagi. Því getur vel verið að þegar að
því kemur að lækkun eða leiðrétting
verður á hlutabréfaverði, verði um
skammvinn áhrif að ræða. Þetta
verði eins og að fara í kalt bað sam-
anborið við margra ára kuldaskeið í
kjölfar verðhrunsins 1929. Það
gerðist til dæmis dimma mánudag-
inn í október árið 1987 þegar hluta-
bréfaverð hríðféll en áhrifin urðu
ekki varanleg. Vel getur verið að
hið sama muni eiga sér stað nú
bráðlega," segir Þórður.
Að sögn Þórðar er engin ástæða
til að ætla að hlutabréfaverð í
Bandaríkjunum haldi áfram að
hækka í þessum takti í það óendan-
lega. „Líklegra er að vemleg lækk-
un verði innan skamms tíma á
hlutabréfum í Bandaríkjunum, jafn-
vel lækkun upp á tugi prósenta á
mjög skömmum tíma. Þetta gæti
truflað þá mynd sem Alþjóðagjald-
eyrissjóðurinn dregur upp af hag-
vexti og bjartri framtíð og valdið
tímabundnum erfiðleikum."
Tryggja nægjanlegt
peningamagn í umferð
„Mér finnst ekki rétt að nota
myndina til að mála skrattann á
vegginn heldur til að vekja athygli á
að aðdragandinn er svipaður og
mjög líklegt er að einhver leiðrétt-
ing verði, jafnvel hrun. Það er ekki
þar með sagt að kreppa og volæði
verði til margra ára eins og var í
kreppunni miklu. Þá brugðust
menn ekki rétt við,“ segir Þórður.
Aðspurður segir Þórður rétt við-
brögð við kreppu þau að tryggja
nægjanlegt peningamagn í umferð.
„Aukið peningamagn og lækkun
vaxta er nauðsynlegt til að tryggja
að hjól efnahagslífsins haldi áfram
að snúast. Flestir hagfræðingar
telja það sem gert var rangt í
kreppunni miklu sé að dregið var úr
peningamagni í umferð og þar með
lánamöguleikum. Þegar verðhrunið
varð í Bandaríkjunum árið 1987, jók
Stofnun
Kvennabanka
Islands undirbúin
STOFNAÐ hefur verið undir-
búningsfélag til stofnunar
Kvennabanka Islands. Safna
þarf 400 milljónum til að hægt
verði að stofna kvennabanka en
bankinn yrði sá fyrsti sinnar
tegundar í heiminum, að því er
fram kemur í fréttatilkynningu.
Félagið mun gangast fyrir
söfnun hlutafjárloforða á meðal
landsmanna og eriendum aðil-
um mun einnig bjóðast þátt-
taka. Eignarhlutur hvers og
eins verður að lágmarki 2.000
krónur en 24 milljónir króna að
hámarki, en eignaraðild skal
vera dreifð, eins og fram kemur
í tilkynningunni.
Framkvæmdabanki
kvenna
„Fyrirhugað er að Kvenna-
bankinn verði framkvæmda-
banki kvenna og jafnframt ann-
ast alla almenna bankastarf-
semi, fyrir karla jafnt sem kon-
ur. Markmið og tilgangur með
Kvennabanka Islands er að
hvetja konur til enn frekari
þátttöku í efnahagslífinu og ýta
undir framkvæmdir á þeirra
vegum, svo sem að stofna og
stjórna fyrirtækjum," segir í
fréþtatilkynningunni.
I tengslum við Kvennabanka
Islands er áætlað að stofna
Ráðgjafamiðstöð fjármála sem
gangast myndi fyrir fræðslu og
upplýsingum á sviði fjármála,
s.s. við stofnun fyrirtækja.
Tugir Islendinga standa nú
þegar að baki undirbúningsfé-
laginu, en stofnendur þess eru
Asgerður Jóna Flosadóttir
kaupsýslukona og Arnþrúður
Karlsdóttir kaupmaður.
bandaríski Seðlabankinn peninga-
magn og lækkaði vexti til að ná
efnahagslífinu aftur á strik, enda
urðu áhrifin ekki varanleg," segir
Þórður.
Islenskur hlutabréfamarkaður
laustengdur heimsmarkaði
Að mati Þórðar er Island
laustengt umheiminum hvað hluta-
bréfamarkað varðar. „Það er erfitt
að svara þeirri spurningu hvort
hlutabréfamarkaður hér á landi
yrði fyrir áföllum ef þróunin yrði
með þessum hætti í Bandaríkjun-
um. Islenskur hlutabréfamarkaður
er mjög ungur og það hefur ekki
verið hægt að sýna fram á sterk
tengsl á milli verðþróunar hluta-
bréfa hér á landi og erlendis. Þrátt
fyrir að mikið fall yrði á hlutabréfa-
verði í Bandaríkjunum um tíma,
þyrfti það ekki að hafa mikil áhrif á
verð hlutabréfa á íslenskum mark-
aði. Það er ekkert hægt að fullyrða
um slík tengsl og ég held að enn
eigi nokkur ár eftir að líða áður en
hlutabréfamarkaðurinn hér á landi
fylgi náið sveiflum í hlutabréfaþró-
un erlendis. En smám saman á
tenging þarna á milli eftir að verða
nánari," segir Þórður.
Hann segir hlutabréfaverð hér á
landi fremur ráðast af því sem ger-
ist í íslensku hagkerfi, en verðþró-
un hlutabréfa erlendis. „Ef tekst að
ná niður þenslunni í íslensku efna-
hagslífi og tryggja mjúka lendingu,
eins og það er nefnt, held ég að
engin sérstök ástæða sé til að ætla
að hlutabréfaverð hér á landi taki
miklum breytingum vegna sveiflna
í hlutabréfaverði á Wall Street.
Hins vegar, ef hrun á erlendum
mörkuðum yrði varanlegt og hefði
áhrif á heimsbúskapinn, næðu
áhrifin að sjálfsögðu hingað til
lands á endanum."
Olíklegt er að hlutabréf á íslandi
hækki verulega í verði á næstunni,
að mati Þórðar. „Mun líklegra er að
hlutabréfaverð hér verði með svip-
uðum hætti og verið hefur, hvorki
miklar hækkanir né miklar lækkan-
ir. Þetta byggist á þeim tveimur
meginforsendum sem skipta mestu
máli við mat á horfum í efnahagslíf-
inu. Annars vegar að það takist
með hagstjórn að draga úr vexti
umsvifa og eftirspurnar í efnahags-
lífinu þannig að tryggt verði að
þensla og verðbólga fari ekki úr
böndunum. Hins vegar eru það
kjarasamningarnir sem eru
framundan, en þetta eru mestu
óvissuþættirnir í þeim áætlunum og
spám sem gerðar hafa verið um
framvindu efnahagsmála á næstu
misserum,“ segii’ Þórður Friðjóns-
son.
Portline
siglir til
Esbjerg
PORTÚGALSKA skipafélagið
„Portline", sem verið hefur í föstum
ferðum milli Portúgals, Islands, Nor-
egs og Spánar síðastliðið ár, hefur
ákveðið að bæta Esbjerg í Danmörku
við áfangastaði sína.
Að sögn Björns E. Haraldssonar,
samstarfsaðila Portline er talsvert
um að Islendingar eigi í viðskiptum á
svæðinu og því hafi verið ákveðið að
hefja siglingar til Esbjerg. Hann seg-
ir reksturinn hafa gengið vel undan-
farið ár. „Við erum að bjóða upp á
beinar siglingar inn á saltfiskmarkaði
í Suður-Evrópu á meðan stóru sam-
keppnisaðilarnir sigla þetta í fleiri
áföngum sem krefst umskipunar á
farmi. Þá leiddi innkoma okkar inn á
þennan markað til þess að Samskip
og Eimskip lækkuðu flutningsgjöld
úr u.þ.b. 18 kr. á hvert kíló í 12 krón-
ur, sem er það verð sem við bjóðum."
Félagið notar eitt skip í siglingun-
um og flytur alla hefðbundna vöru,
bæði í gámum og á pöllum, ferskt og
frosið. Fyrsta viðkoma skipsins í Es-
bjerg verður 22. október næstkom-
andi.