Morgunblaðið - 15.10.1999, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 15. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
Daglegt amstur er gjarnan
skipulagt eftir tvennu; minni
nennu. En getur verið að
ákveðinn tími dags eða mán- ,(
aðar henti betur en aðrír til
tiltekinna verka? Sigurbjörg
Þrastardóttir spurðist fyrir
um „rétta tímann“, m.a. í
ljósi hormóna, líkamshita og x
karlsins í tunglinu.
SOLARHRINGUR í lífi einstakl-
ings líður alla jafna þannig að hann
sefur, vaknar, nærist, lærir, þrífur,
ferðast, vinnur, verslar, spjallar og
sofnar á ný. Reyndar gerir meðal-
jóninn yfirleitt margt fleira og
kannski í annarri röð, en höfuðverk-
urinn er ávallt sá sami: að finna
hverri athöfn tíma. Flestir raða af
handahófi en svo eru þeir sem spá
nákvæmlega í ytri og innri aðstæð-
ur og smíða dagskrá daglegs lífs út
frá því.
Hvenær er best að fata sig upp?
Allir vita að það er óheppilegt að
fara í banka um mánaðamót - þá er
svo mildl biðröð. Það er heldur
ekki vænlegt að fara í kjör-
búð þegar svengdartilf-
inning ríkir yfir holl-
ustu- eða spamaðar-
ásetningi - þá er
hætta á að of mikill
vamingur rati í körf-
una. En hvað með
fatainnkaup, hvenær á
helst að sinna þeim?
I septemberhefti
breska tímaritsins Zest er
bent á að konur skyldu ekki
máta fðt rétt fyrir tíðir,
enda sé kviðarholið þá þan-
ið og hætta á að konan passi
ekki í sína eðlilegu stærð.
Anna Þórhildur Salvarsdótt-
ir kvensjúkdómalæknir segir
að rétt sé að fyrir tíðir safni
líkami sumra kvenna bjúg. „Það er
meiri vökvasöfnun í líkamanum rétt
fyrir blæðingar og það er ekki frá-
leitt að álykta að einhverju geti
munað í fatastærðum," segir Anna
en bendir á að sveiflumar komi mis;
jafnlega fram hjá einstaklingum. í
Zest, þar sem byggt er á þýskri
er best að..
rannsókn og at-
hugunum breskra
sálfræðinga, seg-
ir ennfremur
um verslun-
arferðir
kvenna
fyrir tíðir:
„Konum hætt-
ir til að kljást
við neikvæða
sjálfsmynd á
þessum
tíma,
auk þess
sem
sveiflur í
hlutfalli estrógens og
prógesteróns kalla fram ör-
væntingu, pirring, depurð, óöryggi
og jafnveí grátköst. Verslunarferð-
in getur þannig orðið að óyndislegri
upplifun." Anna Þórhildur bendir á
að hin margfræga fyrirtíðaspenna
kvenna feli það vissulega í sér að
konur verði af líffræðilegum ástæð-
um uppstökkari, við-
kvæmari og verr fyrir
kallaðar en á öðmm
tímum. Hins vegar
finni konur, eins og áð-
ur segir, alls ekki allar
fyrir slíkum einkenn-
um.
í Zest kemur að endingu
fram það álit að síðari hluti dagsins
henti síst til þess að fata sig upp.
Líkamsþyngd eigi þá til að aukast
og þreyta, jafnt af völdum líkam-
legrar dægursveiflu og ytri skil-
yrða, geti traflað einbeitinguna.
Hvenær er best
að stunda líkamsrækt?
„Brennslan er mest á morgnana
- á fastandi maga,“ útskýrir
Jónína Benediktsdóttir
íþróttafræðingur. Hún segir
að við þær aðstæður brenni
líkaminn þeirri fitu sem fyrir
sé í líkamanum í stað þess að
nýta orku úr nýlega innbyrtri fæðu.
„Ef íþróttaiðkandinn er hins vegar
að hugsa um vöðvauppbyggingu á
hann einfaldlega að æfa á þeim tíma
sem honum finnst hann upplagður,
eftir að hafa neytt kolvetnis, prót-
eins og fitu í réttum hlutföllum. Og
rétti tíminn er afar einstaklings-
bundinn."
Jónína segir hvíldardaga ekki
nauðsynlega í dagskránni nema
keppni sé í nánd. „Best er, fyrir
hinn almenna borgara, að hreyfa
sig á hveijum degi. Hreyfingin þarf
að vara í minnst 20 mínútur og
tvennt skiptir höfuðmáli: að gera
fjölbreyttar æfmgar sem lúta að lið-
leika, styrk og úthaldi, og að hafa
gaman af hreyfingunni."
Hvenær er best
að taka lyfin sín?
„Það er afar misjafnt eftir lyfja-
tegundum hvenær sólarhringsins
ber að taka þau inn,“ segir Páll
Guðmundsson, lyfjafræðingur.
„Mörg lyf skal taka inn með mat,
önnur á fastandi maga, og þannig
mætti áfram telja. Ef skilyrði er að
lyf sé tekið á ákveðnum tímum er
þess getið í leiðbeiningum, en ef
engar slíkar ábendingar fylgja
merkir það að engu máli skipti hve-
nær lyfið er tekið inn.“ Páll kveður
þannig ekkert einhlítt svar til við
spumingunni um hvenær lyfjataka
henti best, nema ef vera skyldi hvað
varðar einn flokk lyfja: „Eg held að
mér sé óhætt að fullyrða að svefn-
lyf sé farsælast að taka inn á
kvöldin!" segir hann hlæjandi.
Hvenær er hættulegast
aðakabíl?
I rannsókn sem gerð var
fyrir skemmstu við Wa-
les-háskólann í Swansea
komust sálfræðiprófessor-
ar að því að hætta á
árekstram næði hámarki
milli klukkan 3 og 6 að næturlagi.
Orsökin væri gáleysi sökum syfju.
Þótt svefndrakknir ökumenn séu
án efa varasamir hérlendis sem
annars staðar era líkumar á
árekstrum við aðra bfla þó minnstar
að næturlagi þar sem langfæstir
era þá á ferli. Samkvæmt upplýs-
ingum frá Umferðarráði verða
flestir árekstrar í umferðinni í lok
dagsins, þegar þorri fólks er á leið
heim úr vinnu. Af 1041 slysi, sem
ollu meiðslum eða dauða í umferð-
inni árið 1997, urðu 89 á tímabilinu
klukkan 18-19. Næstum jafnmörg
slys, eða 87, urðu á klukkutímanum
á undan og 83 slys á milli klukkan
16 og 17. Fæst slysin, ef undan er
skilin nóttin, áttu sér stað um miðj-
an morgun. Milli klukkan 9 og 10 á
morgnana urðu 34 slys og 39 á
kiukkutímanum þar á eftir. Meðal-
tal áranna 1988-1997 sýnir svipað
mynstur árekstra yfir daginn.
Eftirmiðdagamir era augljóslega
erfiðari en aðrir tímar sökum þess
að þá er umferðarþungi í þéttbýli
langmestur. Að auíd má hugsa sér
fleiri áhrifaþætti, svo sem streitu
ökumanna að loknum löngum
vinnudegi, blind-
andi síðdegis-
sól að haust-
lagi, erfið
akstursskil-
yrði í Ijósa-
skiptunum, síðdegismyrkur að
vetrarlagi og fleira.
Hvenær er best að sofa?
Gamlar kerlingabækur herma að
farsælast sé að fara í háttinn fyrir
miðnætti. Björg Þorleifsdóttir, líf-
fræðingur á svefnrannsóknadeild
Landspítalans, segir talsvert til í
þessari grónu trú. „Fram að mið-
nætti fellur líkamshiti einstaklings
hvað hraðast, sem myndar kjörað-
stæður til þess að sofna. Þeir sem
fara að sofa löngu eftir fallið, til
dæmis klukkan fimm að morgni
þegar hitastigið er að byrja að rísa
á nýjan leik, sofa yfirleitt lítið og
laust og ná ekki góðum djúpsvefni,
en djúpsvefn er forsenda þess að
við vöknum úthvfld," segir Björg.
Nóttin er þannig nátt-
úrulegur svefntími
mannsins ef tekið
er mið af líf-
klukku og dæg-
ursveiflum líka-
mans.
„Framleiðsla
melatónins, efnis-
ins sem gerir okk-
ur kleift að sofna, er
einnig háð birtustigi
á þann hátt að hún
eykst í rökkri. Þess
vegna er talið
gott að draga
smám sam-
an úr birtu
á heimil-
inu á kvöld-
in til þess að
örva melatónín-
framleiðslu og
mynda aðstæður
svefns," segir líffræð
ingurinn.
Hvenær er best að
fara i myndatöku?
„Besti tíminn er um miðjan dag -
þá er maður hvorki nývaknaður og
stúrinn né þreytulegur eftir dag-
inn,“ segir Gréta Boða, hárkollu- og
förðunarmeistari. Flestum er í mun
að myndast vel, hvort sem um er að
ræða passamynd eða vandaða por-
trettmynd, en margt getur haft
áhrif á útlitið. „Þreyta og streita
geta kallað fram bauga, slappari
andlitsdrætti og sljóleika til augn-
anna auk þess sem litaraftið dofnar.
Reyndar er margt hægt að fela í
stúdíói en þá borgar sig líka að láta
fagmenn sjá um förðun og lýsingu,"
segir Gréta.
Anna Þórhildur Salvarsdóttir
kvensjúkdómalæknir kveðst kann-
ast við að konur þrútni í andliti síð-
ustu dagana fyrir blæðingar, sökum
vökvasöfnunar, og sumar reyni að
sneiða hjá myndatökum á því tíma-
bili. Við bætist aukinn bóluvöxtur
fyrir tíðir, sér í lagi hjá þeim ungl-
ingsstúlkum sem stríða við bólur
að staðaldri.
Gréta Boða bætir við að óráðlegt
sé að fara í klippingu rétt fyrir
myndatöku, þá virki hárið of
„klippt og skorið" á myndinni.
„Best er að fá nokkurra daga
færi á að þvo hárið og koma lagi
á það sjálfur svo það líti
eðlilega út. Og talandi um
hár, þá ættu konur ekki að
reyna að lita hár sitt með-
an þær hafa á klæðum.
Það hefur verið sannreynt
að á þeim tíma tekur hárið
verr við litnum, auk þess
sem það er líflausara á allan
hátt á þeim tíma og hentar
kannski ekki vel til uppsetn-
Ferðafélag íslands Mörkinni 6 f I08 Reykjavfk
Slmi 568 2533 ® Fax 568 2535 • www.fl.is • fi@fi.is
Við erum alltaf á ferðinni!
Sunnudagur 17. október Id. 10:30:
Keflavík - Miðnesheiði - Hvalsnes. Ný ferð um gamla áhugaverða
þjóðleið. Hvalsnesveg. Um 4-5 klst. láglendisganga.
Hvalsneskirkja skoðuð. Verð 1.600 kr.
Brottför frá BSÍ, austanmegin og Mörkinni 6.
Þeir, sem vilja taka rútuna á leiðinni, láti skrifstofuna vita 1 dag.
, ,,v*■ '■? ,
Adventuferð f Þórsmör)e 27. - 28. nóvember er góð
upplyfting f skammdeginu. Kjörin fjölskylduferð.
Áramótaferð 'í Þórsrriörjt 31. desember - 2.'jánöáf,l-í^VÍ
Pantið og takið farmiða tímanlega I báðar ferðirnar.
STJÖRNUSPEKIN lumar á ýms-
um viðmiðum þegar valinn er
túni til ákveðinna athafna. Gunn-
laugur Guðmundsson stjörau-
spekingur segir það gamla og
góða reglu að sinna öllu sem
tengist vexti á tveggja nátta
tungli. „Þegar tveir dagar eru
liðnir frá nýju tungli er gott að
fara í klippingu, gróðursetja af-
leggjara eða slá blettinn," segir
Gunnlaugur. Til frekari upp-
lýsinga vísar hann í bók sína
Hvað býr í framtíðinni? þar sem
fjallað er um tímasetningar at-
hafna miðað við tunglgang.
Gott að fara í klippingu á
tveggja nátta tungli
Tunglmánuður skiptist í Qögur
kvartil; tunglið er annaðhvort
nýtt, vaxandi, fullt eða minnk-
andi.
Á 1. kvartili er samkvæmt bók-
inni best að byrja á athöfnum
sem krefjast vinnu og þróunar-
tíma, enda er náttúruorkan
„sterk og hrá“ undir nýju tungli.
Þetta er „góður túni fyrir vinnu
sem krefst afls frekar en hug-
vits,“ segir í bókinni.
Á 2. kvartiU fram að fúllu
tungli er túnabil fyrir „orku-
miklar athafnir sem eiga að skila
sér í fljótlegri ávöxtun. Það er til
dæmis ágætt að sefja upp mál-
verkasýningu nokkrum dögum
fyrir fullt tungl, eða halda sam-
kvæmi sem á að vera Ufandi og