Morgunblaðið - 24.10.1999, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Endurminningar nýhættra stjórnmálamanna
Gallspýjur
eða brýnt
innlegg?
Stjórnmálamenn bíða ekki lengur fram á
elliárin með endurminningaskrifin, heldur
byrja þeir á þeim daginn eftir að þeir
hætta. Það vekur upp spurningar um gildi
slíkra skrifa, segir Sigrún Davíðsdóttir
eftir lestur bókar Thage G. Petersson,
fyrrverandi ráðherra í Svíþjóð.
AÐALATRIÐIÐ er að mig
langaði til að skrifa. Ég vildi
segja venjulegu fólki frá
hvernig það er að lifa í
hringiðu stjómmálanna... og segja
svolítið frá því sem fer fram bak við
tjöldin," skrifar Thage G. Petersson,
fyrrum ráðherra og þingforseti Svía,
í niðurlagi endurminninga sinna.
Það eru því ekki sagnfræðirann-
sóknir, sem hann er upptekinn af.
Petersson byrjar á byijuninni,
æsku sinni, en hann rekur líka
stjómmálaafskipti sín alveg fram yfir
síðustu stjómarmyndun haustið
1998, þegar hann hætti. Hann rekur
orðrétt orðaskipti og þá einnig um-
mæli Göran Perssons forsætisráð-
herra um einstaka nafngreinda
menn, sem tæpast koma Persson vel.
Það getur sitt sýnst hverjum, en
staðreyndin er að skrásetning af
þessu tagi fer vaxandi. Sjö mánuð-
um eftir að Oskar Lafontaine, fyrr-
um leiðtogi þýskra jafnaðarmanna,
hætti sem fjármálaráðherra lesa
landar hans nú hörð ummæli hans
um flokksbróður sinn, Gerhard
Schröder kanslara. Sjálfsævisaga
John Major, fyrrum forsætisráð-
herra Breta, er nýkomin út, en
reyndar í allt öðram tón en bók
Lafontaine. Og Svíar hafa fengið
aðra bók að lesa um sænsk stjórn-
mál líðandi stundar, því Annika
Áhnberg, fyrram landbúnaðarráð-
herra, hefur einnig skrifað bók um
æsku sína og stjórnmálastörf fram
á líðandi stund.
Hið markaða stéttaþjóðfélag
Sænskir jafnaðarmenn lögðu hart
að sér um og upp úr miðri öldinni að
láta sænskt þjóðfélag líta út sem
fyrirmyndarþjóðfélagið, þar sem
meðal annars stéttaskiptingu hefði
verið útrýmt. Undir niðri era þó
enn djúp merki um sænska stétta-
samfélagið, markað félagslegri fjar-
lægð ríkra og fátækra og litlum
hreyfanleika. Efnið er Svíum enn
tamt umhugsunarefni.
Olof Palme, leiðtogi jafnaðar-
manna, mætti stöðugri tortryggni
þar sem hann var af aðalsættum.
Göran Persson notar hvert tækifæri
til að rifja upp æsku sína, sem
markaðist af fátækt og basli. Pet-
ersson byrjar líka þar, á fátækri
fjölskyldu sinni.
Bók Peterssons heitir „Ferðin til
Mars“ og skýringin kemur strax í
fyrsta kafla. Éitt sinn þegar Peters-
son sat í stóli þingforseta riijaði hann
upp með sjálfum sér þegar hann var
ungur og sagði móðurbróður sínum
að hann vildi verða bamakennari.
Frændinn þagði stutta stund, horfði
svo út í loftið og sagði: „Þú ert fátæk-
ur. Það er fínt að afgreiða í búð. Það
borgar sig ekki að stefna á tunglið og
Mars ef maður á fátæka foreldra og
annars ekki neitt.“
Petersson hefði viljað að frændi
hans hefði lifað að sjá hann þama í
stóli þingforseta, annan æðsta
mann ríkisins næst á eftir konung-
inum. Þessi minning gefur tóninn
fyrir frásögn Peterssons og lífsvið-
horf hans.
En eins og Petersson segir í upp-
hafi bókarinnar, þar sem hann vitnar
í ráðherra er hætti 1827 og birti end-
urminningar sínar árið eftir, þá er
það hæpinn ásetningur að skiTfa
ævisögu sína. Þrátt fyrir besta
ásetning er ekki víst að dæmt sé
réttlátlega, það er auðveldara að sjá
mistök annarra en sín eigin, auðveld-
ara að halda á lofti góðum hliðum
sínum en slæmum öfugt við þegar
fjallað er um aðra og ekki auðvelt að
sanna að maður hafi rétt fyrir sér.
En Petersson tekur ekki mark á
varnaðarorðunum frekar en gamli
ráðherrann, hættir sem ráðherra
1998 og gefur út minningar sínar
árið eftir „eftir að hafa gert, heyrt
og séð heilmikið". Þetta heilmikla
dugir honum í bók upp á 716 blað-
síður.
Innsýn í einstök mál
og hugsunarhátt
Petersson hefur að eigin sögn alla
tíð verið iðinn við að skrifa hjá sér
og því átt heilmikið efni til að
byggja bókina á. Petersson hefur að
eigin mati skrifað samtöl niður orð-
rétt og vitnar þannig í þau. En eins
og gamli ráðherrann bendir á er
erfitt að sanna að farið sé rétt með.
Bókin er áhugaverð fyrir ýmsar
sakir. Hún gefur góða mynd af því
hugarfari, sem fylgir að klifra upp
sænska þjóðfélagsstigann alveg frá
botni. Hún gefur innsýn inn í samlífi
Jafnaðarmannaflokksins og sænska
Alþýðusambandsins og rekur þau
átök, sem Petersson hefur orðið
vitni að á því sviði. Skilningur á of-
urtökum verkalýðshreyfingarinnar
á flokknum, sem hefur verið þunga-
miðjan í sænskum stjórnmálum síð-
an á fjórða áratugnum, er lykilatriði
í straumum og stefnum í sænskum
stjórnmálum nútímans.
Eins og við mátti búast eru það þó
frásagnir Peterssons af nýskeðum
atburðum, sem vekja mesta athygli.
Þegar Persson forsætisráðherra
lenti í fjölmiðlakvöm vegna þess að
hann hafði dvalið ókeypis í sumar-
húsi auðmanns á Spáni, álitu nánir
samstarfsmenn Perssons að rétt
væri að hann segði af sér og Persson
var kominn á fremsta hlunn með það.
Petersson var þó ekki á þeirri
skoðun, stappaði stálinu í Persson og
íyrir það var Persson honum þakk-
látur að sögn Petersson. Þessa frá-
sögn hefur Persson ekki viljað stað-
festa. Persson var fjórði flokksfor-
maðurinn, sem hótaði að hætta, en
sem Petersson átti að eigin sögn þátt
í að snúa frá slíkum þönkum. Það
era slíkar frásagnir af eigin vægi,
sem hafa fengið ýmsa Svía til að
Göran Persson forsætisráðherra kemur mjög við sögu í bók Peterssons.
Reuters
þennan gamalreynda stjómmála-
mann, sem undir lokin gegndi hlut-
verki aðstoðarforsætisráðherra og
vai- tengiliðui- Perssons við flokkinn.
Eins og fleiri samstarfsmenn Pers-
sons bregður Annika Áhnberg upp
mynd af Persson sem tillitslausri
bullu, er vaði yfir fólk. Petersson tal-
ar mun betur um Persson en svo og
segist reyndar vera einn fárra, sem
alltaf hafi tekið upp hanskann fyrir
Persson. I lokin er það þó bullu-
myndin, sem hann bregður upp, þótt
hann nefni engin slík orð. Petersson
lætur að því liggja að Persson hafi
verið óheill við hann í lokin, talað eins
og hann vildi hann áfram í stjórn, en
hafði í raun ákveðið að svo yrði ekki
án þess að segja honum það. Sjálfur
ákvað Petersson svo að hætta.
„Það var skemmtilegt og spenn-
andi að fá að vera svo nálægt Göran
Persson. Ég varð margvíslegri
reynslu ríkari, sem ég velti mjög
fyrir mér!“ segir Petersson um
samstarfið við Persson. Sú hugsun
læðist að lesandanum að hin um-
hugsunarverða reynsla hafi ekki að
öllu leyti verið skemmtileg.
Bók Peterssons er ekki átakan-
lega vel skrifuð. Frásögnin er stráð
upphrópunarmerkum, allt að fjór-
um á síðu, svo bókin minnir frekar á
tölvupóst, skrifaðan í fljótheitum en
yfirvegaða framsetningu. Petersson
er ekki íhugull stjórnmálamaður og
frásögnin því ekki innblásin vanga-
veltum um eðli stjórnmála, heldur
einskorðuð við frásagnir, sem eru
raktar eins og perlur á bandi án víð-
ara samhengis.
Petersson segir á einum stað í
bókinni að orð séu silfurs ígildi, en
þögnin gulls ígildi. Með bók sinni fer
hann þó ekki eftir þessum orðum.
Lafontaine álítur bók sína innlegg í
stjómmála- og efnahagsumræðu, en
gagnrýnendur hallast fremur að því
að hún sé sjálfsréttlæting manns,
sem ekki vill gleymast. Spurningin
er hverju og hverjum það sé til
framdráttar að umsagnir til dæmis
Perssons forsætisráðherra um ein-
staka menn séu raktar innan
gæsalappa. Er það lýðræðinu til
framdráttar að kjósendur viti hvað
forsætisráðherra finnst persónulega
um samstarfsmenn sina eða íyrst og
fremst pyngju þess sem skrifar?
Það er erfitt að verjast þeirri til-
hugsun að bækur eins og þeirra
Peterssons og Lafontaine séu ekki
aðeins skrifaðar af löngun til að
hafa síðasta orðið um menn og mál-
efni heldur líka af einhvers konar
hefndarhvöt. Bók Majors hefur
fengið allt aðrar viðtökur í breskum
fjölmiðlum. Hann þykir hreinskilinn
í frásögn sinni, en hvorki argur né
illgjarn. Kannski er það af því hann
hefur haft rúmlega tvö ár til að
hugsa sinn gang.
Ef orðin era ígildi silfurs og þögn-
in gulls ígildi má vera að umhugsun-
artími geti hækkað verðgildi orð-
anna. En þó óyfirvegaðai- frásagnir
reiðra stjómmálamanna dragi lík-
lega upp skakka mynd þá veita þær
að minnsta kosti skýra innsýn í hið
grimma eðli stjórnmálanna.
Thage G. Petersson (til hægri á myndinni) á gangi með William
Perry, fyrrum varnarmálaráðherra Bandarílqanna, er sá síðar-
nefndi heim-sótti Stokkhólm árið 1996.
álykta sem svo að Petersson sé ekki
sérlega bljúgur yfir áhrifum sínum.
Það er ekki hægt að skrifa um
hræringar í Jafnaðarmannaflokkn-
um undanfarin ár án þess að nefna
Monu Sahlin, sem var hinn augljósi
arftaki Ingvar Carlssons, fyrrver-
andi flokksleiðtoga, þar til hún féll á
greiðslukortaóreiðu. Petersson var
vinur foreldra hennar, þekkti hana
frá því hún var krakki og einlægur
aðdáandi hennar. Af frásögn hans
má þó merkja að metnaðargirni
hennar var kannski heldur mikil
fyrir hans smekk og sama var um
aðra. Það fór einfaldlega illa í
flokkssystkin hennar að hún áleit
sig svo augljóst foringjaefni.
Sahlin átti sér öfundarmenn í
flokknum, sem notuðu tækifærið
þegar hún lenti í klípu og því and-
rúmslofti lýsir Petersson. Hann
reyndi eftir bestu getu að aðstoða
hana, en dugði ekki til og samband-
ið við hana og fjölskyldu hennar
slitnaði eftir að hún dró sig í hlé því
hún áleit hann ekki hafa gert nóg.
Af lýsingu hans er það þó óréttmæt
ásökun. Hún skildi einfaldlega ekki
sjálf hvers vegna fólk greip tæki-
færi til að vera á móti henni og
hvernig hún átti að taka á því.
Þegar fylgst er með fréttum líð-
andi stundar vaknar stundum sú
spuming hvort aðgerðir mótist af
stjómmálastefnu og eða afstöðu til
einstakra manna. Petersson segir
frá því þegar upp komu raddir um
vantraust á Inez Uusman sam-
gönguráðherra, þegar víðtæk eitur-
efnamengun varð vegna mistaka við
lagningu jarðganga. Samkvæmt Pet-
ersson var Persson búinn að ákveða
að láta hana hætta, en þá rann upp
fyrir honum að hann gæti ekki fækk-
að konum í stjóminni og yrði því að
skipa aðra konu í hennar stað.
Sú eina, sem til greina kom var
Sahlin og hana vildi Persson ekki fá
inn í stjómina. „Hneykslið" vó léttar
en sú staðreynd og Uusman hélt
sæti sínu. Petersson hafnar því þó
algjörlega að Persson hafi braggað
Sahlin launráð, styður ekki þá skoð-
un að Persson hafi alla tíð ætlað sér
að verða flokksformaður. Persson
hafi eins og aðrir gert ráð fyrir að
Sahlin tæki við af Carlsson sem
flokksformaður og forsætisráðherra.
Orð eru silfurs ígildi
- þögnin gulls ígildi
Þegar frásögn Peterssons var
borin undir Persson í kjölfar útgáfu
bókarinnar hafði Persson á orði að
það væri einfaldlega engum að
treysta lengur úr því ekki væri
treystandi á þá, sem maður áliti vini
sína. Það hefur löngum verið vitað
að Persson studdi sig mjög við