Morgunblaðið - 12.12.1999, Blaðsíða 26

26 B SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Dreng á
eg einn
Hjá Nýja bókafélaginu er komin út bókin
Nú heilsar þér á Hafnarslóð eftir Aðalgeir
Kristjánsson. Bókin er byggð á áralöngum
✓
rannsóknum, og fjallar um ævi og örlög Is-
lendinga í höfuðborg Islands, Kaupmanna-
höfn, á árunum 1800-1850, og þátttöku
þeirra í straumum og stefnum þeirrar tíðar.
Hér segir af launsyni Gríms Thomsen.
Þrjú af börnum Ingibjargar og
Þorgríms gullsmiðs á Bessastöðum
náðu fullorðinsaldri. Grímur var
þeirra yngstur, fæddur 1820. Faðir
hans hafði mikinn metnað fyrir hönd
sonarins og orti:
Drengáegeinn
dável gáfaðan...
Móðir hans lýsti honum svo að
hann væri „laglegur í andliti, með blá
augu, mikið hörð og snör“. Þegar
Grímur var kominn hátt á annað ár
dró móðir hans enga dul á að hann
væri „illur og harður" í bréfi til
Gríms bróður síns 1. mars 1822
(HúsfrBst., 92).
Grímur var brautskráður úr
heimaskóla af séra Áma Helgasyni
sautján ára gamail. „Grímur Þor-
grímsson Thomsen, gáfaður ungl-
ingur, siglir nú til háskólans, og fær-
ir yður líklega þetta bréf,“ skrifaði
Sveinbjörn Egilsson Finni Magnús-
syni 25. ágúst 1837 (RA. Prark. nr.
5943).
Námsferill Gríms hófst ekki með
glæsibrag. Hann fékk aðra einkunn
bæði á inntökuprófi og öðru lær-
dómsprófi 1838. Föður hans kom
þetta ekki á óvart „því fáir hafa vel
gefist, sem Árni hefur kennt“ skrif-
aði hann Grími mági sínum
(Sgullsm., 14).
Grímur virðist hafa átt að skjól hjá
Guðrúnu Bjarnadóttur, konu Gísla
kaupmanns Símonarsonar, þegar
hann kom til Hafnar. Þar syrti að í
ranni skömmu eftir komu Gríms
þegar Gísli lést af slysförum. Finnur
Magnússon lýsti málavöxtum á
þessa leið í bréfi til Bjama Þor-
steinssonar 13. apríl 1838:
Hörmulegt var fráfall Gísla okkar
Símonssonar, skömmu eftir að hann
var heim kominn frá Islandi, að út-
litinu heill og frískur. Hann ætlaði,
sem maður hér segir, að keyra einn
lítinn túr til gamans Grími, syni
gullsmiðs Thomsens, er nýkominn
var frá Islandi (til að stúdera hér).
Sonur hans sjálfs var líka með. Ferð-
in átti ekki að vera lengri en út um
Norðurport og heim aftur inn um
Austurport. En á Farimagsveginum
byltist vagninn skyndilega um koll
og sá gamli maður úr honum, en höf-
uðið kom á tré, svo að hann rotaðist
að kalla. Samt merktist líf í honum,
og hann var strax fluttur á Friðriks
hospital, hvar hann lá, án þess að
geta talað eða hreyft sig, með lítilli
rænu eða tilfinning (að menn
meintu), uns líf hans leið burt sem
ljós hér um bil viku síðar (tilv. rit, 9
nm.).
Gísli Símonarson var sómi sinnar
stéttar og reyndist íslenskum stúd-
entum oft mikil hjálparhella. Finnur
orti eftir hann erfiljóð sem birtust í
Skírni ári síðar. Þar voru þessi er-
indi:
FlaugSemör
um öðlings borg
sú fáheyrða
harmafregn:
Byltist vagn
á braut sléttri,
moldfast tré
varð manns skaði.
Ælþaðvar
íslendingur
helstur einn
á Hafnar torgum.
Kaupmanns stéttar
stoð og heiður,
Móðurjarðar
meginstytta.
Grímur Thomsen komst heill úr
þessum háska og tók inntökupróf í
Hafnarháskóla þegar um haustið og
flutti inn á Garð. Hann var þá svo lítt
þroskaður líkamlega að hann þótti
ekki hæfur til að ljúka heræfingum í
stúdentahersveitinni fyrr en hann
vai' kominn undir tvítugt
(AB.Skapf., 107). Á Garði gekk sam-
býlið við herbergisfélagana stirð-
lega. Garðprófastur þurfti að
áminna hann aftur og aftur og her-
bergisfélagar kærðu hann fyrir brot
á reglum Garðs. I sögu Garðs - Reg-
ensen gennem Hundrede Aar - er
Grími nokkuð lýst og hann borinn
saman við Jón Sigurðsson. Andrés
Björnsson hefir kannað feril Gríms
manna best og segir að Grímur hafi
tekið mikinn þátt í stúdentalífinu á
Garði um 1840, en kynnt sig misjafn-
lega og vitnar til orða höfundar:
[...] engum sem kynntist þessum
stórglæsilega og lýtalausa
sendiráðunauti á seinni árum hans
hefði til hugar komið að annálar frá
æskudögum hans á Garði bæru vott
um stirfið og ástríðufullt skaplyndi,
þannig að sambýlismaður hans sagði
upp vistinni með honum vegna óró-
semi hans, þjónn hans kærði hann
fyrir að greiða sér ekki laun, og að
lokum var honum meinaður aðgang-
ur að lestrarsalnum af því að hann
hafði látið hendur skipta í orðasennu
við annan Garðbúa (tilv. rit, 106).
Árekstrar urðu með Grími og
ýmsum framámönnum í Stúdentafé-
laginu meðan hann bjó á Garði.
Hann sagði sig úr félaginu á haust-
dögum 1841 og um sama leyti lauk
garðvist hans.
Það var ætlun foreldra Gríms að
hann legði stund á lögfræði og fetaði
í fótspor nafna síns og móðurbróður.
Einnig fékkst hann eitthvað við
málfræði og var bendlaður við þess-
ar námsgreinar í þrjú ár. Varðveittir
eru vitnisburðir þriggja prófessora
við lagadeild Hafnarháskóla um að
Grímur hafi sótt fyrirlestra í lög-
fræði fram á vorið 1840 (Sguilsm.,
28). Brátt sökkti hann sér niður í
lestur heimspekirita og fagurbók-
mennta samtímans. Móðir hans orð-
aði það svo í bréfi til Gríms bróður
síns 3. júlí 1841 að hann væri hættur
við laganám og farinn að „drabba“ í
skáldskap (HúsfrBst., 197). Hann
gerðist „Hegelianer" og hafði sig
meira í frammi meðal danskra
menntamanna en venja var meðal ís-
lenskra stúdenta.
Á stúdentsárum sínum kynntist
Grímur Chr. Jul. de Meza og konu
hans Elizabeth Birgitte, systur A.F.
Tscherning ráðherra. Enda þótt de
Meza væri hermaður að mennt lagði
hann jafnframt mikla stund á tónlist
og bókmenntir. Hann var frábær
málamaður og franska var höfð í há-
vegum á heimili hans. Þar komu
saman skáld og listamenn og nutu
gestrisni húsráðenda. Sum kvöldin
var eingöngu töluð franska og vænt-
anlega hafa franskar bókmenntir þá
skipað öndvegið.
Grímur Thomsen
Magdalena Thoresen
Peter Axel Jensen, launsonur
Gríms og Magdalenu.
Frumraun Gríms sem skálds var
þýðing hans á Alpaskyttunni eftir
Schiller sem birtist í fjórða ári Fjöln-
is. Kvæði sem þar birtust áttu að
boða byltingu, „og þegar gullsmiður-
inn komst að því, [...], þá bannaði
hann honum að yrkja í Fjölni“
(BG.Dægrdv., 66). Árið 1844 birtist
Ólund, fyrsta frumorta kvæði Gríms,
í VII. árgangi Fjölnis.
Árið 1840 skrifaði Grímur all-
hvassyrtan ritdóm um ljóðabók eftir
danska skáldið H.P. Holst sem hét -
H.P. Holst, et Bidrag til den nyere
danske Litteraturhistorie - undir
dulnefninu Leonard Groth. Tveimur
árum síðar sneri hann vopnum sín-
um gegn skáldinu J.L. Heiberg og í
þetta skipti undir réttu nafni. Bækl-
ingurinn hét Folk, Publicum og of-
fentlig Mening. Ekki þótti Ingi-
björgu á Bessastöðum þetta lofa
góðu. Hún skrifaði Grími bróður sín-
um 25. sept. 1842 og sagði:
Mikla mæðu hef eg af Gr[ími]. Nú
er hann farinn að semja stríðsrit.
Eitt er komið út og eitthvað segist
hann ennþá hafa á prjónunum. Ott-
ast eg, þar eð hann er byrjaður á
þessu, að hann viti sér ekkert hóf og
hætti nú ekki þessum leik fyrr en
hann er kominn í skömm og ógæfu
(HúsfrBst., 206).
Um þetta leyti samdi Grímur sam-
keppnisritgerð í fagurfræði um
skáldskap Frakka á 19. öld. Hún var
svar við verðlaunaspurningu Hafn-
arháskóla í fagurfræði árið 1841.
Grímur hafnaði í öðru sæti í keppn-
inni, enda þótti ritgerðin með „ung-
gæðisbrag". Engu að síður sögðu
dómararnii' að hefði ekki borist önn-
ur og betri ritgerð, hefðu þeir ekki
hikað við að veita honum verðlaunin.
Tveimur árum síðar birtist ritgerðin
á prenti undir heitinu Om den ny-
franske Poesi. Grímur ritaði formála
þar sem hann lét þess getið að hann
léti ritgerðina koma fyrir almenn-
ings sjónir til að stuðla að réttu mati
á frönsku þjóðinni; hún sé nær dag-
lega dæmd ranglega í ræðu og riti.
Séra Árni Helgason skrifaði
Bjama Þorsteinssyni 30. okt. 1841,
þar sem Grím bar á góma, og sagði:
Frá Grími syni
gullsmiðsins fékk eg þá
gleðifregn, hvað sem
hans juridiska studio
líður, að hann fékk
„accessit" fyrir besvar-
else þeirrar æstetisku
spurningar, og það svo
heiðarlegt, að facultet-
ið bað directionina að
gefa honum líka
medallien, en sem
þóknaðist ekki. Svo er
skrifað, að einn af pró-
fessorunum hafi tekið
að sér að snúa þessari
ritgjörð á þýsku, svo
hún komi út ekki ein-
asta á dönsku, heldur
og í því máli, sem af
flestum er lesið. En
gengur ekki yfir þig, að
það er eins og móður
Gríms þyki ekki neitt
til koma. Mér sýnist þó
þetta votti, að drengur-
inn sé hvorki iðjulaus
né heldur sé búinn að
sleppa sér (Sgullsm.,
27 nm.).
f riti sínu um ný-
franska skáldskapinn
kallaði Grímui' þá
Goethe og Byron höf-
unda að ljóðagerð sam-
tímans - den moderne
Poesis Fædre. Grímur
heillaðist mjög af Byr-
on og varð fyrstur íslendinga til að
þýða hann á íslensku. Árið 1844 kom
sitt kvæðið eftir hvorn þeirra Byron
og Goethe í Nýjum félagsritum í
þýðingum Gríms.
Eftir að Grímur fluttist út af Garði
bjó hann um skeið undir sama þaki
og námsmær frá Jótlandi, Ánne
Magdalene Kragh að nafni. Hún
hafði komið til Hafnar vorið 1840 til
að hefja kennaranám og bjó í Ma-
demoiselle Lindes Pension og Instit-
ut for unge Piger. Magdalene stund-
aði nám sitt af frábærri kostgæfni.
Sumarið 1842 lauk hún námi og bjart
virtist framundan. Af einhverjum
ástæðum kaus Magdalene samt að
hverfa frá Danmörku og freista gæf-
unnar í framandi landi. Skýringin
kann að vera sú að ástarsamband
hafði tekist með henni og Grími
Thomsen. Heimildir um það eru að
mestu frá henni komnar. Magdalene
var svarthærð, suðræn og glæsileg,
tilfinningarík en jafnvægislaus.1 I
bréfi til Gríms tveimur áratugum
síðar bar hún á hann að hann hefði
aldrei unnað sér þann skamma tíma
sem kynni þeirra stóðu yfir
(Sgullsm., 197). Samverustundum
sínum eyddu þau í umræður og lest-
ur fagurbókmennta. I bréfi sem
Magdalene skrifaði leikkonunni J.L.
Heiberg 28. apríl 1867 sagði hún frá
kynnum sínum og Gríms og dró upp
mjög athyglisverða mynd af ungum
og glæsilegum hæfileikamanni, en
talaði jafnframt um sjálfselsku hans
og drottnunargirni (tilv. rit, 198).
Síðasta sept. 1842 sté Magdalene
um borð í skip sem sigldi til Kristjan-
íu, og fjórum dægrum síðar gekk
hún þar á land eftir stormasama sigl-
ingu. Sama dag og Magdalene fór til
Noregs flutti Grímur í nýtt húsnæði
á Hauserpladsen (tilv. rit, 39). Lík-
legt má telja að hann og Magdalene
hafi búið undir sama þaki þar til leið-
ir skildi. Hún kvað upp þann dóm um
sjálfa sig að hún hefði aldrei verið
„letsindig", heldur ógætin. Ef til vill
hafði hún þá í huga síðustu vikurnai' í
Höfn 1842. í Kristjaníu beið hennar
væntanlegur húsbóndi, Hans C.
Thoresen, prófastur í Herpy. Hann
var ekkjumaður með ung börn sem
Magdalene átti að uppfræða og ann-
ast um. Víst má telja að séra Thores-
en hafi fljótlega litist á kennslukon-
una sem konuefni.
Magdalene var ekki fyrr komin til
Herpy en henni var ljóst að hún fór
kona ekki einsömul. Það bam var
komið undir svo snemma að ekki var
hægt fyrir hana og séra Thoresen að
halda brúðkaup með heiðri og sæmd
vegna of bráðrar bameignar. Því var
bragðið á það ráð að snúa hið bráð-
asta á ný til Hafnar. Þangað kom
Magdalene í fylgd séra Thoresens
fyrstu daga marsmánaðar. Hinn 16.
júní 1843 ól hún son á hinni konung-
legu fæðingarstofnun 1 Kaupmanna-
höfn, og 20. sama mánaðar var hann
skírður Peter Axel, síðar var Jensen
bætt við. Hvorki föður né móður var
getið. Magdalene fór aftur til Noregs
jafnskjótt og hún var ferðafær. Fjór-
um mánuðum síðar varð hún
prófastsfrú Thoresen.
Fullvíst má telja að Grími hafi
ekki verið kunnugt um hvernig hag
Magdalene var komið þegar leiðir
þeirra skildi. Enginn veit hvort þau
hittust í Kaupmannahöfn vorið eftir
þegai' hún beið þess að verða léttari.
Eins og málum var háttað hefir hún
væntanlega forðast að hitta Grím. Á
sama hátt hvílir hula yfir því hvenær
Grímur varð þess vísari að hún var
orðin frú Thoresen.
Sama dag og skipið, sem hafði
Magdalene Kragh innanborðs, sigldi
út á Eyrar.sund haustið 1842 skrifaði
Finnur Magnússon Þorgrími á
Bessastöðum. Skuldamál Gríms
voru tilefnið og leiðir til að greiða úr
verstu flækjunum:
Eg varð að sönnu að ráða syni yð-
ar að fara til íslands (hvert hann þó
nú ekki kemst, vegna plássleysis,
með póstskipinu), en það var mjög
móti geði mínu, því síðan eg réði hon-
um að sækjast eftir Magister-Gra-
den, veit eg hann hefur verið iðinn og
að hann er búinn að inngefa petitum
til háskólans um leyfi að mega undir-
kasta sig því þar til heyrandi prófi,
sem á að ske um jólaleytið. Þar að
auki er hans ritgjörð um franska
skáldskapinn (um hvers rannsókn
enginn íslendingur fyiT hefur skrif-
að) nú í prenti, og nokkrar arkir bún-
ar, en vart gæti hann hlaupið frá eor-
rectúru og gegnumsjón þeirra
eftirfylgjandi arka án þess að það
yrði ritinu og álitum sjálfs hans til
skaða. Líka hefur hann grundvallað
Magister-Disputatzen, sem höndlar
um þann engelska skáldskap eftir
Shakespeares tíð, en allt þetta
mundi ónýtast eða fara út um þúfur,
ef hann nú rifi sig upp og færi til Is-
lands að sinni (Sgullsm., 37-38).
Ekki þarf að fara mörgum orðum
um hvers virði stuðningur Finns var
fyrir Grím í þeim ógöngum sem hann
hafði ratað í. Finni var ljóst að Grím-
ur var að halda inn á svið bókmennta
og fagurfræði til að nema þar ný lönd
sem Islendingar þekktu lítið til og
skynjaði mikilvægi þess að ekki yrði
lokað fyrir honum öllum leiðum að
settu marki, og Finnur bætti við:
Eg segi yður það satt, að ef eg
hefði verið ríkismaður eða jafnvel átt
peninga aflögu hefði eg ekki vælt
fyrir mér að hjálpa syni yðar um
peninga vetrarlangt á eigin kostnað,
en því er miður, að öðruvísi stendur á
pökkum. - Nú stendur hann þá eins
og á eyðimörk, yfirgefinn af öllum,
en var annars sannarlega staðráðinn
í framhaldi hans áðurnefnda loflega,
til hans heiðurs og lukku miðandi,
fyrírtækis. Eg neyðist þannig til að
reyna til að útvega honum eitthvert
lán að nýju, svo að hann ekki krókni
hér af sulti og seyru í vetur, í stað
þess að undirbúa sig til að verða ætt
sinni og föðurlandi til sóma (tilv. rit,
38).
Finnur hélt áfram og hnykkti enn
á undir lok bréfsins og sagði:
Eg skal útvega honum hvað eg
get, en sjálfsagt sjá til, að það verði
brúkað með sparnaði, og annars ann-
ast hagi hans af ýtrustu efnum. Það
er mér bæði kært og ókært að þurfa
að skrifa þetta til góðs fornvinar, en
góðan og andríkan kjarna ætla eg
líka vera í syni hans, er synd væri að
hrinda út á kaldan klaka, svo að hann
yrði að engu, hvað nær því hafði hent
sjálfan mig af líkum orsökum á mín-
um ungdómsáram (tilv. rit, 38).
Það er tæpast nokkrum vafa und-
irorpið að góðvild Finns og trú hans
á hæfileika Gríms skiptu sköpum
fyrir hann. Samt leitaði þunglyndi og