Fjallkonan - 01.09.1891, Blaðsíða 3

1. september 1891.
FJALLKONAN.
139
Fallin frumvörp. Þessi frumv. hafa fallið eða
verið tekin aftr auk þeirra, sem áðr er getið: 35.
um að seija jörðina Miðskóga í Miðdalahreppi, tek-
ið aftr. 36. um lausamenn, tekið aftr. 37. um
þingfararkaup alþingismanna, felt í neðri deild.
38. um breyting á íögum 19. febr. 1886 um utan-
þjóðkirkjumenn. 39. um stofnun háskóla á Islandi.
40. um brunabótatrygging á íslenskum kaupstöð-
um, verslunarstöðum o. fl.; þessi 3 síðasttöldu feld
í efri d. 41. um afnám opins brjefs 26. sept. 1860,
felt í sameinuðu þingi.
jÞingscilyktana sem hafa verið gerðar 25 á þessu
þingi, verðr siðar getið hinna helstu.
Kristofer Janson.
Skáldið Kristofer Janson í Ameriku (fæddr 5. maí
1841 í Björgvin) varð fimmtugr að aldri í vor. Hann
má sanna, að þeir fá flestir sama byr hjá sam-
tíð sinni, sem kenna öðruvísi enn lögskipað er eða
fjöldinn er látinn fylgja, látinn, segjum vér, því
oftlega fylgir alþýða manna venjum og því sem
henni er sagt, ýmist vitandi eða óvitandi, eða hvort
hún vill eða ekki. Kit Jansons eru orðin afar-mörg;
má hann teljast meðal höfuðskörunga Norðmanna
á þessari öld. Hann er skáld mikið, brennandi mann-
vinr og framfaramaðr. Eins og kunnugt er, pré-
dikar hann únítara kristindóm (sem forntrúaðir
menn neita að sé kristindómr eðaKrists kenning
og víða hatast við), og er því afar-illa ræmdr hjá
hinum ráðriku og ströngu Norðmanna prestum þar
vestra, sem með oddi og eggju binda samviskur
landa sinna við bókstafstrú hinna elstu siðabótar-
manna. Janson er og þeirra svarinn óvinr og hinn
djarfasti og skæðasti í ritum og ræðum gegn allri
hjátrú, ofsatrú og lögskipaðri kirkjutrú og vanatrú,
enn einkum er hann æfr gegn gjörræði og samviskuó-
frelsi klerka þar í landi. Kalla þeir hann eitrorm
og antikrist og fyrirbjóða sínum sauðum undir banns
pinu að kaupa eða lesa nokkra ræðu eða rit
eftir hann. Hið alkunna tímarit hans „Sámanden“
(Sáðmaðrinn) er afar-frjálslegt, fróðlegt og vekj-
andi rit, og er síst að undra þótt aðrar eins kenn-
ingar komi lika við kaun margra landa vorra þar
vestra, sem lesa þær.
I „Berlinga tíðindum“ er starfi Jansons lýst á
þessa leið: „Janson rifr miskunnarlaust niðr ýmsar
kirkjunnar kenningar, enn kennir jafnframt prakt-
iskan og lifandi kristindóm og starfar með lifi og
sál að framförum og samkomuiagi í öllum félags-
legum og stjórnlegum málum. Það erum vér—segir
hann — sem eigum að skapa guðsríki á jörðunni.
Hann skorar á alla að gerast stríðsmenn Jesú Krists,
ekki með sveiði og ofbeldi, og ekki með tómum
bænagjörðum og serimóníum, heldr í verki, þannig
að vér fyrst lærum að þola ójöfnuð og að fyrirgefa,
enn siðan að elska alla menn. Guðs faðerni og
og mannkýnsins bræðralag er aðalinntak hans kenn-
ingar. Eitthvert hans besta rit eru hinar Ijómandi
fallegu greinar: „Jesú andlegu bræðr“, (Laó-Tse,
Konfúsíus, Búddha, Zóróaster, Sókrates, Epictetus,
Markús Aurelíus, Múhammed o. fl.). I því riti stækk-
ar heldr þröngsýni okkar spurningakvers: þar blas-
ir við hverju barnsauga hugsjónasaga mannkyns-
ins í lifandi fyrirmyndum, og fyrir trúuðum sálum
blasir enn meira, því guðs eilíf opinberun leiftrar
þar og ljómar yfir öllurn þjóðum, miðiandi hverri
þeirra með jafnri náð og miskunn ljósi, iífi og krafti,
alt eftir eðli og þroska hverrar fyrir sig, enda þótt
hjá Gyðingum einum fæddist sá, sem einum til-
kemr nafnið heimsins ljós. Annað í tímariti Jansons,
sem vegr að oss finst mikiu meira enn þótt hann
leiki hart þær kreddur, sem honum þykja úreltar
eða skaðlegar, eru hans sífeldu djörfu varnargrein-
ir til hjálpar og hressingar öiium undirokuðum
stéttum: verkaiýðnum, kvenfólkinu, sakamönnun-
um; hefir og hvert hefti ótal fróðlegar sanninda-
sögur. Eun er eitt einkennilega fróðiegt í „Sáð-
manni“ Jansons: það eru hin mörgu nafniausu smá-
bréf aftast í hverju hefti, þar sem lesendr hans í
ýmsum sveitum, ríkjum og löndum skrifta fyrir
honum um sáiarástand sitt, efastríð og ótal sam-
viskuspursmál. I stöku bréfum fær Janson að vísu
miklu meira af ávítum ogjafnframt stórskömmum,
enn hin eru margfalt fleiri, sem lýsa hlýjum hug og
miklu þakklæti fyrir hærri og huggunarfyliri skoð-
anir, er þeir segjast hafa iært af honum. Hverjum
sem þess æskir svarar Janson, oftast stutt og ljóst,
og ætíð með auðsærri hreinskiini. I einu bréfi sínu
skriftar hann sjáifr, segist hafa verið sanntrúaðr
norskr „rétttrúar" maðr og stirðr konu sinni, sem
þó hafi verið „mjög frjáls“ i skoðunum. Smásaman
hafi sér samt orðið dimt fyrir augum „í hinni norsku
þoku“, komist úr því í deilur við sína kæru landa
og stokkið við það úr landi—aiveg eins og flest hin
samtíðarskáldin Norðmanna. Kveða þau og öil hinn
sama áfellisdóm yfir kirkjutrú og kierkastétt lands
síns. Er þetta sorglegt enn satt—því sorgiegra sem
hin norsku skáld þykja standa jafnfætis eða fremr
bestu og andrikustu mönnum annara hinna ment-
uðustu þjóða. Bera rit þeirra meiri siðgæðisblæ
með sér, meiri alvöru og sannleiksást, meiri þjóð-
legan framfárahug, einurð og skörungskap enn kveð-
skapr og sögur nokkurra annara skálda í heimi,
sem nú lifa og vér vitum um. Enn máske er þetta
ekki eins sorglegt sem sýnist, mundi það ekki
benda á — ekki að trúin sé að dofna og deyja í
heiminum, heldr hitt, að hún eigi ekki lengr heima,
uni ekki lengr í lokuðum húsum, heldr viiji hún
út í ljós skynsemis og frjálsræðis og vilji hafa vald
og myndugleika i fleiri höndum enn fáeinna presta.
Prestr.
Laus prestaköll. Um Skarðsþing sækir séra
Guðlaugr Guðmundsson á Staðarhrauni; um Iiafns-
eyri séra Pétr Jónsson á Hálsi og kand. ítichard
Torfason; um Höskuldstaði kand. Jón Pálsson; um
Kvíabekk kand. Emíl Guðmundsson; um Þöroddstað
kand. Sigurðr Magnússon.
Sigling á Hvammsfjörð. Gufuskip, sem versl-
unarstjóri Thor Jensen í Borgarnesi hefir í förum,
fór 13. júlí inn á Hvammsfjörð og lagðist fram
undan Yestliðaeyri og affermdi sig þar að hálfu
leyti. Aftr kom skipið þangað 29. júlí tilaðsækja