Fjallkonan - 22.04.1905, Blaðsíða 2

62
FJALLKONAN.
Frumvörp
landbúnaöariiefnduriniiar.
Eftir Valsliamar.
I.
1. Fyrsta frumvarpið er um það
að stofna skuli 2 bændaskóla á land-
innu, annan á Suðurlandi, hinn á
Norðurlandi. Lögin eiga að komast
í framkvæmd, þegar amtsráð Suður-
amtsins, Norðuramtsins og Austur-
amtsins hafa afhent landsjóði búnað-
arskólana á Hvanneyri, Hólum og
Eiðum.
Hvor bændaskólinn fyrir sig á að
hafa 3 kennara, skólastjóra með 1800
kr., fyrra kennara með 1200 kr. og
annan kennara með 900 kr., sem allir
hafa leigulausan bústað í skólanum
fyrir sjálfa sig.
Skólarnir eru vetrarskólar og kenslan
fer aðallega fram með því móti, að
kennarar halda fyrirlestra um f>ær
fræðigreinar landbúnaðarins, sem kend-
ar eru; reglugjörð skólans ákveður,
hvað kenna skuli. Þar er einnig
ákveðið, hver verk skuli kend. Aðal-
lega er kenslan munnleg eða bókleg;
nefndin álítur reynslu fengna fyrir því,
að hægt sé að koma mönnum fyrir
til að læra verk. Bæði læri margir
þau erlendis, og þeim stöðum fjölgi
á hverju ári, þar sem læra megi bún-
aðarvinnu. Auk búnaðarkenslu heimta
lögin, að lögð sé sérstök alúð við að
að kenna nemendunum að tala og
rita móðurmálið vel og skipulega; þeir
eiga að læra dráttlist, reikning, söng
og leikfimi, verzlun og búnaðarsögu
landsins, og að geta fært sér í nyt
skýrslur um atvinnuvegi og þjóðarhag.
Námstíminn er 2 vetur. Auk þess
eiga bændur og bændaefni kost á að
dvelja í skólanum viku eða hálfs-
mánaðartíma við fyrir fram auglýst
kensluskeið. Hver skólinn út af fyrir
sig á að geta tekið á móti 60 nem-
endum í einu. Skólastjórnin á að sjá
þeim fyrir ódýrri þjónustu, og að þeir
geti komið á sameiginlegu matarhaldi.
Landstjórnin hefir yfirumsjón með
skólunum, og gefur út reglugjörð fyrir
þá; búnaðarskólagjöldin leggjast til
skólanna; að öðru leyti greiðir land-
sjóður kostnaðinn við þá.
Að gjöra skólana tvo, í stað þess
að styrkja eða halda við fjórum bún-
aðarskólum, er án efa hyggilegt. Það
er naumast efamál, að 2 bændaskólar,
sem skifta 16000 kr. eða sem næst
þeirri upphæð á milli sín, ættu að
vera betri kenslustofnanir en fjórir
skólar, sem eru styrktir með hér um
bil 4000 kr. hver. Óg hvað eigum
vér að gjöra við fjóra skóla, ef að-
sóknin að þeim öllum er ekki meiri
en svo, að tveir skólar geti tekið á
móti henni? I fljótu bragði sýnist það
ekki vera gjört til annars en þess, að
skólarnir skuli vera lakari.
2. Frumvarp til laga um vátrygg-
ingu sveitabæja. Þegar meiri hluti
búenda í einhverjum hreppi samþykkir
það á lögmætum sveitarfundi, að alla
bæi í hreppnum skuli vátryggja, þá
hvílir sú skylda á hreppsmönnum að
vátryggja alla sveitabæi innan hrepps.
Enn fremur geta hús til sveita, sem
ekki eru virt yfir 6000 kr., fengið
vátryggingu í brunabótasjóðum hrepp-
anna. Válryggingarhæðin er 2/s virð-
ingarverðs.
Þegar 10 hreppar á landinu hafa
tilkynt stjórnarráðinu, að þeir hafi
samþykt hver fyrir sig vátryggingar-
skyldu, er stofnaður almennur bruna-
bótasjóður fyrir sveitabæi á Islandi.
Helmingur allra iðgjalda rennurí bruna-
bótasjóð hlutaðeigandi sveitarfélags. Ef
bær brennur, greiðir hreppurinn, þar
sem bærinn er vátrygður, einn þriðjung
skaðans, en hinn þriðjunginn ber hinn
sameiginlegi brunabótasjóður fyrir alt
Jandið. Eigandinn ber síðasta þriðjung-
inn. Stjórnarráðið stjórnar hinum sam-
eiginlega brunabótasjóði, en hrepps-
nefndin stjórnar sjóðum hreppanna.
Þetta er aðalinntakið úr frumvarp-
inu, sem er 27 greinar. Nefndin hefir
safnað álitsskjöium frá 140 hrepps-
nefndum (af c. 190). 96 hafa svarað
því játandi, að hreppsbúar mundu vilja
ganga undir slík lög. 35 hafa svarað
neitandi, og þeir, sem þá eru ótaldar,
hafa ekki gefið ákveðið svar.
Frumvarpinu fylgja tillögur til reglu-
gjörðar frá nefndinni. Það mun eink-
um vera hugnæmt fyrir almenning að
sjá tillögur nefndarinnar um, hve há
iðgjöldin eru. Bæjarhús úr torfi eða
grjóti er ódýrast að vátryggja, frá kr.
r,6o uppí kr. 2,60 af hverju þúsundi;
timburhús eru dýrust, frá kr. 3,20
uppi kr. 4,20 af hverju þúsundi um
árið.
Frumvarpið sýnist hafa fengið góðan
undirbúning hjá nefndinni. Ef það
verður að lögum, sem mest likindi
eru til, þá hafa allir þeir hreppar, sem
það vilja, fengið aftur í lög líkt og gömlu
ákvæðin í Grágás, sem gjörðu sveit-
uugum að skyldu að bæta þeim manni,
sem brann hjá, skaðann tvisvar sinnum.
í þriðja sinn varð hann að bera skað-
ann sjálfur, því þá var álitið, að hann
væri að einhverju leyti sök í því, með
hirðuleysi, eða á annan hátt. — Ef
frumvarpið verður lög, verður það
jafnframt að öllum líkindum byrj-
unin til innlends brunabótasjóðs fyrir
kaupstaði og verzlunarstaði utan
Reykjavíkur, sem nú mega allir sæta
afarkostum hjá öllum brunabótafélög-
um; þau hafa myndað samtök gegn
íslenzkum vátryggingum, bæði munum
og húsum.
3. Frumvarp til laga um sölu opin-
berra jarðeigna og ítaka. Frumvarpið
heimilar að selja þjóð- og kirkjujarðir
fyrst og fremst sýslunefnd, þá sveit-
arfélagi (hreppi) og þá ábúanda, nema
þær séu ætlaðar til embættisseturs,
fyrir skóla eða sjúkrahæli. Þegar
ábúandi kaupir jörðina, er hún ætluð
til sjálfsábúðar. Komist jörðin úr
sjálfsábúð og sé á leigu í þrjú ár,
hefir landsjóður endurkaupsrétt á jörð-
inni fyrir sama verð og hún var seld
áður. Kaupandi að opinberri jarðeign
á að greiða fyrir hana kaupverð, sem
er jafnhátt og meðaltal síðustu 10 ára
margfaldað með 25. Kaupandi greiðir
Yio hluta kaupverðsins, þegar kaupin
eru gjörð, fyrir hinu gefur hann út
skuldabréf og greiðir 4 °/0 í vöxtu af
skuldinni árlega og borgar skuldina
sjálfa á 28 árum.
Nefndin vill auka sjálfseignarbænda-
flokkinn og það er rétt hugsun án
efa. En því á þá að vera að selja
sýslunefndum og hreppsnefndum jarð-
irnar? Kirkjujarðir sýnist ekki eiga
að selja nema eigandinn vilji það. Að
selja jarðeignir landsjóðsins sýnist aftur
á móti sjálfsagt. Það hafa allir þjóðir
gert á undan oss íslendingum, og
ávalt haft hag af því í fjárhagsiegu
tilliti. Hér er efasamt, hvaða hag
landssjóður hefir af sölunni, þegar alt
andvirði hinna seldu jarða rennur í
Ræktunarsjóðinn. Ákvæði vantar um,
hve stór hann má verða. Andvirði
kirkjujarða á að renna í sérstakan sjóð,
sem ákveða skal með lögum, hvernig
farið skuli með. Vextir eiga þó að
ganga til hinna sömu, sem nutu jarða-
afgjaldanna áður.
4. Frumvarp til laga um for-
kaupsrétt á jarðeignum ein-
stakra manna. Þetta frumvarp er
eins konar viðbætir við frumvarpið næst
hér á undan og er ætlað til þess að
auka sjálfsábúð. Það ákveður, að þeg-
ar jarðeignir einstakra manna ganga
kaupum og sölum, þá hefir ábúandi,
eða sá maður, sem á að koma á jörð-
ina í næstu fardögum, forkaupsrétt í
þrjá mánuði frá því, er honum var
birt undir votta að jörðina ætti að
selja. Afsali þessir menn sér for-
kaupsréttinum, hefir hreppurinn, sem
jörðin er í, forkaupsréttinn.
Hugsunin, sem liggur til grund-
vallar er heilbrigð. Hún er sú, að
gjöra svo marga að sjálfseignarbænd-
um sem unt er. En því á þá að selja
sýslunefndum og hreppsnefndum jarð-
ir? Það er að flytja þær af »dauðum
höndum® á aðrar dauðar hendur. Lóð
undir kauptúnin eða þorpin ætti að
selja þeim, sem á lóðinni býr, kaup-
túninu eða þorpinu, ef hún er seld,
ekki sýslunefndinni, sem ekki er annað
en annar landssjóðurinn frá. Að borga
jarðarverðið, sem eftir stendur, á 28
árum er óhentugt oft og tíðum.
Nefndin hefði átt að hafa það eins og
það var í Danmörku, þegar þjóðjarð-
irnar voru seldar þar. Kaupandinn
gat borgað kaupverðið, sem eftir stóð,
hvenær sem hann vildi, en hann átti
ekki að mega borga minni upphæð í
einu en 25 kr.
Rjómabú
tvö er í ráði að stofna á Snæfells-
nesi sunnanverðu að vori, annað í
Staðarsveit, hitt við Landbrotalæk í
Kolbeinsstaðahreppi.
Frá Litla-Rússlandi-
Setudómari snæfelsku málanna, cand.
juris Guðm. Eggerz, hefir kveðið upp
dóm í sakamálinu gegn Olafsvíking-
um fyrir að færa ástæður fyrir þeirri
réttarkröfu sinni, að Lárus H. Bjarna-
son viki úr dómarasæti. Einn af
mönnunum hefir hann dæmt í 100
kr. og tvo í 80 kr. sekt. Síra Helga
Arnason hefir hann sýknað, en dæmt
hann samt til þess að greiða máls-
kostnað jafut hinum þremur.
Allir áfrýja mennirnir dómnum.
Vonandi verður honum breytt í lands-
yfirrétti, svo framarlega sem ekki á
að koma staðfesting á því, að ærleg-
um mönnum, sem frjálsir vilja vera,
sé með öllu ólíft á Snæfellsnesi, eins
og nú hagar þar til.
Mannalát.
Préttaritari vor í Árnessýslu ritar oss
þessi mannalát:
Nýdáin er Rannveig Gísladóttir í Þránd-
arholti i Grnúpverjahreppi, ekkja Lofts sál.
Oddssonar, sem þar bjó og lézt nál. 1850.
Hún hefir síðan húið þar með hörnum sín-
um góðu búi, og hefir heimili hennar jafnan
haft orð á sér íyrir gestrisni og áreiðan-
leik. Búskaparár hennar voru eigi færri
en 65. Hún varð tæpra 93 ára. Nokkurir
sveitungar hennar fluttu henni virðingar-
ávarp, þegar hún var niræð.
Fyrir nokkru er 0g dáin merkiskonan
Guðrún Magnúsdóttir í Austurhlíð í Bisk-
upstungum, dóttir Magnúss sál. í Bráðræði.
Hún var tvigift: var fyrri maður hennar
Guðmundur Eyólfsson, móðurhróðir síra
Magnúss á Gilsbakka, en seinni maður
Hjörtur sýslunefndarmaður Eyvindarson.
Með þeim hjó hún rausnarbúi i Austnrhlíð
nál. 50 ár, en lét af búskap, er hún var
orðin ekkja í síðara sinni. Nú var hún á
áttræðisaldri. Hún var hinn mesti kven-
skörungur, hæði að dugnaði og ráðdeild í
búskaparefnum, og eigi síður að framtaks-
semi til að veita hjálp og aðstoð þeim, er
þess þurftu.
Erlendar fréttir.
Khöýn 8. apríl ’oy„
Rússland.
Olæti mestu hafa verið í útkjálkum
landsins. í V a r s j á-héraði alt á tjá
og tnndri. Einn daginn réðist lög-
reglulið á saklausa bændur, konur og
börn, til að svala heift sinni, og brytj-
aði niður unnvörpum. Annan dag-
inn var kastað sprengitóli undir vagn
lögreglustjórans, baróns N o 1 k e n s,
og særðist hann mjög — um 100
sárum, að taiið er. Sá er tólinu
varpaði varð gripinn á flótta, hét
O k ó j e j a, járnsmiður 18 ára. Fleiri
árásir hafa og orðið þar á lögreglu-
rnenn.
A K r í m - skaga (í Jalta-borg) varð<
uppþot, allar sölubúðir og vöruhirzlur
eyddar. L í f 1 a n d i er haldið her-
verði.
Leynilögregla Rússa þykist hafa
komist að samsæri rniklu, er stefnt
hafi að því að drepa það bráðasta
stórmennin V 1 a d i m i r (Valdimar)
stórfursta, T r e p ó v einvaldsborgar-
stjóra, B o 1 y g i n innanríkisráðgjafa
o. fl. Vóru 12 meðlimir þessa sam-
særis höndlaðir, margir nafnkendir
stjórneyðendur, karlar og konur; höf-
uðmaðurinn kvað heita S a v i t z k ý.
Heyrst hefir, að P ó b j e d ó n ó-
s e i f u r gamli muni nú ætla að leggja
niður ráð sín og völd. Hann heldur
bráðum 25 ára minningarhátíð sem
öflugasti vörður kúgunar og aftur-
halds á Rússlandi.
í lífsháska var keisarinn staddur ný-
lega. Einn stjórneyðenda, klæddur
ofurstabúningi, komst inn í höll hans
»Czarskoje-Selo« með sprengitóL
Varð hann handsamaður, áður en hann
fengi kastað þeim; því er fleygt, að
í sambandi með honum séu ýmsir af
leynilífverði keisara! Einvaldsherrann
er því skelkaður mjög.
Nú er loks að því komist, hvað
morðingi Sergíusar sál. heitir: Kala-
j e ó, sonur lögregluumsjónarmanns í
Varsjá, var 1899 rekinn frá háskólan-
urn í Pétursborg. —
í F i n n 1 a n d i hafa hin einbeittu
andmæli »Landdagsins« haft þau áhrif,
að lítilsháttar ívilnanir hafa þar verið
gerðar af hálfu Rússastjórnar (ólögin
frá 15. febr. 1899 þó ekki upphafin
enn).
Ofriðurinn. Tala fanga þeirra
rússneskra, er Japanar hafa tekið í or-
ustunum kringum Múkdenborg,
er um 65,000; 18,000 sluppu frá
þeim aftur í hríðunum og eltinga-
leiknum. Rússar eru nú að reyna að
víggirða C h a r b i n b o r g, en fap-
anar sækja á eftir þeim ávalt lengra
og lengra norður um, ráðast á her-
flokka þeirra, hrekja þá og hrjá. Eru
þeir Nógí og Nódzú í fararbroddi,.
O k ú fyrir vinstra fylkiugararmi,
Kúróki og Kavamúra hægra
megin; alls er herlið þeirra á þessu
svæði nál. 500 þúsundir.
Þær fregnir berast af R o s h d e s t-
v e n s k i, að nokkur af skipum hans
hafi sést flögra urn fyrir sunnan Asíu,
og að bryndrekarnir »Sissívi Velíki«
og »Navarin« hafi beðið tjón við að
rekast á japanska tundurbáta.