Lögberg - 01.10.1890, Blaðsíða 4

i.ocnciu;, miuvikumgínn i. okt. 1S90.
JC ö q b c r q.
Ocii.i út a« 573 S’;:in K(r. Winnipcx,
af T/.e / 'ógberg 1 rinttug & l'ublishing Coy.
(Incorporattcl ‘27. May 1890).
KrrsrjóuAR (Editors):
Eiaar ffjörleifsson
Jin Olafsson
liUONESS Manager: Jón Olafssott.
AUGLVSINGAR: Smá-auglýsingar í eilt
skipti '2.j cts. fyrir 70 orð eða 1 Juml.
dalkslenj.dar; 1 doll. um mánuðinn. A stærri
augl/singum cða augl. um lengri tíma af-
siátlur eptir samningi.
I’.ÚSTADA-SKIPT-I kaupenda verður að til-
kynna s!.rj/cr,a og geta uui fyrverandi bú-
stað jafnframt.
GTANÁSKRII'T ti! vof er:
Tiie Töt/berg /’rinting & Fublishing Co.
P. O. Box 363, Winnipeg, Man.
--- M/L’XJKUI. r. CKT. rSgo. ——
IV.
Jfenntun — f>að er fallegt orð,
svo fallerrt, að ekkert mál nema
móðunnál vort íslenzkan á, s-o oss
sjc kunnagt, nokkurt jafn-fagurt
orð í cigu sinni \fir Jrá liugmynd,
sem með [>ví er táknuð. Að rncnnta
cr að færa nær luigsjóninni um
r.iann. Menntun cr }>ví ekki sama
íictn fruöslu'. fræðslan cr eitt af
tækjum [>eim eða færutn, sem nota
má til að mcnnta. Til [>css að
mennta mann, verður að æfa og
skerj>a rki/n.inf/ lians, og vekja og
g’æða ti/fiiiiiinf/ lians fyrir [>ví sem
cr fagurt og g°tt og rjett Og
J> ;sst m tilgangi ná tr.enn með [>ví
að auka þekkingu mannsins, frccðu
liann.
Fræðslan verður því að liafa
|>ann tilgang að verka á skiliiirif/
mannsins og á ti/finninf/u liaus.
E;i [>að scin sjerstaklega einkennir
ínanninn setn mann, er [>að að liann
cr ölynteini fjredd ccra. Allar lians
tilíinningar eiga að lúta skynsem-
innar Iiandleiðslu. Það cr [>ví fyrst
og írcmst frumnauðsynin að fræðsl-
an, 'scm manniuum cr veitt, veki,
glæði, [>rcski tski/niiuj Iians.
Fvist og fremst af öllu ríður
á r.ð kcnna honum að hugsa, taka
cjitir, draga rjettar ályktanir. Það
verður i'ð bvrja á nð kenna licn-
uin aö beita rjett sálargáfum sín-
um. Og [>að veicur cðlilegast að
byrja ]>ctta mtð J>ví, nð ganga íit
frá J>ví scm liann skynjar umhverf-
is sig í daglegu lífi. I>að cr móð-
urmálið og undirstöðuatriði náttúru-
fræðinnar, scm bezt er fallið til að
vekja skilning lians og kenna hon-
um að beita sínum andlegu kröpt-
um.
V.
Viðfangscfni allrar mannlegrar
þekkingar er lieinmrinn (alhcimur-
inn) níeð [>ví sein í lionum er.
Vjcr byrjum auðvitað licl/.t á [>ví
sem vjer sjáuin fyrir oss í daglegu
lífi; en svo rekjum vjer oss fram,
lengra og lengra, ]>ar til vjer fá-
um liugmynd um jarðarhnöttinn með
[>ví scm á hotium cr; og ]>á fyrst
er hugmynd vor um hann nokkurn-
veginn glögg, er vjer böfum lært
að þekkja hann sem einn af mörg-
um hnöttum himingeimsins, einn
lítinn lið í sólkerfinu.
Jafnframt J>ví að vjer lærum
að þekkja linött vorn og það scm
á honum er, kvikt og dautt, og
þess eðli, þá lærum vjer að skoða
manninn sem einn lið í dyraríkinu,
háðan öllu þess lögmáli að öllu
líkamlcgu lcyti.
Svo förum vjcr að gera oss
ljósan mismuninn á manninum og
öðrum dfrutn, förum að athuo-a
manninn sem skynsama vern, för-
ttm að skvEfCnast iun í xálarAWWs.
Þá fyrst, er vjer höfutn lært
að sjá manninn í sinni rjettu af-
stöðu í sköpunarvcrkinu, þá fyrst
getur mannkynssagan orðið oss aö
frjósömum lærdómi.
Saga og skáklskapur ftæðir oss
um sálarlíf tnannsins.
En sálarlíf mannsins er ckki
að ætlast til að ncinn maður geti
fengizt við að skilja, ncma liann
þekki að nokkru hið almenna lög-
mál náttúrulífsins, þekki manninn
sem lið í náttúrurikinu. Það lær
ir }>annig cnginn að lesa nema
hann læri að þekkja stafina.
I>css vegna álítum vjer sögu
og skáldskap ómissandi mcnntunar-
færi (skáldskapinn cinkannlegn
þegar uni menntun tilfinninganna er
að ræða); cn vjcr álítum að þau
geti ekki notið sín sctn mcuntunar-
færi, nema á undan sje lagður
nauðsynlegur grundvöllur í þekking
á náttúrunni.
Hún verður að vorri liyggju að
vera fyrsta undirstaðan.
SÓSÍALISMUS od NIIIILISMUS
á liússlundi.
I.
í tímariti, scm nylega er farið
nð koma út í London á Etiírlandi
og lieitir Suhjects of the Day, hef-
ur einn uf hinum rússnesku bylt-
ingamönnum, >S'. Stcpniak, ritað
einkar fróðlega grein unt nihiiist-
ana rússnesku, sögu þcirra og stefnu.
Ur þessari grein viljuin vjer færa
lesendum vorum útdrátt. Af lion-
um geta þeir vafalaust fongið ljós-
ari hugmynd 'eu þeir liafa áður
liaft, allflestir, um þennan cjnkenni-
lega og merkilega flokk, sem mörg-
utn liofur staðið svo inikill stugg-
ur af, og venjulega hefur verið að
meira eða mirina leyti misskilinn.
Stepniak gerir fyrst í fám orð'
um grein fyrir skoðunum þeim
sem komið hafi frain hjá vissum
stjórnmálamönnum og rithöfundum
viðvíkjandi nihilistunum. Allar þær
skoðanir telur hann að meira eða
minna leyti rangar.
Ujiphaflegu og ciginlegu níhil-
istarnir, sein nefndir voru því nafni
á llússlandi, og báru líka að vissu
leyti nafn mcð rentu, voru lieim-
spckilegur eða siðfræðilegur „sl:óli“,
sem nú er fyrir löngu undir lok
liðinn á Rússlandi. Stepniak gerir
grein fyrir tilorðning þessa skóla á
þann hátt, er nú skal greina:
Eptir að Rússar höfðu beðið
ósiirur í Krímstríðinu hutrðu menn.
að vanstyrkur þjóðarinnar, fátækt
licnnar og siðleysi væri sjirottið af
átthairabiindinu. l>að vur svo af-
O
numið árið ISöl. En mcð því af-
námi koin alijorð bvltinir á sið-
ferðis-, viðskijita- og fjelags-líf þjóð-
arinnar. líændurnir höfðu ckki
einir verið þrælar á Rússlandi áð-
ur á tíinuin. Flcstir menn í hin-
um æðri stjettum áttu bændur og
höfðtt ótakmarkað vald yfir þcim.
x\f því' leiddi að harðstjórnarhættir
komust inn í allt þjóðlífið. Börn-
in voru þrælar foreldra sinna, kon-
ttrnar voru ambáttir ci<rimnanna
O
sinna, smáembættismcnnirnir voru
þrælar yfirmanna sinna, verkamenn-
irnir voru þrælar verkgefendanna.
Mcnn, scm fcngið liöfðu gott uj>j>-
eldi, vortt eins illir harðstjórar og
aðr'r. Það var á þcim tíiuvm, að
franskur maður, sem kynnzt liafði
hiiium menntaðasta hluta rússnesku
þjóðarinnar, sagði að ekki þyriti
annað en skafa Rússann til þess
að íinna Tartarann.
I>egar nú átthaga-bandinu var
af Ijett, risu ti[ij> allir liinir kúguðti
hlutar þjóðfjelagsins. Út urn allt
Rússlaild var ujijiroist liaiin gegn
allri ánauð, öilu því er hej>ti frelsi
manna í lieuðan oir huirsunum.
Einstaklingiirinn var þrevttur á kúg-
uninni, hugðist nú að brjóta alla
lilekki fornrar siðvenju, og viður-
kenndi engati lciðtoga annan cn
eigin geðþeltkni.
Þanniir voru hinir eiirinleixu
n n n
níhilistar, eyðendurnir, setn ekkert
liirtu um það cr byggt yrði í stað
þess er þeir rifu niður.
I>eir afneituðu ekki beinlínis
öllu, þvf að þeir trúðu fastlega,
ofstækisleira á vísindiu ojr hui/sun-
araíl einstaklingsins. En ekkeit
annað töldu þeir veiðskulda minnstu
virðingu, og þeir rjeðust á lieim-
ilislífið, trúarbrögðin, lislirnar og
fyrirkomulag mnnnfjcli'gsins nuð
því meiri ofsa sem landar þeirra höfðu
meiri mætur á þcsstrm hugmynd-
uin.
Nckkuð líkt þcssu átti sjcr
stað í Þyzkalandi á hinu svo kall-
aða „Sturin und Drang“ tíinabili,
og af lfkuin ástæðum. En I>jóð-
verjar liöfðu ekki á fyrsta fjórð-
ungi þessarar aldar eins mikið að
eyðileggja, nje heldttr liöfðu þeir
eins mikla eyðileggingar-löngun: í
sögu þeirra var inikið, sem þeir
liöfðu ástæðu til að elska og virða.
Auk þess stóðu menn ekki á þeim
tímurn jafn-vel að vígi með eyð-
ini-ar-færi eins ou rússnesku niliil-
istarnir á síðara hclmingi [>ossarar
aldar.
Þanniir var sá eiírinleiri níliil-
o o o
ismus alveg rússneskur. Hann var
ákefðarfttll mótmæli gegn afnámi
oinstaklings-rjettarins. Meö öllum
sínum öfiíum o<r villuin var liann
o o
tilkomumikil hreyfing; grundvöllur
hans var sannur og rjettur, og hann
liafði framúrskarandi góð áhrif í
ööru eins landi o<r Rússlandi.
Hjer um bil 10 árum áður on
sú byltingar-hroyfing liófst, sem nú
á sjer stað á Rússlandi, var [>essi
níhilismus, som Iijer að framan hef-
ur verið frá skyrt, liðinn undir
lok. Knginn niifur afneitar nú
listum eða skáldskaji; enginn gerir
sjer það lengur að sjálfsagðri reglu
að ganga illa til fara; enginn mæl-
ir lengur á móti því að menn eigi
skyldur að rækja gagnvart þjóð-
fjelaginu. Enginn prjedikar nú
móti þeim skyldttkvöðum, er heim-
ihslífinu fylgja. En í engu landi
er sattibúðin milli foreldra og barna
<>g karla og kvcnna byggð á jafn-
mikluin jöfnuði, og Iivergi eru hin-
ir menntaðri menn jafn-v(ðsynir nje
uinburðarsamir eins og á Rússlandi.
Mikið af þessu er að þakka, bar-
áttu uj>j>haflegu níhilistanna, því
að þeir ttrðu fyrstir manna til að
koma inn hjá Itússum hugmyndum
vesturþjóðanna um rjettindi ein-
staklinganna.
I>esii uj)j>runalegi nihilismus
gat ekki haldizt lengi lireinn, ó-
blandaður af allri fjelagslegri til-
fiuning. Af öllum þjóðum Norður-
álfunnar leggja Rússar minnsta á-
herzlu á einstaklings-huginyndina;
þar á móti er tilfi niiiiigiu fyrir
sambandi þcirra við landa sína
þeirra sterkasta tilfinning. I>css
vegna var líka þegar á dögum
hins upprunalega níhilista-skóla ní-
hilistískur undirstraumur, setn stefndi
í aðra átt. Ilelzti maður þcssarar
hrcyfingar var árið 1860 Xicu/us
TJiernysherski/; hann var blaða-
tnaður, stjórnfræðingur og si'gna-
sk.il I, og Stepniak kallar iiaun föð-
u; rússnesku bylti nga-hreyfi inranua.
T chcrny she \ sky var sósíalisti.
Hann prjcdikaði að einstaklingur-
i in ætti að leggja allt í sölurnar
til þess að endurfæða [>jóðina. En
þossa sjálfsfórnar-hugmynd [>\'ddi
liann á einstaklegan hátt. „Öll
verk manna“ sagði hann „eru
sjirottin af sjálfselsku, og þau hafa
ekkert annað marlc og mið en á-
nægju þess einstaklings, er [>au
fremur. En sá tnaður, sem
stendur á lágu gáfna- og siðíerðis-
stigi, finnur ánægju í fjegróða,
eða í ofdrykkju og oíáti; öðrum
[>ykir þar á móti ánægja í því að
gera n&unga sínum gott, og jafn-
vel í því að deyja fyrir liann, ef
nauðsvn krefur“. Og Tchernys-
hevsky svívirti sjálfsfórnar-hugmynd-
ina o<r uerði liana hlæsileira scm
hugsunarfræðislega endileysu, en
[>rjedikaði liana }>ó moð ákefð í
verkinu. Tchernvshevskv o<>' áhanw-
- . O O
eudttr lians börðust fyrir þessari
kenningu uni sjálfselsku sjálfsafnoit-
un með aðdáanlogri suilld, og hún
varð inngangur að kenningunni um
að leggja allt i sölurnar fyrir lieill
þjóðfjelagsins, sem varð að nokk-
urs konar trúarbrögðum hjá næstu
kynslóðjnni.
Sú kynslóð, scm var í bl 'ma
sínuin um 1870 hafði fengið allar
sínar skoðanir frá Tehernvshcvskv,
on hún sicppti luins sjálfselsktt-
kcnniuoru, taldi liana irasrnslausan
trafala.
Áður hafði vcrið ríkjandi sú
kenning, að tnannfjelagið byggðist
á f jelagsskapar-samningi, er cin-
staklingarnir hefðu gert sín á milli
til þess að tryggja liver annars
velforð. Nú ruddi sjor til rúms
ny hugmynd: um lieild ríkisins, cr
cinstaklingarnir væru að eins skamm-
vinnir jiartar af. Skoðun þcssi er
runnin frá Auguste Comtc, stofn-
anda jiósítívistiska skólans, en eink-
um er það þó enski heimspekiug-
urinn Herbert Spcncer, sem Stejmi-
ak segir, að hafi komið þessari
kenuing inn hjá Rússutn.
Ilugmyndin um skyldur ein-
staklingsins við sjálfan sig varð nú
Mr. Fogg varð að loggja af stað til San
Franoisco saina kveldið, og b.ann fór því tafar-
laust að loita að þjóni sínum. En það var á-
rangurslaust [>ó að hann sj>yrði sig fyrir lijá kon-
súlnum eða gengi um göturnar, og liann hætti
því leitinni. Var ]>að af hendingu eða liugboði
að liiinn koin á skemintisVning Mr. Batulcars'f
Ilonum hcfði auðvitað verið ómögulegt að þekkja
]>jón sinn í öðruin eins óskapabúningi eins og
liatin var í um kveldið, en Rasso-poitotit ii|>[>-
götvaði húsbónda sinn. Ilatin gat [>á ckki ráðið
við nefið á sjer, og svo hrundi allt niður.
Jlrs. Aouda sagði Passc-j>artout alla ferða-
si'xru þeirra Mr. Foggs, og það með, að frá
Honir Kong hefði orðið þeiin samfcrða inaður,
sem lijeti Fix.
I>:ið datt ekki nje draup af Passe-jiartout,
þegar hann lievrði Fix nefndan, því að hann
iitigði að enn væri ckki kominn rjetti tíininn til
að segjn húsbónda sínum [>að sem gerzt hafði;
[>ess vegna Sagði liann ckki greiniiegar frá æfin-
Iv'rtun síiiiiin en að liann hefði orðið út úr af
ópíum.
Mr. F’ogg hlustaði þurrlega á afsakanir lians,
og lánnði bonum svo r.óga peninga til að geta
fongið sóinasamleg föt. Eptir lijer um bil klukkn-
tíina var hann orðinn laus við nefið og vængina
‘Á15
húsí var veitingasalur; [>ar mátti allt af fá ókcyji-
is máltíð af köldu keti, ostrasújiu, hveitibrauði
og osti; fyrir vín og bjór varð að borga. Borð-
stofau var viðfeldin. Mr. I’ogg og Mrs. Aouda
scttust að borði, og kolsvartur blökkumaður gekk
fyrir bcina.
I>egar ]>au Mr. F’ogg og Mrs. Aouda höfðu
borðað morgunmat, fóru J>au saman til cnska kon-
súlsms, til að fá skrifað á vegabrjef sitt. Á gang-
stjettinni mættu þau þjóni lians; Passe-j>artout
vilcli fá að vita, hvort hann ætti ekki að kaupa
nokkrar skamniFjissur og skorubissur. Ilann liafði
licvrt gctið uiii öiouxana og Pawneeana, scin liafa
[>ann sið að stöðva járnbrautarlestir. Húsbóndi
Iians sagði að slík varkárni væri óþörf, en lcyfði
lionum að gcra hvað honum gott þætti í þvícfni,
<>g hjelt áfrani til konsúlsins.
ITann liafði ekki gengið langt, þegar hann
mætti Fix, sjálfsagt af einstökustu tilviljun. Lög-
regluþjónninn Ijezt verða stcinliissa. á’ar J>að
mögulegt að hann og Mr. F’ogg hcfðu farið yfir
Kyrrahafið á sama gufuskijiinu, án þess að hitt-
ast nokkurn tima? Fix 1 jet í ljósi, að sjer þætti
mjög vænt um að hitta þennan lierra, scin hann
ætti svo mikið gott ujij> að unua. Ilanii ætti
hrónt erindi til NorðuráJfunnar, og sjer skyldi
]>vkja mikill heiðnr að [>ví að liafa jafn-skemniti-
legan förunaut.
210
General Grant.
I>cgar lögrogluþjónninn kom til Yokohama,
hafði hann viðstöðulaust farið til enska konsúls-
ins. I>ar fjekk hann liandtökulieimildina; liúli
hafði kcinið mcð (’urnufic, enda hjelt og kon-
súllinn að Fix mur.di liafa kcmið mcð því skijii.
Mcnn gcta því nærri, hve gramur liann varð,
því að handtökuheimildin var nú gagnslaus, og
örðugt mundi liafa oiðið að fá F’ogg frainseldan
og tekinn liöndum.
■ „Jæja“, sagði liann við sjálfan sig, [>egar
honuin var runnin fyrsA reiðin, ,.þó aö hand-
tökulæimildin sje gagnslaus lijcr, [>á er hún það
ckki í Englxndi. Náunginn cr nú að snúa aj>tur
til ættjarðar Kiir.ar, cg beldur cð liann liafi villt
sjónir fyrir Icgreglunni. Jeg íkal clta hann; jeg
vona að liamingjan gcfi að eittlivað af pening-
unum verði cjitir. Hann lilytur að liafa eytt
ineir en fimm þúsund jiundum; en bankinn hefur
efni á að missa af því“.
Svo rjeð liann af að halda ferðinni áfram
ineð Gcnerul Grant, og liann var kotninn út á
skijiið, þegar Mr. í’ogg og Mrs. Aouda komu
þangað. Hann varð stoinliissa, þcgar hann þekkti
Passe-jiartout í lians fáránlega búningi, fór skyndi-
lega ofan í káotu sína til þess að ekki skyldi
koinast nj>j> um sig, og liann vonaði að geta
dulizt fjandmanm sínuin, af því að svo margir