Reykvíkingur - 01.08.1899, Blaðsíða 2

30
Lánsverzlun og vöruverð,
Það mun óhætt mega fullyrða, að eng-
in plága, sem gengið hefur yfir land vort, hef-
ur eptirlátið eins viðvarandi blóðug spor,
eins og lánsverzlunin hefur gjört og gjörir
enn þann dag í dag, enda er hinum áköfu
meðmælendum slíks meinvættis óðum að
fækka, þó enn kunni að lifa í gömlu kolun-
um, já, og það jafnvel hjer í sjálfum höfuð-
staðnum,
Á mjög fróðlegum og vel frambornum
fyrirlestri um verzlunina hjer á landi sem
herra kaupmaður Björn Kristjánsson hjelt í
stúdentafjelaginu í Kaupmannahöfn seinast-
liðinn vetur, að viðstöddum íslenzkum kaup-
mönnum, samboðsgestum, varð engum að
oiði að mæla með lánsverzluninni hjer, utan
herra konsúl D. Thomsen.
Hann áleit lánsverzlunina ómissandi, og
óumflýjanlega, og því til sönnunar gat hann
þess, að hann sjálfur hefði hjer við verzlun-
ina um þúsund menn í reikningf — allt
svo meira og minna lántakendur — sem öld-
ungis ekki mundu verzla við hann, ef hann
hætti að lána þeim. Auðvitað var hann síð-
ar á fundi þessum ofurliða borinn með rök-
studdum ástæðum, og honum bent á, að
hver eining í þessu gamaldags mjólkurbúi
hans mundi vart vera mjög kostasöm kúa-
mjólk eða leggja saman nyt, og mun hann
þá hafa með sjálfum sjer sansazt á það,
því undir fundarlokin gat hann þess, að láns-
verzlunin hjer mundi nú eiga skammteptir, og
enda jafnvel að hann óskaði þess.
Jafnframt því, sem lánsverzlunin er átu-
mein allrar velmegunar, því hvað marga hef-
urhún íjölskyldu gjört húsvillta? Hvað mörg-
nm hefur hún komið á vonarvöl og gjöreyðilagt
framtíð fjölda efnilegra ungmenna f Allt það
mun óteljandi, — þá er hún þar að auki afar-
siðspillandi og samvizkusvæfandi. Af henn-
ar völdum er flest viðskiptalíf hjer orðið
óáreiðanlegt og dauðsjúkt.
Menn lofa og lofa, að borga á vissum
tímum. En hvað margir enda slíktf
Sumir af því, að þeir hafa verið sviknir af öðr-
um um greiðslu gjalds á rjettum tíma, og sumir
svíkjast um að borga skuldir sínar af hrein-
um ásetningi, vitandi fyrir fram, er þeir sviku
út það og það lánið með fagurgala og fölsk-
um greiðsluloforðum, að þeim mundi vera
ómögulegt að greiða skuldina á hinum lof-
aða tíma. Þannig gengur það koll af kolli,
að í staðinn fyrir hið nauðsynlega áreiðan-
lega viðskiptalíf er komin samanhangandi
svikakeðja.
Til þess að vifa með vissu, hvort láns-
verzlana-kaupmenn hjer væru eins spenntirað
halda í lánsverzlunina, eins og sumir máske
ætla, þá höfum vjer átt tal um hana við fyr-
irliða sumra stærstu verzlananna hjer í
bænum, og ber þeim öllum saman um, að
lánsverzlunin sje nú orðin hreinasta plága
fyrir viðskiptalífið.
Einn þeirra sagði: »Jeg hef reynt með öllu
móti að leiða sumum þilskipaútgjörðamönnum
fyrir sjónir, að þeim væri margfalt ódýrara
að fá sjer á veturna peningalán til útgjörð-
ar sinnar, og geta svo lagt inn fiskinn hjá
þeim, sem bezt gæfi þeim fyrir hann í pen-
ingum, heldur en að taka allt til útgjörðar-
innar upp á gamla mátann — til láns. En
ómögulegt hefur verið til þessa, að sannfæra
þá um það,
Þarna sjá tnenn, að það er nú víst orð-
in meiri vörn en sókn hjá kaupmönnum með
lánsverzlun:na. Og þó þeimsjeog hafi verið
brugðið um »kneb«, þá mun víðar pottur
brotinn í því efni, og það jafnvel á meðal
þeirra, sem mest tala um slíkt, hjá kaup-
mönnunuro, án þess að vjer mælum nokkra
bót í því, sern hefur mátt með rjettu saka
kaupmenn um, Enn »knep« af hinu svæsn-
ara tagi finnst oss það, þegar útgjörðarmenn
heimta af kaupmönnum svo og svo margar
krónur í aukaborgun af hverju skippundi
af fiski þeim, sem þeir leggja inn til skiptanna
af skipum sínum, og sem þeir útgjörðarmenn-
irnir, sem það gjöra, stinga sva víst í sinn
eiginn vasa, en svara hálfdrættingunum á skip-
um sínum einungis út á hið uppskáa
ákvæðisverð hvers skippunds, sem þeim
beri í sína hluti. Allan slíkan ójöfnuð, og
annað margfalt verra, sem ekki er unnt að
lesa ofan í kjölinn, leiðir hin skaðlega láns-
verzlun af sjer.
Þá er nú þetta svo nefnda vöruverð,
þessi svívirðilega svikamylna — afsprengi
lánsverzlunarinnar óáðskiljanlegt frá henni,
svo lengi sem hún á sjer stað í því formi,
sem hún nú er, og hefur verið að undan-
förnu um langan tíma, og þó vjer sjeum á-
kaflega á móti því, að löggjafarvald vort
blandi sjer nema sem minnst með lagasmíði
inn í prívat smámuni manna á meðal, þá væri
þó æskilegt, að það gæti fundið einbver
heppileg lagaákvæði til að út rýma þessari
stóru landplágu okkar, lánsverzluninni. Og
svo framarlega sem þingmenn sjálfir óttast
ekki fyrir ánetjun, þá mun fyrsta stigið
heppilegast gjört með því, að ákveða með
lögum, að varnarþing hvers eins í skulda-