Lögberg-Heimskringla - 29.06.1961, Blaðsíða 4

4
LÖGBEHG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 29. JÚNÍ 1961
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Próf. Haraldui
Bessason, vice-chairman, Mrs. Ingibjörg Jónsson, sec’y, Dr.
Valdimar J. Eylands, Miss Caroline Gunnarsson, Prof. Thor-
valdur Johnson, Mr. Jón K. Laxdal, Prof. Tryggvi J. Oleson,
Rev. Philip M. Pétursson. Monireal: Próf. ÁskeU Löve. Minne-
apolis: Mr. Valdimar Björnson. Grand Forks: Dr. Richard Beck.
Reykjavík: Birgir Thorlacius ráðuneytisstjóri. Akureyri: Stein-
dór Steindórsson yfirkennari.
Subscripiion $6.00 per year—payabie in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorlzed as Second Class MaU, Post Office Department, Ottawa.
DR. ARNI HELGASON:
17. júní 1961
Erindi flult á kvöldsamkomu íslendingafélagsins
í Chicago 17. júní 1961
í dag er þjóðhátíðardagur Islands, 17 ár síðan að lýðveldi
Islands var stofnað að Þingvöllum, 17. júní 1944. Voru þá
nær sjö aldir liðnar frá því er þjóðríkinu forna lauk, og
Islendingar gengu á hönd Noregskonungum. Við erum hér
saman komin til að samgleðjast heimaþjóðinni á þessum
hátíðisdegi hennar, og til að minnast endurreisnar sjálfstæðis
íslands. Á þessum degi verður okkur hugsað til þeirra, sem
lögðu fram krafta sína og vörðu lífi sínu í þágu sjálfstæðis-
baráttunnar. Dagurinn minnir okkur einnig á, að framfarir
og velmegun hefir verið samfara auknu frelsi.
í dag er einnig 150 ára afmæli Jóns Sigurðssonar, frelsis-
hetjunnar miklu og foringjans góða, sem mest kvað að í
sjálfstæðisbaráttunni. Fyrir 50 árum, 17. júní 1911, voru há-
tíðahöld á Islandi, í minningu um aldarafmæli hans. Á þeim
degi var Háskóli íslands stofnaður.
Viðleitni til endurreisnar þjóðarinnar, má segja að hafi
byrjað með nítjándu öldinni, var það langsótt barátta, ár-
angur hægfara, einkum framan af; en stjórnarbætur og
frelsi ávannst smám saman. Frá því að nokkrar breytingar
urðu í ytri menningu þjóðarinnar eru aðeins 100 ár, og fram-
farir byrjuðu ekki fyrir alvöru fyrr en eftir að stjórnarskráin
1874 var lögleidd.
Á fullveldisdaginn, 1. desember 1958, talaði aðalræðu-
maður dagsins, í Reykjavík, reyndur og metinn alþingis-
maður, um breytingarnar, sem orðið höfðu í ytri menn-
ingu þjóðarinnar á undanförnum 40 árum. Tilfærði ræðu-
maðurinn og bar saman tölur úr hagskýrslum Islands 1918.
og 1958, til að sýna hversu miklar framfarir hefðu verið
síðan ísland varð fullvalda ríki. Má því ætla, að ekki sé al-
gerlega óviðeigandi við þetta tækifæri, að minnast breyt-
inga, sem voru frelsinu samfara frá byrjun, og undirstaða
síðari framfara.
Endurreisn Alþingis 1843 var spor í áttina til stjórnar-
bótar, og afnám einokunarverzlunarinnar 1854 aflétti kúgun
og boðaði frelsi. Þó urðu litlar eða helzt engar breytingar
að sinni í ytri menningu þjóðarinnar. Um 1860 var verzlun-
in enn í höndum danskra kaupmanna, enginn vegur né brú
á öllu landinu, atvinnuvegirnir í hinni mestu niðurníðslu,
og engir skólar aðrir en latínuskólinn og prestaskólinn. Um
miðbik síðastliðinna 100 ára, er aldarafmælis Jóns Sigurðs-
sonar var minnzt 1911, höfðu miklfer breytingar orðið á
högum þjóðarinnar. Með stjórnarskránni 1874 hafði Alþingi
verið veitt löggjafar- og fjárveitingarvald, og íbúum lands-
ins nokkuð persónufrelsi. Heimastjórnin hafði komið 1904
með sérstökum ráðherra búsettum í Reykjavík.
Að telja upp framfarirnar, sem orðið höfðu á þessu 50
ára tímabili, 1860-1911, yrði of langt mál, svo ég nefni aðeins
nokkrar þeirra. Lækna- og lagaskóli höfðu verið stofnaðir
og voru nú auk prestaskólans sameinaðir til að stofna Há-
skóla Islands 1911, eins og fyrr var sagt. Fjöldi annarra skóla
höfðu þegar verið settir á stofn: stýrimannaskóli, kvenna-
skóli, gagnfræðaskóli, kennaraskóli, verzlunarskóli, búnað-
arskólar, og barnaskólar í öllum þorpum og umferðakennsla
í sveitum; þá voru og öll börn 10 ára skólaskyld. Héraðs-
læknar voru komnir víðs vegar um land, spítalar í Reykja-
vík, á Akureyri og máske víðar; þar að auki spítalar fyrir
holdsveika, geðveika, og Vífilsstaðahælið fyrir berklaveika
var opnað 1908. Reykjavík og fleiri bæir höfðu fengið vatns-
veitu og Hafnarfjörður rafmagn. Búið var að leggja lands-
símann og Island var komið í símasamband við umheiminn.
Fjöldi íbúðarhúsa, sem enn er búið í, voru byggð fyrir 1911,
og stórhýsi frá fyrsta tug ald-
arinnar prýða enn Reykjavík.
Þilskipin höfðu tekið við af
smábátunum, en mótorbátar
og togarar voru þegar komnir
í rekstur og um það bil að út-
rýma seglskipunum. Innlend-
ur iðnaðr var hafinn, klæða-
og timburverksmiðjur höfðu
þegar verið settar á stofn og í
rekstri. Verzlun var öll komin
í hendur landsmanna sjálfra,
og verzlunarjöfnuður við út-
lönd var, á þessum tímum,
hagstæður, enda lagði land-
búnaðurinn til einn fimmta af
verðmæti útflutningsins. Og
svo mætti lengi telja.
Einu vil ég þó bæta við,
sem ég hef verið minntur á af
hérlendum mönnum. Eigi ó-
sjaldan hef ég verið spurður,
hvort það sé satt að engir
glæpir og engin fangelsi séu
á íslandi. Hugmyndina má
sjálfsagt rekja til þess, er
Friðrik konungur VIII kom til
íslands 1907 og náðaði eina
fangann, sem þá var í hegn-
ingarhúsinu, og var þá enginn
fangi um tímabil. Finnst mér
þetta dæmi, að „orðstír deyr
aldrei, hveim sér góðan get-
ur“.
í lok ársins 1910, var íbúa-
tala landsmanna 85,200. Er það
lítið eitt meiri mannfjöldi en
nú; býr í Reykjavík einni, en
þar bjuggu þá um 12,000
manns. A undanförnum 50 ár-
um hafði fólkinu í landinu
fjölgað um aðeins 18,200; en
sé tillit tekið til þess, að á
því tímabili fluttu um 14,000
íslendingar til Vesturheims,
er fólksfjölgunin sambærileg
við það, sem gerðist í öðrum
löndum Evrópu á þeim tím-
um.
Ekki er ólíklegt að nú séu
einhver ykkar farin að hugsa:
Hvað er maðurinn að stagl-
ast á því, sem gerðist fyrir
hálfri öld og allir vita?
1 Aldamótakvæðinu segir
Einar Benediktsson:
VALDIMAR BJÖRNSSON:
Fréttir fró
Þjóðhátíðardagur íslands,
laugardagurinn 17. júní, varð
fyrir valinu þegar Heklu-félag
íslenzkra kvenna í Minne-
apolis og St. Paul ákvað stund
og stað útiskemmtunar, sem
haldin hefir verið árlega um
langt skeið. Staðurinn var í
austurenda Minnehaha Park í
Minneapolis, veðrið ágætt, og
aðsókn meiri en í mörg und-
anfarin ár.
Ekki var um formlega
skemmtiskrá að ræða, en
landar höfðu mikla ánægju af
því að hittast, eins og vant er.
Fjöldi þátttakenda í „picnic“
athöfninni var innan við eitt
hundrað manns, og var tala
þeirra, sem hingað eru komn-
ir að heiman, ekki minni en
þeirra, sem fæddir eru hér-
lendis. Læknar, sem stunda
hér framhaldsnám, með frúm
og fjölskyldum, hjúkrunar-
konur, námsfólk, og íslenzkar
konur, sem gifzt hafa Amerí-
„Að fortíð skal hyggja, ef
frumlegt skal byggja,
án fræðslu þess liðna sést ei
hvað er nýtt.“
Þó fortíðin, sem ég hef tal-
að um, sé ekki löngu liðin,
flytur hún núverandi og kom-
andi kynslóðum lærdóm. Þetta
var viðreisnartími Islands.
Af því, sem nú hefir verið
sagt, má nokkuð ráða, hvernig
íslenzka þjóðin brást við hinu
endurheimta frelsi og hvernig
það var metið frá byrjun. Af-
leiðingarnar komu brátt í ljós
í athafnalífi einstaklinganna
og menningu þjóðarinnar;
frelsið var lífgjafi framfar-
anna. Á aldarafmæli Jóns Sig-
urðssonar, nú fyrir 50 árum,
var Island á framfara braut,
sem stefndi að fullkomnu
sjálfstæði, þó þjóðin væri fá-
menn og stjórnarfarsleg rétt-
indi hennar takmörkuð. Hug-
sjónir skáldanna, eins og þær
birtust í aldámótakvæðunum,
voru þegar að rætast. Um
aldamótin kvað Þorsteinn Er-
lingsson:
„Mun ei bjart um hann Jón
undir aldanna kvöld,
hvar sem áræðið frelsinu sig-
urinn boðar.“
En áður en ísland varð full-
valda ríki 1918, já, það má
segja, þegar á fyrsta tug ald-
arinnar, hafi, á mörgum svið-
um, áræði boðið frelsinu sigur.
Og nú á 150 ára afmæli Jóns
Sigurðssonar hefir Island ver-
ið sjálfstætt lýðveldi í 17 ár,
og fullvalda ríki í meir en
fjóra tugi ára. Á þessum ára-
tugum hefir mannfjöldinn í
landinu tvöfaldast, og stór-
stígar framfarir orðið á flest-
um sviðum þjóðfélagsins.
Það er von okkar og bæn,
að íslandi megi auðnast að
varðveita sjálfstæði sitt og að
íslenzka þjóðin megi búa við
frelsi og réttlæti um aldir
fram.
Guð blessi Island!
Minnesota
könum, ásamt ýmsum íslend-
ihgum, sem sezt hafa að hér
síðari árin, settu skemmtileg-
an blæ á samkomuna. Þeim
var skiljanlega annt um að
halda upp á jafn þýðingar-
mikinn hátíðisdag og 17. júní
var í þetta sinn — 150 ár liðin
síðan Jón Sigurðsson fæddist,
50 ár síðan Háskóli Islands
var settur á stofn, og 17 ár
síðan lýðveldi íslands hófst á
ný.
☆
Úr því að vanræksla hefir
verið um tíma með það að
senda Lögbergi-Heimskringlu
fréttapistla, þá eru fleiri
mannalát, sem ekki hefir ver-
ið getið um. Fráfall frú Sylvíu
Kárdal á bezta aldri hefir þeg-
ar verið getið, og samúðar-
hugur margra vina var auð-
sýndur eiginmanninum, Óla
Kárdal, og Sylvíu May, dóttur
þeirra hjóna, við jarðarförina
í St. Paul 17. júní.
Tveir þekktir íbúar MinIie*,
ota-byggðar hafa dáið síðan
vor, ásamt fjórum mönnufl1,
sem áttu þar heima áðar
Varð bílslys Gunnari Bár a
að bana, nærri sjötugum,
var hann jarðaður í ri ..
skyldu-reitnum í kirkjugar
Lincolns-safnaðar fyrir sir
vestan bæ, við hlið íoxe\ r
sinna, Friðgeirs Bárdal 0
Guðlaugar Jónsdóttur. Af e
irlifandi ættingjum á P3*1
Bárdal, systir Gunnars, hei111
í Minneota, og var hún
lengst
af með umboð Lögbergs
þeim slóðum.
ntó
Elín, kona Sigfúsar (Pra. f
Josephson, lézt eftir fre?
langa vanheilsu, og var
jörðuð í kirkjugarði San
Páls safnaðar í Minneota.
liggja foreldrar hennar, Krl
ján Sigurbjörn Askdal, se;
fæddur var á Þorbrandsst0^
um í Vopnafirði, og Sai
kona hans Níelsdóttir,
ættuð var úr Mosfellssveit
Kjósarsýslu. Komu þau hjori'
til Minneota beint frá ^aI!
1893, og voru elztu hörnl
Elín og Halldóra, bæði f^
í Vopnafirðinum; Oddný 0
Emil, látin fyrir nokkru, v°
fædd í Minneota. S. Frank ,
sephson — mætur bóndJ
fjölda mörg árs eins og
Sigfússon Jósefssonar,
hans — lifir kor.»j sína, asa
fjórum soi\um og fleiri bar
börnum. Systur hennar tv ,
eru á lífi, frú Dóra HarV°^
Minneota, kennari í úý:
mörg ár, og frú Oddný
chert í Austin, MinneS°st
kennari áður en hún gJJ
en starfandi hjá líftryggin^.a
félagi síðan hún varð e^r
fyrir nokkrum árum. E1JIJ
frábær kennslukona áður
hún giftist, tók alltaf lelfaIL
þátt í kirkju- og félagsmálý^
og ávann sér traust og 3
allra, sem hana þekktu. v
margir ættingjar Sigfúsar
Argyle - byggðinni viðsta
jarðarförina.
Guðjón Williamson,
ur af Austurlandi, dó rúm f
100 ára fyrir nokkru hjá 0 ^
urdóttur sinni, Mrs. A-
Tabb í Glendale, Kentucky,
var jarðaður í Minne®®
Þaðan flutti hann fyrir n° r
um árum, eftir lát Sigr1^
konu sinnar; var hún Sigu ,
ardóttir frá Egilsstöðum ^
Vopnafirði, rúmlega n'r^
þegar hún dó. Langlífi el
kenndi fjölskyldu Guðj°n^
var Valgerður móðir n
rúmlega 105 ára, er hún e
og Vilhjálmur faðir
nokkuð kominn yfir nlr?g-
Er meðaltal aldurs þeirra fJf
fjölskyldu
sunnan
urra er liggja í
reitnum rétt fyrir
Minneota um 100 ár.
kom
inn
Joseph Josephson, — .
yfir sextugt, sonur Herrnan
heitins Vigfússonar d°s ^Si
son, af fyrra hjónabandi ha^
dó suður í Nebraska, þar s
ekkja og börn syrgja ha ,
Tveir albræður lifa hanU g
Minneota-byggðinni, Ágús c
Frh. á bla-