Lögberg-Heimskringla - 02.03.1984, Blaðsíða 5

WINNIPEG, FÖSTUDAGUR 2. MARZ 1984-5
íslenzkan lífseigari en nokkurt
annað þjóðbrotamál í Kanada
segir Haraldur Bessason prófessor í íslenzku við Manitobaháskóla
Haraldur Bessason, prófessor.
Haraldur Bessason, prófessor í
íslenzku við Manitoba-haskóa,
dvelur á Islandi í ársfríi frá
störfum í Kanada. Það kom í ljós
er blaðamaður Mbl. tók að
spyrjast fyrir að hann situr þar
ekki auðum höndum í þessu
leyfi. Hefur verið að glugga í
Eddufræði í sambandi við
fyrirlestra sem hann á að flytja á
næstunni, huga að vestur-
íslenzku, skrifa greinar í
,,Dictionary of Scandinavian
Litterature", vinna að ritröð sem
háskólaforlagið í Manitoba gefur
út undir heitinu University of
Manitoba Icelandic Studies, þar
sem hann er einn tveggja ritstjóra,
en þar hafa komið út bækur um
íslenzkar miðaldabókmenntir og
sögu á ensku. Ýmislegt fleira sagði
Haraldur að sig langaði að glugga
í ef tími gefst til, eins og hann
orðaði það. En hvert þessara
viðfangsefna vakti
áframhaldandi forvitni og fleiri
spurningar.
Haraldur Bessason fór til Kanada
1956 og hefur verið þar prófessor
síðan. Við Manitoba-háskóla er
sérstakur stóll í íslenzku og er hluti
af tungumáladeildinni. Kveðst
Haraldur vinna í nánu sambandi við
aðrar deildir, aðalega þýzkudeild,
stundum enskudeild og jafnveí
mannfræðideild. Kennir þar þá
grundvallaratriði í málvísindum.
Nokkuð margir nemendur hafa verið
í íslenzku-deildinni undanfarin 15 ár
og heldur fjölgað. I ár eru rúmlega 30
skráðir í deildina. Ekki þó allir í
hreinu íslenzkunámi, en taka
einhverja þætti úr því. En hvað ætli
nemendur í íslenzkum fræðum
hyggist fyrir með námi sínu við
Manitoba-háskóla?
— Það er misjafnt, svarar Haraldur.
A þriðja ári kennum við t.d.
fornbókmenntir í enskum þýðingum
og hegðum okkur að því leyti eins og
deild klassískra fræða. Þangað kemur
oft fólk sem les Njálssögu og fleiri
Islendingasögur. Við reynum að
komast yfir sem flestar sögur af
ýmsum gerðum. Þessar sögur eru til
í enskum þýðingum misgóðum að
vísu. Þar hefur orðið geysileg framför
á sl. 10 árum. Hefði verið óhugsandi
að kenna þetta svona fyrir tveimur
áratugum. Bæði vegna skorts á
þýðingum og bókum á ensku um
íslenzkar bókmenntir.
— í annan stað er við Manitoba-
háskóla kennd núímaíslenzka, tvö
stig. Eg kenni hana ekki sjálfur og
hefi ekki gert um skeið, segir
Haraldur ennfremur. Sagði þegar ég
var fimmtugur að’ ég talaði ekki
nútímaíslenzku lengur. Ég hefi tvo
unga menn að heiman í þeirri
kennslu. Þar eru um 10 nemendur á
hvoru námskeiði. Oft er þetta fólk
sem eitthvað kann í íslenzku og
stundum á leið til íslands.
Meirihlutinn er að einhverju leyti af
íslenzku bergi brotinn, en þó ekki
alltaf. Þá er kvöldskóli, sem er á
vegum deildarinnar, en að hluta
fjármagnaður annars staðar frá. Þar
eru um 70 manns að nema íslenzku.
Þrjú ungmenni frá íslandi í námi og
við störf í Winnipeg kenna á þessum
námskeiðum. I rauninni eru þetta of
margir nemendur, en þeim var að
fjölga þegar ég fór.
— En hvað un íslenzkuna? I hve
ríkum mæli er hún enn til á þessum
slóðum?
— íslenzka er enn lifandi allvíða,
-
einkanlega úti á landsbyggðinni. Eg
tek það sem merki urn lifandi mál ef
fólk notar það í síma. Þegar síminn
hringir þar sem maður er staddur og
svarað er og talað á íslenzku, merkir
það að málið sé enn lifandi. I raun er
síminn eini mælikvarðinn. Margir
töldu að íslenzkan yrði útdauð í
Kanada um aldamótin. En hún er þar
lífseigari en nokkurt annað
þjóðbrotamál. Innflutningur hefur
ekki verið frá Islandi til Kanada síðan
1914 og því merkilegt að hún skuli
enn vera lifandi, þó ekki sé nema á
stöku stað. Þetta mál, sem Vestur-
Islendingar tala, er auðvitað nú orðið
öðruvísi. Það er blanda af 19. aldar
íslenzku, mjög íhaldssamt mál, og svo
fjölda af enskum tökuorðum. Ensku
orðin taka þá íslenzkum beygingum
og eru mörg þeirra orðin ákaflega föst
í sessi. Ekki má hrófla við þeim, því
mörg þeirra eru miklu eldri en
samsvarandi or.ð í íslenzku.
— En hvað um orð yfir nýja tækni
og nýja hluti? Hvað gera þeir við þau?
— Þeir hafa mest tekið enskuna,
sem eðilegt er, og lagað orðin dálítið
til, svo þau féllu að beygingakerfinu.
Ég hefi skrifað nokkrar greinar um
þetta í norður-amerísk rit. Það væri
fróðlegt að fylgjast með hvernig
íslenzkan þróast þarna, því hún fylgir
föstum reglum. Málfræðingar eru
mjög áhugasamir um þjóðbrotamál,
því af þeim er margt hægt að læra um
þau Evrópumál sem þau eru hluti af.
Þau þróast að vissu leyti svo hratt, en
eru á hinn bóginn íhaldssöm. T.d.
mundi enginn Vestur-íslendingur
segja læknar, þeir segja læknirar eins
og á 19. aldar íslensku. Þessu var
þröngvað upp á okkur á sínum tíma
af málhreinsunarmönnum, sem
höfðu fornöldina að fyrirmynd.
Raunar er ég ekkert hissa á því að
íslenzkan sé lífseig í Kanada, ef það
er rétt sem ég heyrði í útvarpsviðtali
að í Brazilíu sé hún að einhverju leyti
til enn. Þar voru allt aðrar aðstæður.
í Kanada var svo mikil tímarita — og
blaðaútgáfa á íslenzku. Þetta voru
stór blöð um aldamótin og mikið lagt
í þau, t.d. flutti ritstjórar að þeim að
heiman. Enn er gefið út eitt blað,
Lögberg-Heimskringla, og stefnan að
það sé að hálfu skrifað á íslenzku og
að hálfu á'ensku. Er þó víst orðið að
meirihluta áiensku.
— Er íslenákán þá alveg á útleið?
— Mér er sagt að öll þjóðabrot eigi
fyrir sér að hverfa. Jafnvel segja margir
að franskan muni hverfa í Kanada og
er hún þó lögvernduð. Erfiðast er
fyrir önnur þjóðbrotamál, að þau
hafa ekki vernd að lögum.
Stórvek um Eddu
__________á ensku________________
Við snúum talinu að fræðistörfum.
Haraldur hefur mikið kennt
Eddurnar og flutt um þær fyrirlestra
í Kanada og í Bandaríkjunum. Einnig
annazt útgáfur. Ritstýrði bók um
Sæmundar-Eddu, sem út kom sl. vor.
Eitt stærsta verk sem út hefur komið
um þau fræði á ensku. Kvaðst hann
binda ákaflega miklar vonir við
fyrrnefnda rit, sem komin er af stað
hjá háskólaútgáfu Manitoba-háskóla
og nú einnig við háskólabókaforlagið
í Toronto. T.d. er þar komin út
Landnámabók, Saga ísl.
þjóðveldisins, Grágás að mestu og nú
síðast þetta geysistóra verk um
Sæmundar-Eddu. Þarna er um að
ræða fræðirit, en þó þannig úr garði
gerð að leikmenn eiga að geta fundið
þar nokkuð sér til ánægju. — Stefna
okkar að sigla milli skers og báru með
það, og það hefur komið í ljós að
mikill áhugi er á Eddu, útskýrir
Haraldur. Úr því tókst að koma
þessari ritröð af stað, ætti að verða
hægt að halda henni áfram.
— Ástæðan fyrir því að við höfum
bundið okkur við útgáfu á
miðaldaritum eða ritum um
miðaldirnar er sú að margir háskólar
í hinum engilsaxneska heimi kenna
þessi fræði og við höfum ekki efni á
að vera utan þess hrings, segir
Haraldur ennfremur. Ég hefi oft verið
spurður að því hvort við höfum
engum áhuga á nútímaislenzku. Og
vissulega væri áhugavert að gefa út
á ensku sem mest af verkum varðandi
Island nútíðarinnar, ef við hefðum fé
og mannafla. En líklega er einmitt nú
rétti tíminn til að gefa út forn verk.
Norður-ameríkumenn eru að leita
uppruna síns, þreyttir á sínu
söguleysi. Þegar Landnáma kom út,
þá seldist hún geysilega fljótt og var
þó dýr. Og í Manitoba er eini
staðurinn í heiminum, þar sem hægt
er að sameina akademískan áhuga og
áhuga almennings á svona verkum.
Svo margir eru að einhverju leyti af
íslenzkum ættum.
Það var kennslan sem laðaði Harald
að Eddurannsóknum í upphafi. — Ég
ætlaði aldrei að fara að grufla í
Eddunni. En þar sem mér var
nauðugur einn kostur að kenna hana,
þá varð ég að hafa áhuga á þeim
fræðum. Annars verður kennslan
steindauð, segir hann. Þannig mótast
áhugamál manns af kennslunni. í
vetur hefi ég aðallega verið að hugsa
um Eddufræðin með sérstöku tilliti til
áframhaldandi útgáfu vestra. Okkur
langar til að gefa út fleira í tengslum
við Edduna, segir hann. Og er þá að
tala um Sæmundar-Eddu, þótt hin
grípi þarna nokkuð inn í.
— Það síðasta sem ég hefi verið að
gera og langar til að koma frá mér eru
athuganir á Völuspá. Einnig hefi ég
verið að athuga hvernig goðsagnir
berast og hvernig þær skjóta rótum.
Vonast til að geta talað eitthvað um
það áður en ég fer, þ.e. ef veður
leyfir, bætir Haraldur við og kímir.
En fyrirhugað er að hann flytji seinna
í vetur tvo fyrirlestra hér, annan hjá
Framh. á bls. 7
Þjóðræknisfélag íslendinga í Vesturheimi
FORSETI: JOHANN S. SIGURDSON
Lundar, Manitoba
ICELANDIC NATIONAL LEAGUE
Support the League and its Chapters by joining:
MEMBERSHIP: Individuals $3.00 Families $5.00
Mail your cheque to your iocal Chapter or
Lilja Arnason,
1057 Dominion St., Winnipeg, Man. R3E 2P3