Dagsbrún - 11.08.1917, Blaðsíða 1

■....... "M
PREMJIÐ EKKI
RANQINDI
D A G 8 B R U N Þ,°,r
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
GEFIÐ DT AF ALPÝÐUFLOKKNUM
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
24. tbl.
Reykjavlk, laugardaginn 1 1. ágúst.
1917.
Alþingi.
Ásetningur búpenings. Land-
búnaðarnefnd n. d. flytur svohlj.
tillögu til þingsályktunar:
„Alþingi ályktar að skora á
landsstjórnina að brýna fyrir sveit-
arstjórnum, að halda fundi í haust
með bændum, hver í sínum hreppi,
til þess að fá samþyktar ályktanir
um tryggilegan ásetning."
Aukning seðlaforða íslands-
banka. Fjárhagsnefnd n. d. ber
fram — skv. beiðni ráðuneytisins
— lagafrv. um að heimila stjórn-
inni að leyfa íslandsbanka að
auka seðlaupphæð þá, er bankinn
má gefa út.
Bœjarstjórnarlögin ísfirzku, eru
afgreidd frá e. d. þannig að um-
dæmi ísafjarðar nái yfir jarðirnar
Eyri og Stakkanes.
Dósents-embætti í lœknadeild
háskóla íslands. Mentamáladeild
n. d. flytur frv. um að stofna
dósentsembætti í líffærameinfræði
og sóttkveikjufræði við háskólann.
Fó er þegar veitt á yflrstaudandi
fjárhagstímabili tii Stefáns læknis
Jónssonar, til starfans.
Skifting bœjarfógetaembœttis-
ins í Rvík. Það mál er nú afgreitt
frá n. d. til efri deildar. Skv. frv.
skal núverandi bæjarfógetaembætti
skift í tvent þannig, að annað em-
bættið sé dómaraembætti, en hitt
lögreglu- og tollstjóraemb. Ena-
bættinu á að skifta 1. apríl 1918.
Laun dómarans og lögreglustjórans
5000 kr. er hækki upp í 6000 kr.
Engar aukatekjur.
Frumvarp til laga um lieim-
ild jgrir landsstjórnina til að
veita leyfisbréf til mannvirkja
til notkunar vatnsaflsins í Soginu
flytja í e.d. H. H., E. Pálsson og
M. Kr.
Efni frumvarps þessa er í stuttu
máli þetta: Stjórninni veitist
heimild til að veita fossafélaginu
„tsland leyfl um 99 ára skeið til
að leiða aflið úr Soginu til Reykja-
víkur, eða annarar hafnar, í raf-
magnsleiðslum. Félagið hafi heim-
ilisfang hór og varnarþing og meiri
hluta stjórnar sinnar hér og bú-
settan. íslendingar hafa forgangs-
rétt til að skrifa sig fyrir hlutum
í félaginu í 6 mánuði að stríÖinu
loknu. Fólagið þarf þó ekki að
biðja um leyfisbréf fyr en einu ári
eftir ófriðarlok.
Leyflshafl er skyldur að láta af
hendi í aflstöðinni rafmagn handa
einstökum sveitaheimilum eða
hreppsfélögum til ljósa, suðu, hit-
dnar og smáiðnaðar, við verði,
sem miðað sé við framleiðslukostn-
ah að viðbættum 10°/0, og með
sömu skilmálum rafmagn tll rekst-
Ufs járnbrautar frá Reykjavík austur
um suðurlandsundirlendið og enn
fremur iðnaðarafurðir sínar til
eigin afnota landsmönnum, með
svo vægum kjörum sem unt er.
Ef leyfishafi leggur járnbraut,
skal hann gera það í samráði við
landsstjórnina, um legu og gerð,
og skyldur að láta hana af hendi
við landsstjórnina eftir 10 ár og
á 5 ára fresti úr því, fyrir það
verð, sem ætla má að slík járn-
braut kosti þá af nýju, með hæfl-
legu tilliti til fyrningar. En ekki
skal félagið þó verr sett um flutn-
inga með brautinni en meðan það
átti hana sjálft.
Leyfishafi er undanþeginn öllum
tollum, sköttum og gjöldum í
landssjóð, gegn því að greiða 10°/0
af hreinum ágóða, þegar hæfilegur
frádráttur hefir verið gerður fyrir
endurgreiðslu höfuðstólsins og fyrn-
ingarkostnaði og eftir að hluthöf-
um hefir verið greiddur 5°/0 arður
af hlutafénu. Og þyki félaginu sér
um of íþyngt með sveitarútsvör-
um eða bæjarsköttum, liggur það
undir úrskurð stjórnarráðsins.
Landssjtórninni er heimilt að
skipa mann til þess að rannsaka
árlega alla reikninga félagsins, en
undirskrifa skal hann eiðstaf um
að hann skuli halda leyndum fyrir
öllum öðrum réttmætum leyndar-
málum félagsins og öðrum einka-
málum þess.
Eftir 55 ár á landsstj. rótt á
að fá sór afhent öll mannvirki
félagsins og róttindi. Skal kaup-
verð miðað við hvað leyfishafi hefir
borgað fyrir róttindin og hvers
virði mannvirkin eru.
Fossarnir.
i.
Mörg eru þau fallegu orð sem
viðhöfð hafa verið í ræðu og riti
um íslenzku íossana og afl þeirra,
„hvítu kolin". Og þó maVgir sem
um þau hafa ritað, hafi tekið djúpt
í árinni, þá hefir víst aldrei verið
gert nógu mikið úr því feiknaafli,
sem fólgið er í þeim, né auðæfum
þeim, er þeir geta framleitt.
Fyrir nokkrum árum reiknaði
einn af yngri fræðimönnum vorum
að eftir meðalúrkomu á öllu
landinu, og meðalfallhæð vatns-
ins, sem af öllu íslandi rynni, ætti
vatnsaflið að geta framleitt sam-
tals um hálfan þriðja tug mil-
jóna hestafla. Vitanlega er langt
frá því að hór komi öll kurl til
grafar. Mikið af vatninu rennur til
sjávar án þess að nokkur not sé
hægt að hafa af því sem aflgjafa,
og þau vatnsföll sem að haldi
koma, verða ekki notuð nema að
litlum hluta af allri fallhæð þeirra.
En þó tekið sé fult tillit til þess
hve mikið hlýtur að tapast af því
afli sem fallandi vötn hér á landi
fræðilega séð ættu að gefa, er vavla
hugsanlegt að lothæft afl þeina
sé minna en 1—2 milj. hestafla.
Hvert feiknaafl ein miljón hest-
afla er, má sjá á því að allar afl-
vélar í Kaupmannahöfn, sem hefir
yfir ^2 milj. íbúa, og sem svo
sem kunnugt er, að miklu leyti
er iðnaðarbær, hafa samtals ekki
nema um 25 þús. hestöfl.
II.
Lang-hagkvæmast er að nota
vatnsaflið með því að breyta því
í rafmagn. Vélarnar sem til þess
þarf eru — miðað við aflið sem
þær framleiða — tiltölulega litlar
fyrirferðar og tiltölulega ódýrar.
En aðalkoslurinn við siíkar vatns-
afls-rafstöðvar er, hvað reksturs-
kostnaðurinn er lítill, ekki annað
en rentur og fyrning fyrirtækisins.
Eitt af því sem valdið hefir því
að ekki eru nú þegar allir fossar
í heimi beizlaðir til aflframleiðslu,
er að það hefir engin þörf verið
fyrir alt afl stóru fossanna, nema
þeirra sem voru nálægt stórborg-
ðm eða námuhéruðum (því það
eru takmörk fyrir því hvað langt
má veita rafmagninu). En á þessu
varð breyting þegar fundin var
upp aðferð til þess að vinna áburð-
arefni úr loftinu. Þá aðferð fann
Norðmaðurinn Birkeland, sem lát-
inn er fyrir nokkrum mánuðum
austur í Japan (á ferðalagi um-
hverfis hnöttinn), og var í félagi
við hann um uppflndinguna Sam.
Eide, sem einnig er Norðmaður og
enn á lífi. Aðra aðferð til þess að
vinna áburðarefni úr loftinu fann
Þjóðverjinn Schönherr, og eru
hvortveggja aðferðirnar notaðar.
Schönherrs aðferð er sögð betri;
mælt að aflið notist 7 hundraðshl.
betur.
Grein þessi er ekki um jarðyrkju',
og skal því ekki hér farið langt
út í áburðarfræði. Aðeins skal þess
getið að af þeim efnum sem jurt-
irnar þurfa til þess að nærast af
er í öllum jarðvegi nóg nema af
þessum fjórum tegundum: kalk,
kali, fosfór og köfnunarefni. Vanti
eitt eða fleiri af þessum efnum
(eða sé lítið af þeim) verður gróð-
urinn lélegur, hvað mikið sem er
af hinum efnunum. Hin þrjú fyrst-
töldu efni finnast víða í jörðu og
eru tiltölulega ódýr; köfnunarefni
er aftur lítið af í náttúrunni í föstu
formi. Það er í guano, sem fyrir-
finst í allþykkum lögum á sumum
eyjum í hitabeltinu þar sem aldrei
eða sjaldan rignir, 'en þetta guano
er myndað af tómum sjófuglaskít;
safnast þegar saman kemur. En
aðallega fékkst köfnunarefni úr
saltpétri sem finst í all-miklum
jarðlögum í Chile í Suður-Ame-
ríku, hinum svonefnda Chile-salt-
pétri. En það er hvortveggja að
það e'U dýr farmgjöld frá Chile til
Norðuráifu, og það að Chile-ríkið
okrar á efni þessu, sem gerir að
Chile-saltpétur er dýr kominn til
Evrópu. Það var því hinn mesti
framfara-vísir fyrir alla jarðyrkju
þegar fanst upp aðferðin til þess
að vinna köfnunarefni úr loftinu
með rafmagni, en þegar talað er
um að vinna áburð úr loftinu þá
er altaf átt við köfnunarefni.
Alt andrúmsloftið er aðallega
sambland af tveimur lofttegund-
um: súrefni að 1fs og köfnunar-
efni að 4/s hlutum. Það er því í
hvaða landi sem er hægt að vinna
köfnunarefni úr loftinu, einnig hér
á landi. Óvíst er þó að hér finn-
ist nóg af efDÍ því sem þarf til
þess að „binda“ með köfnunar-
efnið (kalk), en ekki þyrfti það að
vera neinn þröskuldur fyrir fram-
leiðslunni, því það mætti flytja
það að. Að eins mundi það hafa
þau áhrif að áburðarverksmiðjur
hér á landi yrðu allar settar við
höfn, en það yrðu þær að líkind-
um hvort eð er, þar eð auðvelt
er að veita rafmagninu ef um til-
tölulega stuttar leiðir er að ræða
Auðvelt er t. d. að veita rafmagni
úr aflstöð við Sogsfossana til
Reykjavíkur; einnig rafmagn úr
aflstöð við Gullfoss, sem mun
vera um 100 kílómetra héðan.
Til samanburðar má geta, að frá
aflstöðinni við Porjus í Norður-
Svíþjóð er miklum hluta af aflinu
veitt til Kiruna, og er sú vega-
lengd 118 km., en sumu er veitt
ekki skemra en 240 km., sem er
töluvert meira en hálfnuð leið
héðan norður á Akureyri.
(Frh.).
Steinolíu-stdrhneyksli.
Leikið á landsstjórnina?
■ Steinolíufélagið alræmda, sem
landsraenn eru nú í þann veginn
að hrinda af höndum sér, fékk í
fyrri viku fyrsta steinolíufarminn
á þessu ári, um 6—7 þús. tunnur.
JafnmikiH hörgull og orðinn var
á þeirri vöru, hafa víst flestir
búist við því, að nú myndi lands-
stjórnin þegar taka farminn í sín-
ar hendur og algerlega ráða því,
hvernig sölu hennar yrði hagað.
En því var nú ekki að heilsa.
Nokkrum dögum eftir komu
skipsins fer það að kvisast um
bæinn, að fáeinir kaupmenn, vild-
ustu vinir St.fél., séu, í pukri þó,
farnir ab selja olíuna í heilum