Lögrétta - 20.01.1909, Blaðsíða 3

L0GRJETTA.
11
er venjulega alsettur smáum sprung-
um og götum, og þess vegna kemur
það Ifka í ljós við tilraunirnar, að
leirpípur leka að jafnaði meira en
sementspípur. Þar að auki kemur
það oft í ljós, að glerungurinn slitnar
innan úr pípum, sem liggja í mikl-
um halla, og geta menn ímyndað
sjer hvað þá verði eftir af hinu meyra
efni pípnanna.
Það er augljóst, að slíkar pípur eru
alveg óhæfar til holræsa í götum;
samt sem áður er brúkað mjög mikið
af þeim varningi hjer á landi, og
hafa menn sumstaðar beðið mikinn
skaða af, ekki síst hjer í Björgvin, því
að hjer hafa menn hvað eftir annað á
seinni árum neyðst til þess, að leggja
af nýju gömul leirpípna-holræsi, sem
hafa ónýtst af raka með tímanum.
Einstakir menn og bæjarfjelög verja
ár eftir ár stórfje til þess konar lje-
legra holræsa, og eiga fyr eða sfðar
þá ánægju f vændum, að fá að leggja
þessar upphæðir út einu sinni enn.
Margir eru ekki orðnir hyggnir af
skaða enn þá, einkum vegna þess, að
pípurnar geta legið þó nokkur ár,
áður en þær hrynja saman, ef lítill
þungi hvflir á þeim. Þess vegna er
ennþá keypt talsvert af þess konar
varningi, og gera það einkum ein-
stakir menn og smábæir.
Það er skringilegt, að menn, sem
eru hræddir við að nota sements-
pfpur, aí því að þær þola ekki sterk-
ar sýrublöndur, skuli nota pípur, sem
leysast sundur eða veiklast jafnvel
af hreinu drykkjarvatni.
Sementspípur hafa að ýmsu leyti
verulega yfirburði.
Fyrst verður að nefna það, að þær
meyrna ekki, þó þær sjúgi í sig raka
eða liggi í rökum jarðvegi. Þol þeirra
er ekki heldur kornið undir þunnri
glerhúð; þær eiga sem sje að vera
svo jafnþjettar alt í gegn, að þær
þoli lengi slit, jafnvel þó yfirborðið
sje slitnað af að innan.
Ennfremur er það mikill kostur, að
hægt er að snfða sementspípurnar
eftir öllum staðháttum, og hafa þær
hvernig sem vill í laginu að þver-
máli til; t. d. er hægt að hafa þykkri
botn í pfpum, sem liggja í miklum
halla, og sandblandið vatn rennur um.
Ef renslið er misjafnt, má gera þær
krappari í botninn. Þar sem mikið
reynir á að utan, má hafa þykkri
pfpur o. s. frv.
Sementspípur ern yfirleitt sterkari
■en leirpípur......
Ennfremur má telja það sements-
pípunu’m til gildis, að það er auð-
velt að höggva þær til og leggja
þær, að þær eru yfirleitt ódýrari en
leirpípur, og að það er hægt að búa
þær til innanlands og úr innlendum
efnum.
Ókostur er það talinn við sements-
pípur, að þær þoli ekki sýrur nógu
vel; ef mikið af sterkum sýrum er
sett saman við holræsavatnið, getur
það komið fyrir, að pípurnar skemm
ist eða ónýtist. (Höf. nefnir þvf næst
einstök dæmi þess, að sementspípur
hafi skemst, þar sem mjög sýrublandið
afrensli frá stórum verksmiðjum hefur
runnið um þær, og segir því næst:)
En menn verða að gæta þess, að
slík dæmi eru hverfandi fá í saman-
burði við fjölda þeirra holræsa, ekki
síst t eiginlegum verksmiðjuborgum,
þar sem miklu sýrublöndnu vatni er
veitt út í holræsin, án þess að skemd-
ir hljótist af. . . . .
Yfir höfuð hefur verið gert alt of
mikið úr þeirri hættu, sem stafar af
þessu, og má víst fullyrða, að tala
þeirra sementspípna, sem hafa skemst
af þeim ástæðum, er mildu minni en
tala þeirra leirpípna sem hafa ónýtst
af raka (bleytu).
Besta sönnunin fyrir endingu se-
mentspfpnanna er hin sfvaxandi út-
breiðsla þeirra. Árið 1906 höfðu 183
bæir lagt samtals um 1800 km. af
sementspípum, og eru það nú sjálf-
sagt orðnir 2000 km. eða eins langt
og fra Kristjaníu til Rómaborgar.
Ekki er svo að skilja, að reynsla sú,
sem fengin er, nái að eins yfir stutt-
an tíma; 20 þýskir bæir hafa brúkað
þær í h. u. b. 40 ár, 20 í 20 til 25
ár o. s. frv.
Eftir að höf. ennfremur hefur borið
fyrir sig reynslu bæjarverkfræðing-
anna í Kaupmannahöfn, Gautaborg,
Kristjaníu og Þrándheimi, lætur hann
í ljósi það álit, að rjett sje að gera
öll holræsi, sem eru 9 þuml. eða
meira að þvermáli, úr steyptum píp-
um; því næst segir hann:
Um smáholræsi — þar til tel jeg
öll holræsi, sem eru mjórri en 9 þml.
að þvermáli — getur fremur verið
vafi (þ. e. um það, hvort betra sje
að brúka leirpípur eða sementspípur
til þeirra). Urslitunum verður það
að ráða, hvort hægt er að fá leir-
pípur bestu tegundar (prima kvalitet);
sje það ekki hægt, er rjett að kjósa
heldur samentspípur.
Loks bendir höf. á það, að sements-
pfpurnar þurfi að vera vandlega til-
búnar, og skýrir frá því, hvernig
megi prófa þær; f sambandi við það
minnir hann kaupendur á það, að
ekki tjái að þrengja verði þeirra
niður um of því að „kaupendur verða
að hafa augun opin fyrir því, að það
eru til eðlileg takmörk fyrir þvf, hve
mikið þeir geta sparað sjer með því,
að taka sementspípur í stað leirpípna.
Ef menn vilja fara niður fyrir þetta
takmark (þ. e. spara sjer meira en
hófi gegnir), verður afleiðingin sú, að
of lítið sement, eða of slæmur sandur,
er haft í pípurnar, og fá menn þá
auðvitað slæmar pípur".
(Þýtt úr „Teknist Ugcblad").
Sundíþróttin.
Sundskáli við Skerjafjörð.
Nytaamt fyrlrtækl.
Á fundi »Umgmennafjel. Reykja-
vfkur* í nóvembermán. 1908 var
samþykt að fjelagið gengist af alefli
fyrir, að sundskáli yrði bygður við
Skerjafjörð næsta vor, ef mögulegt
væri. — Sundskáli þessi, ásamt 75
álna langri bryggju, sem ætti að vera
til afnota jafnt konum sem körlum,
er áætlað að kosti um 2000—2500
krónur. í skálanum yrðu þá 14 klef-
ar, og hver klefi það stór, að hann
getur orðið uotaður af þrem til fjór-
um mönnum í senn, ef á þyrfti að
halda. Það, að sundskálasvæðið er
valið við Skerjafjörð, en ekki nær
Reykjavík, er sakir óhreininda sjávar-
ins og brimsins, sem er miklum mun
meira norðanmegin nessins.
Sundskálabyggingin er án efa þarfa-
fyrirtæki, sem tími er til kominn að
komist í framkvæmd, þvf eitt af meiri
háttar skilyrðum fyrir hvern bæ eða
borg, þar sem sjávarútvegur er mikið
stundaður, og þá einkum fyrir þann
bæ, sem eigi er þriflegri en Reykja-
víkurbær, er, að bæjarbúum gefist
kostur á að stunda þá fþrótt, sem
mest getur að gagni komið.
Engum ætti að leyfast að gerast
sjómaður, nema hann þekki meira
eða minna til sundíþróttarinnar.
Bæjarsjóður hefur nýlega, sem
kunnugt er, látið hlaða nýja sund-
laug í stað þeirrar gömlu, sem með
öllu var orðin ónotandi sakir botns-
leðju og óhreininda, en sá stóri galli
er nú á, að vatnið er alveg það sama
og áður, það er ónotandi og óþol-
andi til frambúðar. Laugina má auð-
vitað bæta, og mun það og að lík-
indum verða gert, því laugin verður
að vera svo úr garði gerð, að það
megi notast við hana fyrir þá, er
nema vilja sund; fyrir þá sem syndir
eru, verður hún altaf ónóg —- marg-
ialt of lítil.
Fyrir syndu mennina er sjórinn,
hann er stórum mun heilnæmari og
þægilegri til sunds, en volgt lauga-
vatn. Reykjavíkurbúar hafa enn engin
tæki til að nota hann; sundskálalaust
geta þeir ekki notið sjávarins, ef
nokkuð er að veðri.
Ungmennafjelagið sá sjer eigi meira
fært, en að gangast fyrir því, að
framkvæmdir verði á máli þessu, þar
sem það hefur mjög mörg önnur
mál með höndum; ætlast mun þó
til, að fjelagið leggi ríflega sinn hlut
til fyrirtækisins. En þar sem fyrir-
tækið getur orðið arðvænlegt, þá á að
bjóða hlutabrjef, hverjum þeim, sem
ann fyrirtækinu, og sjer, að þetta er
þarfamál, sem getur orðið bæ vorum
til gagns og sóma. Og þeir verða
vonandi margir, sem sjá það.
Ungmennafjelögin eru að leitast
np T-MERKI — brúkuð — kaupirháu
J- Xvi verði Iriger östlund, Þing-
holtstræti 23.
við að vekja úr dvala hinar heilnæm-
ustu og þarflegustu íþróttir vorar, og
æskulýðurinn á að hefjast handa og
efla þær og iðka með meiri áhuga
og dugnaði, en hingað til hefur verið
gert; hann á að taka á því sem til
er, hann á að efla sitt líkamlega at-
gervi, engu síður en það andlega,
því honum ber að vera Fjallkonunni,
fóstru sinni, góður þegn í hvívetna.
7. P. S.
Reikningurinn jrá íjaga.
Maður er nefndur Vigfús Guð-
mundsson og býr í Haga í Árnes-
sýslu, góður bóndi sagður, en skrif-
finnur mikill og flestum leiður, er
blöð lesa. Ritvöllur hans er í ísa-
fold. Oft hafa honum verið mis-
lagðar hendur í ritsmiðum, en þó
aldrei svo sem í grein um fræðslu-
málin, er blaðið birtir 9. þ. m.
Honum ofbýður fjárhæð sú, er nú
eigi að fara að verja til alþýðufræðslu
úr landsjóði, 120 þús, kr. árlega, en
þó mun hann hafa verið kominn
langt áleiðis til að bjóða sig fram
til þings síðastl. sumar, til þess að
samþykkja þar, við hlið ísafoldar-
Björns, Bjarna frá Vogi, Ara Jóns-
sonar og fleiri fjármálagæðinga, að
landsjóður taki að sjer kostnað her-
varna og utanríkismála, sem nema
mundi þessari upphæð marg-marg-
faldri.
En látum þetta nú vera. Vigfús
heldur áfram: „Hjer við bætist fyrir
þá, sem börnin eiga, í strjalbygðum
sveitum, að kosta þau utan heimilis
f 2—6 mánuði. Sá kostnaður getur
ekki verið minni en 15 kr. um mán-
uðinn, eða 90 kr. fyrir hvert barn í
6 mánuði. Nú eru bændur í flestum
sveitum, sem eiga 4 börn 10—14
ára, og eru flestir þeirra fátækir ein-
yrkjar. . . . Hvar eiga þeir að taka
360 kr. til að gefa með börnum sín-
um í 6 mánuði?
Eða 3600 kr. samtals, ef börnin
eru io ?“
Svo mörg eru þau orð.
Hjer er fyrst og fremst gert ráð
fyrir, að bændur eigi 10 börn á ald-
rinum 10— 14 ára. Þetta er því að
eins hugsanlegt, að konur þeirra
fullnægi svo vel fjölgunarskyldunni,
að þær ættu börn á hverju ári, og
altaf tvíbura, eða þá að gert sje ráð
fyrir fjölkvæni, — að sigurvegar-
arnir frá 10. sept., eða forsprakkar
þeirra, ætli nú að taka Mormóna-
trúna að sjer til flutnings í stað anda-
trúarinnar.
Svona er nú reikningur Vigfúsar
þarna. En verri er hann þó, þegar
til peninganna kemur. Hann ætlar
sjálfur skólakostnað fyrir hvert barn
90 kr. En þetta verður hjá honum
„3,600 kr. samtals, ef börnin eru
10“.
Aðrir reikna þetta svona: 90X10
= 900. Það er rjetlur fjórði partur
af því, sem út kemur hjá Vigfúsi.
3600 kr. eru, eftir áætlun hans sjálfs,
skólakostnaður handa 40 börnum.
En til þess að eiga 40 börn á skóla-
skyldualdri, yrði bóndinn að eiga til
jafnaðar 8 börn á ári.
Hvað svo sem Vigfúsi kann að
vera til lista lagt, þá er það víst, að
reikningsmaður er hann minni en
í meðallagi.
Kunnugir menn honum segja ekk-
ert undarlegt, þó annað eins og þetta
sjáist frá honuin.
En greinin hefur verið gerð að
leiðandi grein f ísaf.; þar á skrifstof-
unni hefur hún verið lesin yfir og
búin undir prentun. Og reikningur
Vigfúsar er látinn standa óhaggaður.
Það er gott, að tölurnar hja hon-
um sjeu sem hæstar. Menn fara
ekki að reikna þetta út sjálfir, að
minsta kosti ekki allir.
Líklega hefur gamla maddaman
hugsað eitthvað á þa leiðina.
Frœðsluvinur.
(Niðurl.). -----
í höfuðborg Bosníu, Serajevó,
kemur út óháð, serbskt dagblað,
Srbski Retch (serbska orðið) og sömu-
leiðis kemur út lítið, óháð dagblað
í Mostar, höfuðborg Herzegowínu.
Sem stendur eru fjórir af ábyrgðar-
mönnum Serajevo-blaðsins og marg-
ir meðritstjórar í dýflissu. Glæpir
þeirra eru í þvf fólgnir, að þeir hafa
látið í ljósi pólitiskar skoðanir, sem
stjórninni mislíka. Dæmi: „Neue
freie Presse" í Wien, sem stundum er
stjórnarblað, flytur grein, þar sem tal-
að cr um, að það geti vel verið, að
Bosnía og Herzegowína fái sjálf-
stjórn og staða þess í rfkinu verði
cins og nokkurskonar „Reichsland",
svipað Alsace-Lorraine. í Srbski
Retck birtist orðrjett útlegging af
þessari grein, án þess að nokkurri
nýrri athugasemd sje bætt við það.
Niðurstaðan : Löghald lagt á blað-
ið, ritstjórinn f myrkvastofu.
Annað dæmi: Eftir að uppreist
ungu Tyrkjanna hafði orðið ofan á,
stóð í Srbskt Retch, að nú mundu
Bosnía og Herzegowína verða einu
löndin, sem ekki hefðu neina stjórn-
arskipun. Afleiðing: Eintakið af
blaðinu, sem þetta stóð í, gert upp-
tækt, og ritstjórinn í myrkvastofu,
þar sem hann situr enn, án þess að
hafa verið leiddur tyrir dómara. Lög-
reglan ein getur dæmt um það, hv. ð
megi birta á prenti f Bosníu og
Herzagówínu. Nýlega bar það við,
að grein, sem var prentuð í Srbski
Retch eftir serbska blaðinu í Most-
ar, var látin naðurlaus í Mostar, en
í Serajevo var blaðið gert upptækt.
Prentfrelsislögin heimta, að hvert
blað hafi ábyrgðarmann; en sje nú
höfðað mál á móti blaðinu, cr mál-
ið látið ná til allra, sem eru riðn-
ir við blaðið, frá aðalritstjóranum til
yngsta setjaradrengsins. Og að af-
leiðingarnar geti stundum orðið til-
finnanlegar sjest á því, að í haust, er
leið, var bosníakiskur blaðamaður
dæmdur fyrir brot á móti prentfrels-
inu f 40 — segi og skrifa fjörutfu-
ára fangelsi.
Ritstjórn Srbski Retch má ekki
halda nema tvö blöð útlend: „Neut
freie Presse" frá Wien og „Pester
Lloyd" frá Búdapest. Blöð, semeru
gefin út utan Bosníu og Herzegów-
ínu á serbisku eða króatisku máli,
má ekki einu sinni skírskota í, þó
það sje tekið eftir tjeðum þýskum
blöðum, hvað þá, að þau megi kom-
ast inn fyrir takmörkin. Frönsk og
ensk blöð, sem má gruna um gæsku
gagnvart austurrfkska drotnunarvald-
inu.eru bönnuð. Valdalausirmenn.sem
halda t. a. m. Le Temps eða Times,
fá þau klipt, ef í þeim eru greinar
um málefni, sem beinlínis eða óbein-
línis snerta Bosnlu eða Herzegów-
fnu. Bæði í Serajevo og í Mostar
er herbergi, þar sem haft er eftirlit
með öllum póstsendingum, sem koma
eða fara. Verði lögreglan vör við
t. a. m. blað frá Belgrað í lokuðu
umslagi, fær sá, sem sendingin er til,
aðvörun frá lögreglunni um að koma,
og síðan er blaðið brent fyrir aug-
unum á honum á skrifstofunni.
Allar aðfinningar að yfirvöldunum
eða að ástandinu eru bannaðar skil-
yrðislaust. Srbski Retch sagði fyrir
nokkru sfðan blatt áfram og græsku
laust frá atviki, sem 20 bændur höfðu
skýrt frá og boðið eið út á. Lög-
reglumaður hafði staðið fátækan bónda
að því, að stela eldiviðarkurli úr
ríkisskóginum. Lögreglumaðurinn batt
hendurnar á honum á bak aftur, barði
hann svo, að það blæddi úr honum,
og kúgaði hann til að ganga tvisvar
sinnum á hnjánum kringum þorpið.
S. R. bætti við frásöguna athuga-
semd um, að „það væri æskilegt, að
stjórnin hefði eftirlit með sýslunar-
mönnum eins og þessum lögreglu-
manni“. — Afleiðing: Ritstjórinn
dæmdur í háa sekt; bóndinn í dýfl
issu; lögreglumaðurinn fluttur í betri
stöðu.
Kenslumálin hefur stjórnin tekið
að sjer. En það er ekki tilætlun
hennar, að gera fræðsluna víðtæka
eða flýta henni. Síðan 1878 hefur
hún stofnað að eins 362 alþýðuskóla,
252 af þeim f bæjum. Að meðal-
tali er að eins 1 skóli fyrir hver 15
sveitarfjelög. Kenslan fer íram eftir
bókum, sem eru sjerstaklega búnar
til í því skyni. í þessu alveg serb-
iska landi er öllu, sem gæti mint á
serbiskt þjóðerni, vísað á bug, en í
þess stað er fundið upp sjerstakt
bosniskt eða bosníakiskt mál með
sinni sögu. Utgjöldin til kenslumál-
anna eru lægri en útgjöldin til lög-
regluliðsins. í fjárhagsáætlun Bosníu
og Herzegovínu eru útgjöldin sund-
urliðuð þannig:
Hermálastjórnin 7,830,000 austurr. kr.
Umboðsstjórnin 5,139.000----------- »
Lögregluliðið 753,000---------------»
Kenslumálin 676,000-----------------»
Rómversk-katólska kirkjan nýtur
alveg sjerstakrar verndar og velvildar
hjá stjórninni, enda er hún gott verk-
færi til að útbreiða þýskuna. Æðstu
prestarnir í grísk-katólsku kirkjunni
eru Ifka mjög leiðitamir við stjórnina,
en óæðri andlega stjettin, einkanlega
til sveita, er venjulega þjóðleg, og
kemur það venjulega fram á þann hátt,
að hún hefur boðist til að kenna þeim
að lesa, sem ekki þekkja stafina, og
þeir eru margir, ungir og fullorðnir.
En yfirvöldin tálma fyrir sjálfboðinni
kenslu á allan hátt. Umsóknum frá
prestum og jafnvel doktorum frá
háskólutn í Austurríki um að mega
kenna fátæklingum að lesa, skrifa og
reikna, hefur verið synjað hópum
saman, surnpart án þess að tilgreina
ástæður, sumpart af þeirri ástæðu,
að umsækendur vantaði kensluhæfi-
leika.
Hversu duglegur sem ungur Bosni-
aki eða Herzegovíni er, og þó hann
hafi aflokið öllum sínum prófum með
mesta sótna, þá getur hann aldrei
fengið embætti á ættjörðu sinni. Öll
ríkisembætti eru ætluð útlendingum
og þeim stöku liðhlaupum, sem eðli-
lega eru líka til hjer og hafa verið
tilieiðanlegir til að kyssa á sóflinn.
Sendinefndir þær, sem hafa farið til
Vínarborgar til að þakka Franz Jóseph
keisara fyrir tiltækið, hafa venð ein-
tómir slíkir liðhlaupar. Landar þeirra
bera þeim svo söguna, að það er
auðsjeð, í hvaða áliti þeir eru, og
hvaða heimild þeir hafa til að koma
fram fyrir hönd þjóðar sinnar.
Þegar Andrassy greifi árið 1878
vildi gera Berlínarfundinum skiljan-
legt, hvers vegna altaf væru upp-
reisnir í Bosníu og Herzegowínu, og
hvers vegna Austurríki og Ungarn
hlyti í nafni menningarinnar að taka
þar í taumana, nefndi hann sjerstak-
lega landbúnaðarmáliá, sem Tyrkir
hefðu sýnt að þeim væri ómögulegt
að ráða við. Sannleikurinn er samt
sá, að útlenda drotnunarvaldið hefur
ekki komið neinu til leiðar, til að
rjetta við landbúnaðinn í fylkjunum,
og er hann þó aðalatvinnuvegurinn
(88 af 100 af íbúatölunni) og af öll-
um þessum bændalýð eru enn þann
dag í dag að eins 9000 frjálsir og
sjalfstæðir jarðeigendur. Skattabreyt-
ingin í Austurriki hefur þyngt á gjald*
endunum í staðinn fyrrr að ljetta á
þeim. Gömlu, úreltu tyrknesku skatt-
gjöldin, scm eru fram úr hófi há,
hefur barún Burian, eftirmaður bar-
úns Kallays, latið staðfesta með lög-
um. Fatæktin í Bosníu og Herze*
gowínu cr fram úr öllu lagi, en þó
geta embættismenn frá Austurríki og
ýmsir útlendingar orðið ríkir þar á
tiltölulega stuttum tíma.
Bosnía er ennþá mjög víða skógi
vaxin, en ef haldið verður áfram að
fara með skógana eins og nú, verð-
ur þar bráðum eyðimörk. Utlend
fjelög, frá Austurríki og sum frá
Ítalíu, hafa keypt skóga, sem eru
miljóna virði, og höggið hvert ein-
asta trje, og aðra skóga hefur ríkið
kastað eign sinni á undir því yfir-
skyni, að þeir væru almenningur.
Mýmörg málaferli við ríkið hafa risið
út af þessu, en þau eru árangurslaus,
ekki einu sinni mögur sætt getur
fengist, nema með því að selja stjórn-
inni sjalfdæmi.
Úr Herzegowínu fer æskulýðurinn
af landi burt í stórum hópum, af því
þeir geta ekki lengur unað við ástand-
ið. Smátt og smatt, eftir föstum regl-
um, koma þýskir nýlendumenn i
skarðið, og tímanlegri og andlegri
velgengni þeirra er borgið undir föð-
urlegri torsjá stjórnarinnar.