Lögrétta - 03.07.1923, Blaðsíða 1

& m
Stssírsta
íslenska lands-
blaðið-
i
Skrifst. og afgr. Austurstr. 5.
OGRJET
Bæjarbbð Mopgunblaðið.
Árg. kosta
10 kr. innanlands
erl. kr. 12,50.
Ritstióri: Þorst. Gíslason..
XVIII. árg. 35. tbl.
Reykjavik, ÞriðjucEaginn 3. júli 1923.
ísafoldarprentsmiSja h.f.
jón Sigurösson.
Stefjaflokkur, fluttur á aldarafmæli þjóðskörun gsins á íslendingadeginum í Winnipeg árið 1911.
(pessi stefjaflokkur hefði gjarnan mátt endurfiytjast hjer; þótt af atvikuni hafi eigi orðið. En eigi þótti
hlýða að d.vlja erindi þetta leugur, og kemur það því hjw á 25 ára stúdentsafmæli höfundarins):
Fegursti gæfu-geisli fósturláðs;
I alveldis af auga mildu hniginn,
þegar hugur þjóðar lá í dái;
1 ti: þe,ss að endurlífga g'öfgan lýð,
og þíða í brjóstum freðna frelsisivon
1 ttndir klaka kfigunar og bölva,
t — en græða af nýju grafin manndóms-frae,
er sprytti fram, og yrði máttkur meiður,
sem lyfti greinum yfir höfðum heiais.
Þetta var Jón Sigurðsson.
Hetja fríð með æskubjarma á brá,
með kappans hreysti-kjark í höfðingssvip,
en yndisþokka í hverri líkhamshreyfing,
og öldungs tign í hvítum silfurhárum.
Með mælsku gull á málmi skærri tungu.
En frelsis eldur óslökkvandi skein
með glæstum ljóma fram að efstu árum
frá svartra fránna sjóna mannvits-djúpi.
Þannig var Jón Sigurðsson.
.
Frelsis vita á kúgun kvöldum ströndum
kynti hann, og lyfti í margri sál
leyndri von um landsins óska-mál.
— Sem leysti móðu fram úr vetrar böndum:
svo reis nú þjóðin bundin bróðurhöndum
til baráttu við ofurmáttar stál.
•— Þá vígði’ hann landsins vættum heilagt bál
er „Víkjum eigi“ mælti’ hann snjalt, „en stöndum
saman á rjettar vors fornhelgum feldi.,
Samtökin ein fá gert oss að göfugu veldi.“ —
Því þannig kendi Jón Sigurðsson.
Hcilög röcld frá hjartadjúpi þjóðar
hans var logum þrungið frelsis-mál;
— máttug rödd hins hreina hreysti-óðar,
sem hverfur aldrei burt úr landsins sál;
— rödd hinnar ávalt ungu manndóms-glóðar,
sem alið hefir kvölum falið báj
Úr heiðri von í þjpðar þyngstu raunum,
og því mun hljóta sigurinn að launum.
Þann stærsta vann Jón Sigurðsson.
Því sína þjóð til sigurs fram hann leiddi,
til sigurs yfir dönskum hr-oka-þrótt,
sem vildi lengja íslands auðnu nótt,
er aSgang breiðan hverjn böli greiddi
og öldum saman drengskap lýSsins deyddi
En djarft og hart var mál nú stundum. sótt.
— En þó aS brysti hreysti og djörf-ung drót.t,
þaS deyfði ei kappans hug, nje von hans evddi.
Sigrandi hneig Jón SigurSsson.
Andans kongur íslendinga- var’ hann
aldarþriSjung, — snauSur þótt hann væri
HerSar yfir samtíð sína bar hann
svo sem 'jötun meðal dverga færi.
Hvergi sjest í öllum okkar, sögum
annars meira þrek nje viljafesta.
Upp að landsins efstu og hinstu döguffl
ætla’ jeg jafnan hann þann fyrsta og mesta.
Eða kemur anuar Jón Sigurðsson?
Kongur vor hann var og frelsishetja
á veilli sannleiks; — þjóðar fyrirmynd
sem kunni jafnt hinn deiga djarft að hvetja
og draga úr ofurhugans sviftivind.
— Spámaður hins mikla. morgunbjarma.
sem mannvits röðull hefir yfir storð
á hugmóðs-vængjum hundrað þúsund arma
Það yar frelsisþráin varma,
iem veitti honnm valdsins máttka orð.
er eldi fyldi ótal barma.
-— Frelsis-hugur, holdi klæddur
liasn var; líkt og bál á fjalli,
— bjarkar styrkur berki sleginn,
kraftur fossins fegurð sveiptur.
Þannig var hann þrunginn móði,
þannig var hann hreysti gæddur,
sál hans eilíft sannleiks-leiftur;
Frelsarinn íslands fríði snjalli,
framtíðar sem ruddi oss veginn
signdan eigin sældar blóði
Jón Sigurðsson.
Hann var fæddur faðir sínum lýði,
fæddur höfuð ættarlands síns niðjum;
faddur til að frelsa í þungu stríði
frónska þjóð úr strangdum nauða viðjum. —
Og enginn gat sjer kosið betri bróður
til bráutargöngu í hverjum einka-vanda.
— Sannur mögur sinna frægstu landa.
Sonur 'bestur göfgrar fósturmóður
var aðeins einn: Jón Sigurðsson.
Fjarri kærum fósturströndum,
fjallkonunnar tignarsölum,
lángt frá íslands dýrðar-dölum
dvaldi hann í öðrum löndum.
— Ytsti vörður ættlands vona
ógnaði þaðan hermdar-völdum,
kúgara vorra skjómi á skjöldum,
skjöldur vorrar foldar sona.
— Líkt og hugprútt ljón í böndum
leiftrar heiftar frá sjer neistum
undan makka ægi-reistum:
þannig ægði íslands fjöndnm
skin af augna skygðum hjálmi,
skeyti af þrumuraddar málmi
Jóns Sigurðssonar. '*
Fyrirheits grund hann aðeins fjekk áð eygja
frá ævi sinnar háum Nebós-tind,
þegar hann eitt það eftir átti: að deyja.
Nú blundar hann að barmi móður vafinn.
— En enginn veit hver hlýtur helga stafinn,
er ættlands ástar lanst hann skæra lind
lifandi brjósta fram af helgu bergi.
Skal sá. ef til vill, allan aldur grafinn?
— Sá andans máttur finst nú hvergi. hvergi.
sem forsetinn mikli framliðni bar.
.Tón Sigurðsson-
í undra-hylling lítum við hann látinn,
og lærum; eins og bæn af móður vörum.
að hann sje besti burinn vorrar þjóðar. —
— Eilífa tíð hann yrði úr helju grátinn,
ef óskinn mætti forlaganna kjörum
rifta jafnt og þáttum orðs og óðar.
— .— þó, andi Sigúrðssonar er ei látinn,
en svífur yfir minninganna bárum
sem nætursólin nyrst á Snælands ströndnm.
Sá frelsisröðull runninn enn oss ljómar,
o*g óláns njólu firrir fóstur’láð.
Blikar ei morguns bjarmi nýr á fjöllum?
-----því gkail nú aðeins þakkar-tárum grátinn
þjóðar-sóminn liðinn fyrir árum
iifandi signdnr sveig af bróðurhöndum.
_____f bjartri fylling blandist lýða rómar:
„Sem brenBandi runnur skal í hjörtum öllum
geisla-mynd þín skína skært
á hverri tíð, Jón Sigurðsson!“ —
\
Þorsteinn Bjömsson.
Uiðreisn Rússlands.
Hjer í blaðinu hefir nokkrum
sinnum áður verið sagt frá ástand.
inu í Rússlandi, hörmungum hnng
ursneyðarinnar og afleiðingum!
hennar, og því starfi, sem unnið
hafir verið þar til viðreisnar og
hjálpar . fyrir erlent sam- j
siiotaf j«. Það er Norðmaðnrinn i
Friðþjófur Nansen (f. 1861), sem |
veitt hefir þessu forstöðu og get-'
iö sjer fyrir það mjög góðan orð-.
stír, og var líka alkunnur maður
áöur,, einkum fyrir rannsóknar-
leiðangra sína um Grænland og
Norðurhöf, og einnig fyrir stjórn-
mála-afskifti sín, bæði heimafyrir!
kringum 1905, og sem sendiherra,
Norðmanna í London til 1908. -—j
J nnars hefir hann einnig verið
prófessor í hafrannsóknum við.
Kristjaníu-héskóla. En 1920 var^
hann skipaður forstöðumaður fyr-1
ir heimflutning herfanga og 1921
yfirmaður allrar rússnedku hjálp-
erstarfseminnar. Hann hefir feng-
ið friðarverðlaun Nóbelsjóðsin-
Dr. Nansen hefir undanfarið
skrifað iangan greinaflokk í Berl.
Tid. um Rússland og friðinn, og
sagt þar frá reynslu sinni og
skoðunum á rússneskum málum
og afstöðu þeirra til ástandsins í
heiminum alment nú. Yerður sagt
hjer nokkuð frá niðurlagsathuga-
semdum hans nm þessi mál.
Hann segist vera sannfærður
um, að það sje óhjákvæmiiega
nauðsynlegt fyrir báða aðilja að
heilbrigð og venjuleg samákifti
sjeu tekin upp milli Rússlands og
annara ríkja. En það væri hins
vegar mjög óheppilegt, að þessi
samskifti yrðu tekin upp á grumd-
velíi rangra skoðana á rússnesku
ástandi, í verslunar-, iðnaðar- e8a
landbúnaðarmálum. Jeg hefi, seg-
ir hann, dregið fram hinar óheppi-
legu ráðstafanir ráðstjórnarinnar
og mistök hennar á þann hátt. að
það nndrar ef til vill þá. sem
þekkja það. með hverjum áhuga'j
■jg góðvild jeg hefi fylgst með til- j
raunum rússnesku stjórnarinnar j
til þess að endurreisa hið oham- j
ingjusama og hrjáða land. Og í
Eússlandi sjálfu hefir mjer altaf
cg alstaðar verið telúð með trausti
cg innileik, sem haft hefir mikil
áiirif á mig. Þetta hefir aðeins
kvatt mig ennþá meira til þess að
segja hreinskilnisl^ga og hispurs-
laust skoðun mína á ástandinu, íj
tratísti þess, að það væri bæði
Rússlandi og Evrópu í heild sinni
fyrir bestu. Hann segir ennfrem-
ur að það, sem knúð hafi sig til
þt-ss að taka við störfunum í Rúss-
iandi, hafi ekki einungis verið það
mannkærleiksverk, að geta stuðl-
að að því að bjarga mörgum inilj-
cnuin rftanna frá hræðilegum
clauða, heldur einnig sú tilfinning,
feem hann hafi haft um það skað-
lega, ástand, sem það hefði é jafn-
vægi Evrópu, að útilcxka Rússland
frá samskiftum við önnur rfki.
Hann sagðist því hafa tekið með
ánægju því tækifæri, sem þetta
starf hefði gefið sjer, til að kynn-
ast ástandinu í Rússlandi á hlut-
lausan hátt, með eigin augum. Og
jeg get bætt því við, segir bann
ennfremur, að kynni mín af russ-
nesku þjóðinni hafa orðið til þess,
að vekja samúð mína með þeirri
þrautseigju, sem hún hefir sýnt
i raúnum sínum, bæði fyrir og eft-
ir byltinguna, og með þeim frum-
lega, heilbrigða krafti og kjarki,
sem hún hefir sýnt í viðleitni
sinni til viðreisnar.
Árangur rannsóiknanna á efna-
legn lífi þjóðarinnar á ýmsum
sviðum þess, virðist honum vera
sá, að þjóðin hafi þjáðst af al-
varlegum sjúkdómi, sem hún sje
nú aðeins að rjetta við úr. Þjóð-
f jelagslegt líf í Rússlandi var ekki
heilbrigt fyrir 1914, og keisara-
stjórnin var ekki heilbrigð stjóm.
En styrjöldin gerði þetta almenna
illa ástand ennþá verra og bylt-
iugarnar 1917, styrjöldin við út-
iönd og borgarastyrjaldirnar frá
1918—1921 var binn hættulegasti
breytingatími, og þar á eftir kom
tími endurreisnarinnar, sem taf-
inn hefir verið og heftur af hung-
ursneyðinni, sem dunið hefir yfir
bin frjósömnstu svæði við Yolgu
og Ukraine sunnanvert.
Nansen segist vera sannfærður
um það, alð það sje í þágu Ev-
rópu og alls heimsins, að f!ýta
fyrir þessari endurreisn. Rússar
geta að vísu, segir hann, unnið
að henni sjálfir og einir, með
þrautseigju og sparsemi, en það
tæki langan tíma og miMa erfið-
ieika, ef erlendur iðnaður og versl
un hlypi ekki undir baggann líka
cg hefði jafnframt eðlileg ítök í
þaið, hvernig málum þessum yrði
fyrirkomið og stjórnað. Með að-
stoð erlends auðmagns eða láns-
trausts ætti að vera unt að bæta
samgöngurnar, anka náma- og iðn-
aðarfyrirtæki og koma á samvinnu
starfsemi hjiá bændunum. Aðal-
þröskuldinn á vegi þessum te’ur
Nansen að sjálfsögðu ríkissknld-
ii’nar gömlu, sem sovjetstjórnin
hcfir ennþá ekki viljað viður-
kennn. En hann vonar, að þar
verði hægt að komast að samkomu
lagi, svo að Rússlandi geti auðn-
ast lánstranst ríkjanna líka. og
ættu þá viðskifti einstakra manna
cg fjelaga að geta tekist, þó
stjórnmálasamskifti væru ekki
komin á. En með því að auka fram
leiðslumagn þjóðarinnar. anka
menn einnig' greiðslumagn hennar
aftur. Annars segir Nansen líka,
að hinn þunglamalegi skriffinsku-
gangur allra stjórnmálaathafna
sovjet-skipulagsins eigi sinn mikla
þátt í því að veikja traust manna
útífrá á rússnesku stjóminni.
En það er eklri nóg, segir hann,
að hjálpa þjóðinni. eða því brot.i
hennar, sem við náum til, aðeins
til að halda í sjer lífinu, heldur
má ekki sleppa af henni hendmni,
fyr en hún hefir safnað svo kröft-
um, að hún sje fær um að sjá nm