Norðri - 17.10.1912, Blaðsíða 2

126
NORÐRI.
Nr. 33
Ymsar athugasemdir
um
sambandsmálið.
Lítillega er byrjað að ræða sambands-
málið bæði í íslenzkum og dönskum
blöðum, og búast má við að það verði
gert betur áður líkur. Pegar eru farnar
að koma fram mjög mismunandi skoð-
anir um málið, og aðstöðu samnings-
aðilanna. Pótt sumar þessar skoðanir
séu gamlir kunningjar koma þær þó
fram í öðrum búningi en áðmv
Mig langar til að fá leyfi til þess að
fara nokkrum orðum um þessar skoð-
anir, sem farnar eru að busta á yfir-
borðinu í íslenzkum og dönskum blöð-
um, og reyna jafnframt að setja á flot
nokkrar gamlar skoðanir, sem fyrrum
þóttu ferjandi þegar tilrætt var um sam-
band Dana og íslendinga. Hinar tryggu
leifar Sjálfstæðismanna eða Ingólfsmenn
vilja í engu víkja frá kröfum Sjálfstæð-
ismanna 1909. Hafa að vísu enga von
um að þær kröfur fáist að svo komnu.
Þeim þykir nú óhentugur tími til samn-
inga og hafa fundið það upp í sumar,
að Danir hafi þegar viðurkent ríkisrétt-
indi íslands með stöðulögunum, og láta
i Ijósi að við þurfum raunar ekkert við
Dani að semja, við höfum stöðulögin
og séum góðir, og með því að beita
þeim rétt og með fuliri einurð getum
vér sýnt Dönum í tvo heimanna.*)
Svo er að sjá sem Ingólfsmenn vilji
ekkert við Dani semja, én hafi hins veg-
ar ekkert á móti því að vér heimtum
rétt vorn af þeim. { kjölfari Ingólfs
syndir Skúli.
í dönskum blöðum syngur prófessor
Knud Berlín nokkuð við annan tón. í
ritgerðum hans í blöðum Dana kemur
sú skoðun ótvírætt fram að danska þjóð-
in eigi að ráða því eingöngu, hvernig
afstaða vor er í ríki Danakonungs. Tel-
ur hann það ófært að íslendingar séu
að reyna að ná konungi á sitt band i
samningum við Dani. — Auðsætt er og
á ummælum Berlíns, að hann er ein-
ráðinní að vinna móti því að ísland
verði nefnt sérstakt ríki, og að hann
mun reyna að troða sér inn í nýja milli-
landanefnd, verði hún skipuð, og þess
verði nokkur kostur. Kunnugir menn
telja þó fremur ólíklegt að Berlín verði
kvaddur í slíka nefnd, þótt hún yrði
skipuð.
Peir sem athuga þessar skoðanir
þeirra Ingólfsmanna og Knud Berlins
sjá fljótt að milli þeirra er mikið bil.
þó er-, einn skyldleiki með ritgerðum
þeim, sem flytja þessar skoðanir, sá, að
í greinum Berlins kemur fram kali til
íslendinga og spott á stöku stað, og í
greinum Ingólfsmanna kemur fram sami
andi til Dana.
Inn á það svið, sem er á milli skoð-
ana Berlins og Ingólfsmanna vildi eg
leyfa mér að skjóta nokkrum skoðunum
«1 þess að upplýsa að vel er hægt að sýna
fleiri hliðar á sambandsmálinu heldur
en Ingólfsmenn og Berlín gera. Rótt eg
verði með því milli tveggja elda og eg
geti búist við að á skoðanir þær, sem
eg ætla að bera fram, verði ráðist frá
tveim hliðum, hefi eg von um að þær
verði aldréi rifnar niður til grunna, enda
hafa þær fyr í eldi verið og haldið lit.
*) Pað fóru sumir að brosa í sumar
að þingsályktuninni, sem borin var
upp um öll þau réttindi er stöðulög-
in veittu oss, af sömu mönnum sem
samþyktu þingsályktun í fyrra um að
neita gildi stöðulaganna, þ. e. þess-
ari miklu réttarbótar, sem nú á að
skáka Dönum með.
Eg skal viðurkenna að það er spaug-
laust fyrir mig, alþýðumann lítt sögu-
fróðan, að etja kapp við skoðanir þeirra
skjalagrúskara sem að Ingólfi standa og
Berlins sem altaf fæst við gömul og
ný íslenzk stjórnmál auðsjáanlega í þeim
tilgangi, að véra sem bezt við því búinn
að spilla fyrir sjálfstæðismáli ísléndinga.
En af því miklu meira vit, mannúð og
fyrirhyggja er í stefnumiði þeirra skoð-
ana, sem eg vildi minna á, og eru öllu
auðskyldari, vona eg að alþýðumenn
aðhyllist þær eigi síður en hinar ein-
hliða og þröngsýnu skoðanir Ingólfs og
Berlins.
Pað eru flestir alþýðumenn á íslandi,
sem vita það, að fyrir miðja öldina sem
leið var konungurinn í Kaupmanna-
höfn einvaldur yfir Dönum, íslending-
um og að nokkrn leyti einhverjum þýzk-
um fylkjum sem næst láu Danmörku.
Um miðja öldina urðu Danir, Pjóðverj-
ar og jafnvel íslendingar hrifnir af frels-
ishreyfingum sem gengu um álfuna.
Danir og Pjóðverjar snéru sér til konungs
og báðu um löggjafarþing og þing-
bundna stjórn, og varð konungur við
þeim tilmælum. Vildu þá þýzku fylkin
fá sjálfstjórn, vildu eigi að konungur
afsalaði þingi Dana umráðum yfir sinni
löggjöf og sínum málum. Hinar sömu
óskir báru íslendingar fram fyrir konung
eða stjórn hans. Ressar óskir eða kröf-
ur byggðust á því, að þegar einvaldur
konungur fengi þjóðum þeim, sem hann
réði fyrir, nokkuð af valdi sínu þá væri
rétt og eðlilegt að hver þjóð um sig í
ríki hans tæki við hinu eftir gefna valdi
og reyndi að hagnýta sér það sem bezt.
Sögumenn segja að íslendingar hafi
viðurkent einveldi konungs, og því var
krafa þeirra svo eðlileg að þeir fengju
aftur hið eftirgefna vald að því leyti
sem konungur gaf það eftir hvað ís-
land snerti. Hið réttmæta í þessari
kröfu íslendinga hafa konungar altaf
viðurkent, og þótt stjórn þeirra hafi
stundum verið erfið í garð íslend-
inga, höfum vér þó fengið löggjafar-
þing og fjárráð eins og Danir. Pýzku
fylkin gengu undan ríki konungs um
það leyti að verið var að semja um
sjálfstjórn þeirra, hvort það kom til af
seinlæti ráðherra konungs að átta sig
á því að réttmætt væri að þau fengju
fulla sjálfstjórn eins og danska þjóðin
eða af öðrum ástæðum skal eg ekkert
dæma um. Það mál eru nú skörpustu
sögufræðingar Dana að athuga, og væri
eins mikil astæða fyrir próf. Berlin að
ransaka það eins og skrifa Iangt mál
um skilnað Svía og Norðmanna og
koma fram með þær ályktanir, að sam-
band þeirra hafi slitnað af því að það
hafi verið offrjálslegt. Framh.
Uppruni lífsins.
í útlendum blöðum er mikið rætt um
fyrirlestur, sem haldinn var á ársfundi
enskra náttúrufræðinga í Dundree af
prófessor Schaeffer um uppruna lífsins.
Hann hélt þvf þar fram, að takmarka-
línan milli hinna lifandi og dauðu efna
í ríki náttúrunnar væri hvergi nærri
eins ákveðin og vísindamenn hingað til
alment hefðu hugsað sér. Viss efnasam-
bönd væru uppruni lífsins, án yfirnátt-
úrlegra áhrifa. Vísindin hefðu nú náð
svo miklum framförum í þekkingu á
efnafræðinni og þeim grundvelli, sem
hún gæfi til skoðunar á uppsprettu lífs-
ins, að hann sæi énga ástæðu til að
efa þann möguleika, að líf yrði framleitt
í dauðu efni — á vísindalegan hátt.
Hann kvað nú á tímum svo komið,
að menn yrðu að hallast að þeirri skoð-
un, að lífið yrði til fyrir smábreytingar
í hinu dauða efni, er gengi stig frá
stigi, þar til komið væri upp fyrir tak-
markalínuna, er skildi milli þess, hve-
nær hægt væri að ákveða hvort efnið
skyldi teljast til hinnar lifandi náttúru,
og að sköpunin væri því altaf að ger-
ast. Líf hvers einstaklings yrði að skoð-
ast eins og heildarverkun alls lífs í ein-
stökum frumlum hans, en af þeim tapi
aðeins nokkur hlutinn lífsmagninu við
dauða einstaklingsins.
Próf. E. A. Schaeffer.
Hann kvað hina lifandi náttúru Iúta
öllum hinum sömu efnafræðislögum og
hina dauðu. Vísindamenn gætu nú á
efnaransóknarstöðvum framleitt mörg
þau efni, sem væru I líkömum manna
°g dýra, og öll líkindi væru til þess
að framleiðsla lífs á þann hátt væri ekki
eins fjarlæg og alment væri ætlað.
Ræðunni hafði verið mjög vel tekið
á fundinum. En síðan hefur hún víða
vakið öflug mótmæli. Hún var prentuð
orðrétt í »Times« nokkru eftir að hún
var haldin, en hér er farið eftir útdrætti
í »BerIingstíðindum«. (Lögr.)
Illa flæktir og
þverkræktir.
Pað er mælt að kolkrabbinn spúi
bleki þegar hann er flæktur í neti eða
kræktur.
Kaupamenn Norðurlands spúa ill-
yrðum einum og hrakyrðum þegar þeir
eru búnir að margflækja sig í neti sinna
eigin lyga, og hamast þá eins og þver-
kræktir þorskar.
Eins og eg héfi áður skýrt frá auðn-
aðist mér í fyrstu atrennunni aðsökkva
flestum vitleysum úr tveim grein-
um þeirra í sama blaði Norður-
lands í sumar (og það svo greinilega
að engri þeirra hefir en skotið upp aft-
ur), nema þeirri að heimastjórnarflokk-
urinn væri lagður niður.
Þeirri lýgi ætluðu kaupamenn að
reyna halda uppi, þó nokkurt hik kæmi
á þá við ádrepuna frá mér, sem sézt
á því að 24. ágúst einUtn degi fyrir
þinglok segja þeir: »Auðvitað getur
flokkurinn risið upp síðar að nýju, en
ekki með öðru móti en að rjúfa Sam-
bandsfIokkinn,« (Eg bið lesendur að
gæta þess, að þetta segir Norðl. á
laugardag, en árdegis mánudaginn eftir
er þinginu slitið, Blaðið gerir síðar til-
raun til að flækja sig^frá þessum skýru
ummælum með því að segjast hafa átt
við síðar á þinginu, en auðsætt er að
það er gert í ráðaleysi þar sem um-
mælin koma fram rétt fyrir þinglokin).
Eg fór þá aftur á stúfana í »Norðra«
°g gerði svo Ijósa grein fyrir að Heima-
stjórnarflokkurinn væri við lýði, að eigi
tjáði í móti að mæla.
Sauðþráinn kom þá fram í kaupum,
þeir vildu ekki urnsvifalaust renna þeim
ósannindum niður að Heimastjórnar-
flokkurinn væri lagður niður og finna
því upp á því að segja að flokkurinn
hafi verið endurreistur, en geta þess þó
eigi að Sambandsflokkurina væri rofin,
sem þeir áður höfðu sagt að væri skil-
yrði fyrir að flokkurinn yrði reistur
við.
Eg benti þeim þegar á, að nú væru
þeir orðnir tvísaga, og að þetta væri
það sem kallað væri »að slá sjálfa sig
á munninn.«
Rá fyllast kaupamenn bræði mikilli
(efalaust af því að eg sýndi ótvírætt
fram á að þeir væru farnir að löðrunga
sjálfa sig) og vaða upp á mig með
hrakyrðum kalla mig saurblaðasnáp og
fleiri Ijótum nöfnlim, og vilja nú óvæg-
ir frá að skjóta því inn í fyrri frásögn
sína »á þessu þingi.«
Af Norðurlandi varð það Ijóst að
kaupam. vilja reyna til að snúa út úr
sínum eigin orðum til þess að leitast
við að dylja skömmina, sem þeir eru
komnir í.
Reir liöfðu talið Heimastjórnarflokk-
inn lagðan niður af því sett hafði ver-
ið tipp að þingmenn í Sambandsflokkn-
um mættu eigi vera öðrum flokksbönd-
um bundnir á þinginu, en segja svo
í sömu andránni »auðvitað getur flokk-
urinn risið upp síðar,« (n. I. þegar
þingmönnum væri frjálst að vera bundn-
ir flokksböndum annarstaðar.) Regar
þess er og gætt, eins og áður er ávik-
ið, að ummælin, sem blaðið vill snúa
út úr fyrir sjálfu sér komaframtveim sól-
arhringum fyrir þingslit, nær engri átt
að segja nú að orðið »síðar« hafi átt
einungis við þingtímann, og engum sem
athugar málið mun koma til hugar að
trúa því þótt kaupamennirnir haldi því
nú fram í vandræðum sínum.
Eg þori óhræddur að leggja það
undir dóm óvilhailra manna, sem vilja
athuga þetta að eg hér sneri ekki út
úr orðum kaupam. heldur eru þeir sjálfir
að reyna að gera það.
En það ættu kaupamennirnir að viía,
að það er eigi þeirra meðfæri að Ijúga
sig út úr þeirri flækju sem þeir eru
komnir f í þessu máli. Allar tilraunir
þeirra í þá átt verða þeim bara til háð-
ungar og reira enn fastara að þeim
þeirra eigið ósannindanet.
Pað er líklega Kaupahéðinn sem á
það skeyti þeirra, að Verzlunarmanna-
félagið hafa ekki beðið hann að hælast
um neitt. Eigi er mér kunnugt um það,
en hitt get eg sagt kaupam., að sá
sem auglýsti þetta einkennilega vega-
bréf frá verzlunarmannafélaginu (inn á
blaðamenskubrautina) í Norðra og skrif-
aði með því alvarlegar áminningar til
þeirra var verzlunarmaður og er í verzl-
unarmannafélaginu, en ókunnugt er
mér um hvort hann hefir gert þetta í
umboði annara félagsmanna.
Líklega hefir hann haldið að kaupa-
mennirnir sjálfir yrðu fremur tregir til
að sýna »passann,« en viljað að fólk
viltist eigi á mönnum þar sem kaupa-
menn Norðurl. væru á ferðinni.
Hrakyrðum kaupamannanna til mín
skeyti eg engu, eg hefi aldiei ætlað mér
að eiga annað við þá, en við og við
að fletta ofan af ósannindum þeim, sem
verið er að láta þá breiða út um land-
ið, og reka ofan í þá aftur mögnuðustu
vitleysurnar, sem þeir stundum koma
með við slík tækifæri. Retta er að vísu
ekki þakklátt verk og árangurinn af
því starfið sést oft ekki undir eins, en
þó tel eg ekki rétt að láta framhleypn-
um og óhlutvöndum gorturum haldast
það uppi óátalið að fara með helber
ósannindi um ýmsa mæta menn þjóð-
arinnar eða heiðvirða flokka, enda þótt
menn viti að þeir stundum láta aðra