Reykjavík - 14.12.1910, Blaðsíða 2

216 REYKJAVÍK
Kaupið Jólagjafir
1
DAGSBRÚN
Afsláttur af öllu frá 1 Og til 25§.
iVtliu«»' anir
um
framííðarhorfur Reykjavíkur.
Eftir Einbúa.
II.
Á víð og dreif.
{FramhJ.
Fyrir nokkrum tugum ára var þaS
svo hjer í Reykjavík, að þegar menn
þurftu á hleðslugrjóti að halda annað-
hvort í garð eða húsgrunn, þá fóru
þeir og tíndu grjótið hingað og þangað
um holtin, og urðu að notast eingöngu
við þá steina, sem viðráðanlegir voru.
Og svo hrófuðu þeir upp görðum og
grunnum, sem hlutu að verða mjög
óásjálegir úr slíku efni, og engin til-
tök voru þá að hafa kjallara undir
húsi, þar sem klöpp var undir.
. En svo kom þekking um það frá
útlöndum, að það mátti kljúfa grjótið,
höggva þaif og sníða eftir vild. Það
var þegar stórmikil framför. En þyrfti
að grafa kjallara ofan í klöpp, þá voru
menn enn þá ráðalausir, þá dugðu
ekki klöppur og íleygar. En þá lærðú
menn að nota púðrið, til þess að
sprengja klappirnar. Og þá urðu
margir bæði forviða og óttaslegnir —
jafnvel enn þá hræddari við púðrið þá,
heldur en þeir eru nú við gasið. Nú
gátu menn graflð kjallara í klappir.
Það var að vísu engin áhlaupavinna,
því það var talsvert mas við notkun
púðursins, og það var seinvirkt, sprengdi
lítið út frá hverri holu. En þá barst
hingað enn þekking um það, að nota
dynamit til þess að sprengja klappirn-
ar með, og þá fóru þær loks aðverða
tiltölulega fljótunnar.
Ef nú púður og dynamit hefði ekki
flutzt til landsins, eða ef okkur hefði
á einhvern hátt verið fyrirmunað að
ná í það, þá hefðu sjálfsagt framfar-
irnar í þessari grein orðið æði litlar.
Þá værum við bæði vatnslausir enn þá
(af almennilegu vatni) og sömuleiðis
gasiausir, og þá væru engin tök á því
að fá skolpræsi í göturnar o. s. frv.
Ef mönnum er með öllu fyrirmun-
að að ná í það, sem er aðalskilyrði
framfaranna í hverri grein sem er, þá
geta engar framfarir átt sjer stað.
Og það er sagt um peningana, að
þeir sjeu nafl þeirra hluta, sem gera
skal“.
Hefði enginn banki verið hjer —
engin peningalánsverzlun, þá hefði fæst
verið gert hjer af því, sem gert hefir
verið, og landið væri þar af leiðandi
margfalt fátækara, heldur en það er.
Jeg held, að liðni tíminn, þessi
stutti tími, sem við Islendingar höf-
um átt því láni að fagna, að haía hjer
peningalánsverzlun — þótt allt annað
en hagkvæm hafl verið — hafl sýnt
og sannað', að við eigum að skulda —
eigum að taka lán. Hann heflr sýnt
það engu síður fyrir það, þótt einstöku
smáláni kunni að hafa verið ver varið
en skyldi. Hann hefir sýnt það, að
hjer eru nógir vegir til þess aðgræða
fje með lánsfje, ef vel og forsjálega er
farið að á báðar hliðar, bæði af lán-
takanda og lánveitanda. En án pen-
inga geta engar framfarir átt sjer stað.
Margur maður hefir góða hæfileika til
að græða fje, og nógan hug á því, en
vantar nafl þeirrahluta, sem geraskal",
og verður þess vegna að Ima við fá-
tækt alla æfi.
Það hefir oft verið minnst á það á
síðkastið, að lánsstofnanirnar þyrftu
að taka sjer fram, þyrftn að hafa
meira fje, og lána það með hentugri
skilyrðum, en venja heflr verið. Og
það væri áreiðanlega stórt spor í fram-
faraáttina, ef þetta gæti átt sjer stað.
Á það verður aldrei of mikil áherzla
lögð.
En við, lántakendurnir, þurfum líka
i
| að taka okkur fram, ekki sfður en
lánsstofnanirnar. Við erum ekki alt af
skilamenn — síður en svo. Og við
erum ekki ætíð nógu sjeðir, nógu
hyggnir. Við byrjum t. d. oft á hús-
byggingu, án þess að eiga nokkurn
| hlut til sjálfir, og án þess að geta gert
okkur nokkra von um að fá meira
| lánað út á húsið, heldur en veðdeild-
i arlánið eitt, 2/s hluta virðingarverðs.
j Er þettanokkur fyrirhyggja? Nei, þetta
i má ekki eiga sjer stað, og á ekki að
eiga sjer stað.
Aðferðin ætti að vera sú, eins og
jeg hefi áður tekið fram, að byrja
aldrei á byggingu eða hverju sem or
(jeg geri ráð fyrir, að lán sjeu að eins
tekin til arðberandi fyrirtækja), fyr en
búið er að semja við lánveitanda
(bankann) um lánskjörin, þannig, að
lántakandi geti talið áreiðanlegt, sam-
kvæmt reynzlu annara, að fyrirtækið
borgi sig sjálft, gefi það mikiun arð,
að hann nægi til að borga vexti, á-
kveðnar afborganir og önnur gjöld, sem
á því hvíla. Takist slíkir samningar,
þá er rjett að byrja, og hafa síðan
það eitt fyrir augum, að standa í skil-
um við lánveitanda. Langur lánstími
gerir skilin auðveldari, en skilvísin er
jafn nauðsynleg, eins og það er nauð-
synlegt, að lánveitandi láni til langs
tíma og gegn vægum afborgunum.
*
•* ¥■
Jeg hefi hjer tínt ýmislegt til, til
þess að sýna, að allar framfarir og
framkvæmdir eru í raua og veru
byggðar á lánum. Ef landbúnaðurinn
með gömlu aðferðinni — þýfðum og
girðingarlausum túnum, vondumheyj-
um og illu eða engu húsaskjóli handa
búpeningnum, smjörgerðarhokrinu á
hverju heimili o. s. frv. — hefði borg-
að sig svo vel, gefið svo mikinn arð,
að bóndinn hefði, án þess að taka lán,
Markús Þorsteinsson
Frakka8tig 9 — Reykjavík
tekur að sjer allskonar aðgerð á
---- Hljóflfœrum. -------
getað komið öllum þeim endurbótum á,
sem nú eru víða fengnar, þá hefði
honum auðvitað aldrei komið til hug-
ar að breyta til.
Sama er að segja um sjávarútveg-
inn, og sama er að segja um allar
framfarir, sem orðið hafa á síðari ár-
um.
Því er líkt farið með þjóðarlíkamann,
eins og ungling á þroskaskeiðinu. Hann
verður — hvað sem það kostar — að
fá ný föt jafnóðum og hann vex upp
úr gömlu fötunum, því annars kemur
kyrkingur í þau líffæri, sem fyrir
þrengslunum verða; og líkaminn verð-
ur ónýtur — verður sjálfum sjer ó-
nógur.
Sje ekkert gert til þess að auka og
endurbæta atvinnuvegina, þá verða
þeir ónógir til þess að fullnægja þörf-
unum, og allt gengur aftur á bak, því
að allt þarf viðhalds við.
„Það er svo bágt að standa í stað,
og mönnunum munar
annað hvort aftur á bak,
ellegar nokkuð á leið“.
Svo kvað góðskáldið okkar, ,og það
mun lengst af reynast sannmæli.
❖
* *
Þótt jeg nú þykist geta sannað það,
að allar verklegar framfarir í landinu
hafi að miklu leyti verið og muni
verða byggðar á lánum, þá hvorki vil
jeg nje get sannað það, að lánin sjeu
ætíð hættulaus. Síður en svo. Lánin
hafa ætíð verið og verða að líkindum
framvegis hættuspil, og hættan er sú,
að lántakandi geti ekki staðið í skilum
við lánveitanda, svo að hann verði að
ganga að lántakanda, og láta selja
veðið, sem þá ef til vill enginn vill
eða getur keypt, nema þá fyrir svo
lágt verð, að lánveitandí fær ekki einu
sinni sitt, og lántakandi stendur eftir
með verra en tvær hendur tómar —
gjaldþrota.
Hvað er nú sagt um þá menn, sem
svona fer fyrir? Jeg fyrir mitt leyti
heyri aldrei sagt: „Það var af því að
hann skuldaði", heldur er vana-
viðkvæðið : „Það var aldrei við öðru
að búast. Sjálfur átti hann ekkert, en
hegðaði sjer eins og flón, lifði langt
yfir efni fram, og át sjálfur eða drakk
út lánið. Yfir höfuð, engin regla á
neinu, engin fyrirhyggja fyr nje síðar“.
— Þetta er venjulega dómurinn. Og
allt af er hann að meira eða minna
leyti sannur. í hvert skifti, sem láns-
fje verður mönnum að falli, er það af
fyrirhyggjuleysi. Það er fyrirhyggju-
leysi að taka lán með slæmum kjör-
um, lán, sem borgast eiga að fullu á
fáum árum, til fyrirtækis, sem vitan-
lega getur ekki borgað sig nema á löng-
um tíma, og enn þá verra fyiirhyggju-
leysi, að gera lánsfje að eyðslueyri,
jeta eða drekka það upp. En fyrir-
hyggjuleysið kemur víðar í Ijós, heldur
en í lántökum. Sannleikurinn er sá,
að flest það, sem miður fer í heim-
inum, stafar af fyrirhyggjuleysi, hugs-
unarleysi eða þekkingarleysi. En þótt
svo sje, þá dugar ekki að leggja árar
í bát.
Við Reykvíkingar byggjum t. d. alla
okkar framtíð á sjávarútveginum. Er
ekki hættan þar hin sama, þótt við nú
sleppum lánunum?
Það er sagt að hættan við lánin
sje sú, að svo margir fari á höfuðið,
H
Austurstræti 17. Laugaveg 40.
Mesta, bezta og fjölbreyttaáta úrval af
hreinlaetisvörnm i bænum.
Fjórar tegundir grænsápa, hver ann-
ari ódýrari og betri.
Fjórar teííundir af hinuin alþekta
Bleg'sóda.
II ii ^ iii ædur
munið eftir, að hvergi er betra að kaupa:
Kardemommndropa, Handsápur, Vanille-lyftiduft, sem
Hindberjadropa, Ilmrötn, alrei er hægt að hafa
Kirsuberjadropa, Fatabnrsta. nægar birgðir af.
Sítrónudropa, Hárbursta, Flórians-Eggjadnft, af
Vanilledropa. Cxólfbursta. öllum viðurkent hið
Möndindropa, o. m. fl. bezta í hænum.
F Sápuhúsið. Sápubúðin.
Talsími 155. Talsími 131.
s