Vínland - 01.01.1907, Blaðsíða 4

84
VÍNLAND.
5 VÍNLAND 5
Mánaðarblað. Verð 81.00 árcr.
Vtgef«ndur: Vínland Publishing Co.
B. B. Jónsson, Manager.
Ritstjóri: Th. Thordarson.
Entered at the post-ofhce at Minneota,
Minn., as second-class matter.
Sjálfstæði ísl. Menningar.
Allir skynbærir inenn munu vera á eitt
Sáttir um pað, að eitt hið fyrsta oghelzta
skilyrði pess, að f>jóð geti verið sjálfstæð og
sjálfri sér ráðandi, sé pað. að hún eigi sjálf
fullnægjandi mentastofnanir og sé einfær um
að sjá peim viðunanlega borgið.
]>ær stofnanir bera ljósastan vott um vel-
niegun liverrar pjóðar. andlega og líkamlega.
I>ær eru peir ávextir, er bezt lysa öllum
proska pjóðlífsins og bera ]>au fræ, er bezt
geyma komandi kynslóðum frjómagn p>jóð-
legrar menningar.
í>ær eru lífsnauðsyn hverju þjóðfélagi,
er nokkurn þrött hefir til að taka sjálfstæðan
þátt í framsóknarbaráttu mannkynsins. Án
peirra getur engin menníngarpjóð sjálfstæð
heitið.
íslendingar eiga ekki mentastofnanir, er
fullnægt geti kröfum nútíðar-menningar.
Æðri mentastofnanir vantar flestar fiar í landi,
og peim, sem tii eru par, raun flestum vera
nokkuð ábótavant.
Eru peir að svo stöddu færir um að bæta
svo úr þessu, að vel megi heita viðunandi?
Islendingar liaf'a, svo að segjafrá land-
námstíð, sótt. æðri mentun að miklu leyti til
annar.i pjóða. A söguöldinni fóru efnileg-
ustu æskumenn landsins utan, til að kynnast
siðum höfðingja, og afla sér fjár og frama í
fylod með konungmn eða í víkingaferðuin.
I>að voru hiii æðstu skilyrði menningarinnai
á þeim tímum, og ílestir hinir atk\æðainestu
höfðingjar landsins á söguöldinni, l.öfðu á
yngri árum framast erlendis. Á næsta tíraa-
bili sögunnar, friðaröld peirri er fór í liönd
eftir söguöldina, átti [>jóðin sjálf svo rnikinn
andlegan forða: eiidurminninguna um hreysti
og frægð feðranna, að liún gat f>á um liríð
búið að sínu, og framleiddi stjálfstæðar bók-
meDtir, hinar frægu sögur vorar. I>að títna-
bil er hið fegursta í sögu pjóðar vorrar. Að
menningu befir hún aldrei staðið að tiltölu
eins liátt og pá. Hún stóð ]>á fremst í flokki
norrænna ]>jóða að andlegu atgeríi. t>á
]>urftu íslendingar ekki að sækja æðri inent-
un til annara [>jóða, því að þeir voru þeim að
fiestu leyti jafnsnjallir, og að mörgu leyti
fremri. En svo þegar Sturlungaöldin hafði
e.ytt og spiIt öllumbeztu kröfturn þjóðarinn-
ar, og hún glatað sjálfstæði sídu og frelsi, fá
fór binni foruu þjóðlegu menning óðum
hnignandi, og eftir pað var engri mentun mik-
ið sint á Jslandi, fyr en komið er fram yfir
miðja átjándu öld, og ]>eir hinir fáu Islend-
ingar, er vel montaða menn mátti kalla á J>ví
tímabili, höfðu flestir lært orlendis. Ogpegar
pjóðin loks fer að rumska, eftir fimm alda
svefn í kjöltu blindrar fáfræði, pá eru pað
áhrif erlendrar menningar, sem vekja hana.
L>eir Islendingar, er pá fóruutantil að ment-
ast, fluttu þjóð sinni fagnaðarboðskap æðri
menningar; peir urðu fyrstir manna til að
vekja hana, og sá flokkur íslenzkra menta-
manna hefir haldið henni bezt vakandi til
pessa dags, og átti langmestan pátt í fram-
förum hennar á öldinni sem leið. Gerum
ráð fyrir að öllum áhrifum peirra á íslenzku
pjóðina væri burtu kipt, ]>á myndi pjóðin að
líkindum enn eiga við svipuð kjör að búa og
á seytjándu öld, t>jóðin liafði engan lífs-
prótt til að vakna af sjálfsdáðum, kúgun og
fáfræði höfðu stungið henni þau svefnþorn, er
sennilega hefðu haldiðhenni í gerningadvala
til dauðadags, ef ytri áhrif hefðu okki
frelsað hana úr peim álögum. Enpærmiklu
framfarir, er pessi litla og fámenna þjóð hefir
tekið, síðan hún vaknaði aftur, bera vott um
undraverðan lífsprótt, er undir heljarfargi
eymdar þeirrar, er á honum hvíldi öld eftir
ö!d, gat ekki dáið en lagðist að eins í dvala.
íslenzku pjóðina skortir hvorki prek né þor
til að vinna hlutverk sitt. Hitt er fremur efa-
mál, hvort hún viti hvað sér sé fyrir beztu og
kunni vel með krafta sína að fara.
Sundrungin er enn sú óheilladys, eroft-
ast situr í öndvegi hjá íslendingum, hún
spillir framkvæmdum þeirra í flestu; hennar
vogna eru mentamál pjóðarinnar miklu
skemra á veg komin en ella væru pau, ef
menn hefðu samhuga hrundið peim í rétt horf
og reymt að verða samtaka í pví,að bæta pau
eftir föngum.
J>eir munu nú vera allmargir íslending-
ar, er helzt kjósa, að allar pær mentastofnan-
ir, or þ jóðin parfnast, verði innlendar, svo að
ísienzkir nemendur ]>uríi ekki að sækja lær-
dótu til erlendra mentastofnana, fremur en
námsmenn annara mentaðra pjóða. Um pað
eru að líkindum allir sannir Islendingar sam-
dóitia, að innlendar mentastofnanir séu hin
traustasta undirstaða allrar pjóðmenningar,
hlyjustu gróðrarstöðvar þjóðernistilfinninga
og hin bezta trygging pess, að pjóðin kunni
að meta rétt og vernda sjálfstæða menningu.
En utn hitt geta peir ekki orðið á eitt sáttir,
hvort enti sé tími til kominn, að setja á fót
innanlands allar þær mentastofnanir, er full-
nægja megi menningarkröfum sjálfstæðrar
pjóðar. Meiri hlutinn mun telja ]>að óhyggi-
legt, að ráðast í pað stóriæði að svo stöddu,
sakir pess nð kostnnðurinn, sem pví er satru
fara, verði ofurefli svo fátækri þjóð sem ís,-
lendingar eru. En liins vegar eru nokkrir,
sem ekki vilja ltorfa í kostnaðinn: peim er pað
kappsmál, að mentastofnanir pær, er þjóðirt
parfnast, verði flestar eða allar innlendar hvað
sem pað kostar.
Stórfö parf til að koma áfótog viðbalda
mentastofnunum, er fullnægi menningarkröf-
um heillar pjóðar, og ólíklegt er, að íslend-
ingar geti að svo stöddu látið svo mikið af
hendi rakna, sem til pcss parf. t>að fé, sem
til pess er varið, má að engu leyti skerða pann
fjárstofn, sem þjóðinni er nauðsynlegur til
atvinnureksturs; til skóla og annara menta-
stofnana á hún, að réttu lagi, að leggja að eins
pað fé. sem hún hefir aflögum, og getur lagt
fram sér að skaðlausu, að öðrutn kosti geta
pær stofnanir ekki þrifist til lenodar í lyð-
frjálsu landi; séu pær pjóðinni tilfinnanlegur
byrðarauki, er hætt við að hún hafi pær út-
undan og láti annað arðvænlegra setja í fyr-
irrúmi.
Efalaust má ætla að íslenzka pjóðin geti
fyllilega staðið s'traum af lyðmentun; hún
parf naumast að vera þar eftirbátur annara
mentaðra pjóða, og æðri mentastofnanir gæti
hún vissulega átt íleiri og fullkotnnari en hún
heíir átt til pessa. Hún gotur stórum aukið
og bætt innlendar mentastofoanir. En bún
er trauðla fær um að eignast og annast allar
hinar æðri mentastofnanir. sem hverri sjálf-
stæðri pjóð eru nauðsydegar. Sérstak-
lega má geta pess, að pær stofnanir,er kenna
pörfustu vísindin, t. d, verkfræði <>g náttúru-
vísindi,purfa stórfé og fjölhæfa krafto til pess,
að verða að tilætluðum notum, og varla er
ráð fyrir pví gerandi að pær stofnanir ]>rífist
á Islandi,meðan pjóðin er eklci stærri né efn-
aðri en hún er.nú.
Flestirísl-ndingar munu vera á eitt sáttir
um pað,að óheppilegt sé að krefjast nú sjálf-
ræðis og segja skilið við l)ani; peir eru pess
fullvissir að pjóðin sé enn of fámenn og fátæk
til pess að ráðast í slíkt stórræði. Margar
pungar skylclur hvíla á sjálfstæðri pjóð, sem
íslendingar liafa nú ekkert af að segja, og sú
er ein, ekki léttvægust, að eignast innlendar
tnentastofnanir og sjá peirn svo vel borgið,
að pær jafnist við samskyns stofnanir annara
menta]>jóða. Þegar pað er íhugað hversu
litlar líkur eru til,aðpjóðin geti gengt peirri
skyldu sæmilega, pá er naumast unt að gera
ser glæsilegar vonir um sjálfstæði liennar.
Eins og alkunnugt er, sækja íslending-
ar enn æðri mentun til annara landa og helzt
til Danmerkur, og meðan ísland er í sambandi
við llanmörku er peim pað engin minlcun, pó
peir sæki til Dana fremur en annara þjóða
pá mentun, er peir geta ekki veittsér heima.
Eu þegar þeir eru orðnirsjálfstæð }>jóð, geta
þeir ekki, sér að minkunarlausu, haldiðáfram
að senda námsmenn sína til erlendra skóla
eins og peir gera nú,
Margir rnentaðirfslendingar—ogfremst-
ir í flokki nokkurir peirra er notið hafa ment-
unar í Danmörku — telja J>að hina mestu
óhamingju að íslendingar stundinám í Dan-
mörku. Auðvitað er pað illa farið, nð þjóð
vor neyðist til að sækja mentun til annara,af