Voröld - 12.03.1918, Blaðsíða 2

Bls. 2
VORÖLD
Winnipeg, 12. Marz, 1918
□ □
RáðsmaSur: Jón G. Hjaltalín
Ritstjóri:
Sig. Júl. Jóhannesson
Skrifstofa: 482i/2 Main St., Rialto Block, Winnipeg
r
Utundan
íslenzki málshátturinn, “að hafa útundan,” er öllum kunn-
ur; allir hafa heyrt hann, og margir hafa fundiö hvað hann
þýðir.
Aö hafa útundan var og er notað í þeirri merkingu aöal-
lega aö foreldrar gerðu upp á milli barna sinna; færu illa með
eitt þeirra, og veittu því ekki sömu þroska- og lífsskilyrði og
hinum. Fornsögur íslendinga geta um þetta oft og tíðum.
Allir muna eftir frásögninni um þá sem lögðust í öskustó,
eins og það var kallað. Einn pilturinn, sonur hjónanna var
nokkurskonar viðundur, einþykkur og einkennilegur, og svaf
ekki í rúmi sem aðrir menn, heldur svaf hann í eldaskála og
var oftast illa tilhafður.
Aðrir menn á heimilinu litu hann hornauga, spyrntu
við honum fæti þegar færi gafst, gerðu gys að honum, stríddu
honum og fóru illa með hann að ýmsu leyti.
Og það sem ljótast var af öllu, var það, að faðir hans var
ekki eftirbátur annara í því að misþyrma honum í orðum.
Aftur á móti voru mæður þessara einkennilegu drengja
hlífiskjöldur þeirra, líkn og lífsvörn, og lágu auðvitað til þess
margar ástæður ef rakið er til róta.
f fyrsta lagi er móðurástin þess eðlis að hún fer ekki eftir
neinu utanaðkomandi, í öðru lagi elskar móðirin venjulega
heitast og innilegast þau börn sín sem að einhverju leyti eru
veikluð og erfitt eiga. f þriðja lagi hafa þessi olnboga böm
umgengist móðurina fremur en alla aðra; hún hefir haft auga
á þeim daglega; hún hefir hugsað um og kynt sér lyndisein-
kenni þeirra og veikleika; með öðrum orðum, hún hefir skilið
þau, og skilningur á framkomu manna er oft nægilegur til þess
að vægja dómana og draga úr beiskjunni.
Sannleikurinn er sá, að þessi olnboga- og öskutóa börn
voru oft meiri hæfileikum gædd en alment gerist. Þegar eitt-
hvað kom fyrir til þess að vekja þessa menn og reisa þá á
fætur til þess að rísa upp og hrista af sér öskuna, þá urðu þeir
afbragð annara manna. Það kom oft fyrir að þeir risu úr
öskustónni, foru á fund feðra sinna og báðu þá um fé og farar-
eyri til þess að leita gæfunnar í fjarlægð. Oftast var þá föð-
urhjartað hart og kalt, og föðureyrað þykt, og allri hjálp
neitað.
Móðirin tók þá stundum til sinna ráða, leiddi þetta oln-
bogabarn úr garði með gjöfum, bænum og tárum, og oftast
fór hún með það á bak við bónda sinn.
En það brást sjaldan að öskustóar-barnið varð afbragð
annara manna. Það voru ekki einungis piltbömin sem fengu
að kenna á því, að vera höfð útundan. Flestir muna eftir
sögunni um systurnar þrjár, þar sem ein var höfð útundan, og
hún var æfinlega sú er mest var í spunnið, og flestum kostum
var gædd.
Þessar sögur eru að sönnu ýktar og sumar heilaspuni; en
þær eru ekki spunnar úr engu. Dæmi hafa verið til og eru til.
Það er ekki tilgangur vor að rekja raunasögu þeirra barna
sem útundan hafa verið höfð, þótt sumar þeirra séu oss ná-
kunnar. En það var annað sem vér höfðum í huga er vér byrj-
uðum þessa stuttu grein. ,
Vér vorum á gangi á Aðalstræti í Winnipeg nýlega
Blindur maður gamall og veikbygður stóð á horninu á Portage-
götunni og Aðalstræti; hann hélt á stórri kippu af skóreimum
og bauð til sölu þeim er fram hjá gengu. Veðrið var nístandi
kalt. Þessi blindi maður var í gömlum snjáðum dúkfötum, en
fram hjá honum gengu sællegir menn og sjálegar konur í dýr-
um loðskinna fötum. Maðurinn var blár í gegn af kulda, og
fingurgómarnir voru svo tilfinningasljóir að hann átti erfitt
með að ná reimunum, þá sjaldan að kaupandi fékst.
Vér héldum áfram eftir Aðalstræti þangað til vér komum
að William; þar var annar maður sem staulaðist áfram á hnján-
um; hann hafði mist báða fæturna fyrir neðan hné í slysi eða
stríði eða hann hafði kalið.
Þessi maður var að selja skósvertu, sem hann hafði í smá-
dósum í stórum poka eða tösku sem hékk við hlið hans.
Og enn héldum vér áfram og komum norður að Logan
götu. Þar mættum vér konu tökulega búinni og skjálfandi af
kulda; hún leit út fyrir að vera pólsk. Kona þessi stóð á
gatnamótum með heilmikið af dagblöðum undir vinstri hend-
inni. Hún otaði blaði að hverjum sem fram hjá gekk og bað
alla að kaupa.
Vér gátum ekki gengið hugsunarlaust fram hjá þessu
fólki. Vér gátum ekki annað en reynt að skygnast í huga
vorum inn í kringumstæður þess. Vér sáum þessa þrjá ein-
staklinga—tvo menn og eina konu—þegar þau voru ung og
saklaus börn; ef til vill voru þau þá í góðum foreldra húsum,
og alls ekki höfð útundan. Vér sáum þau aftur í huganum
þegar þau voru á þroskaárunum með f jölda af framtíðarvonum.
Eitt var víst, og það var það, að hvemig sem æfi þeirra
hafði verið áður, þá voru þau nú orðin olnboga börn, og höfð
útundan.
Á góðu heimili er ekkert barn haft útundan. Þar er þeim
mun betur farið með börnin sem þau eru veiklaðri; þar er
ekki sá sterkbygði látinn hafa hlýjustu fötin og feitustu bitana.
Þar er ekki þeim veikasta hrundið úr vegi af hinum sterkara;
þar njóta allir jafns, og sé í nokkru tilliti gert upp á milli fólks
þá er það þannig að sá veiklaðri nýtur hins betra, en hinn sterk-
ari hins lakara.
En hví er ekki sama lögmál látið gilda á stóra heimilinu—
í mannfélaginu ? Hví sér ekki ríkið um það að allir séu látnir
hafa þá atvinnu eina sem þeir eru hæfir og færir til? Hvers
vegna er það látið viðgangast á því heimili að sumt af börnun-
um gangi iðjulaust í fínum og óhóflega dýrum klæðum og neyti
matar og drykkja fyrir tugi dala á dag, þegar önnur börn á
sama heimili skjálfa af klæðleysi, titra af matarskorti, og
skjögra af þreytu og lúa?
Hvernig stendur á því að fótalausir menn eru ekki á þessu
heimili látnir hafa einhverja þá atvinnu sem ekki knýr þá til
að ganga? f stuttu máli, hvernig stendur á því að sumt af
börnunum á mannfélagsheimilinu eru höfð útundan?
í heiðingjalöndum, svokölluðum, væri þetta ef til vill skilj-
anlegt, en hjá þeim þjóðum sem telja sig kristnar og kveðast
fylgja kenningum meistarans mikla, virðist það koma bein-
línis í bága við alt sem kent er.
Hér í landi gengur maður í kirkju að hlusta á fagrar
ræður, þar sem lagt er út af kenningum Krists. f einni kirkj-
unni er lagt út af setningunni: “Það sem þér gjörðuð einum
af þessum mínum minstu bræðrum, það hafið þér mér gert.”
Og svo leggur presturinn áherzlu á það að tímanleg og eilíf
farsæld sé undir því komin að fylgja þeirri reglu að breyta við
alla aðra eins og maður sjálfur vildi láta við sig breyta. Og
söfnuðurinn lofar ræðuna einum rómi.
En að lokinni messu fer fólkið út; á leiðinni frá kirkjunni
mæta safnaðarmenn—og presturinn sjálfur—þeim hrygðar
myndum sem hér er lýst að framan, og enginn virðist veita
þeim verulega athygli.
Lazarus liggur enn við dyr hins auðuga manns, og hundar
sleikja sér hans; það geta menn séð á Aðalstræti í Winnipeg,
daglega. x
Levitinn og fariseinn ganga enn þá 'fram hjá hinum særða
og veika manni, og láta hann afskiftalausan; en Samaritinn
gerir sitt bezta honum til líknar og hlýtur fyrir háð og jafnvel
ofsóknir.
Og margir eru svo blindir að þeir sjá ekki mótsögnina í
þessu; mótsögnina í því að boða og prédika kenningar Krists
hins kærleiksríka, en breyta í lífi sínu sem heiðingi.
Hvenær skyldi mannfélagsheimilið verða svo fullkomið áð
það hætti að hafa veikluðustu börnin út undan ? Hvenær
skyldu augu mannanna opnast fyrir því sannleiksljósi að
Kristur kom ekki í heiminn til þess aðeins að láta prédika
kenningar sínar, heldur lifa eftir þeim?
^
Manitobaþingið.
Norrisstjórnin kom til valda fyrir tæpum þremur árum.
Miklar voru þær vonir sem menn gerðu sér um framtíð hennar
og framkvæmdir.
Roblinstjórnin hafði verið við völd í 16 ár og fór þannig
frá völdum að fjárdráttur, samsæri, óhóf, og allskonar óhæfur
mörkuðu spor hennar hvar sem leiðin var rakin, ef trúa má
því sem blöðin staðhæfðu, og framkom fyrir rétti.
Norrisstjórnin lofaði mörgu fögru og góðu, og alment
báru kjósendur til hennar fylsta traust. Hún lofaði jafn-
rétti kvenna við menn; hún lofaði vínsölubanni; hún lofaði
beinni löggjöf; hún lofaði réttlæti og sanngirni í embættaveit-
ingu; hún lofaði bændum og verkalýð aðstoð; hún lofaði spar-
semi, og hún lofaði því síðast en ekki síst að hætta ekki fyr
en hinir seku f járdráttarmenn — ráðherrarnir — væru komnir
þangað sem þeir ættu heima, sem hún sagði að væri í fangelsi.
Stjórnin fór vel af stað; hún efndi loforð sitt við bindindis-
menn, efndi það með heiðri og sóma.
Hún efndi loforð sitt um það að veita konum atkvæði, þótt
hún á hinn bóginn vanrækti þá siðferðisskyldu að mótmæla
því að atkvæðin væru svo að segja samstundis tekin aftur af
fjcJda þjóðhollra kvenna hér í fylki, eftir að þær höfðu fengið
þau.
Hún efndi, að svo miklu leyti sem í hennar valdi stóð,
loforðið um beina löggjöf, jafnvel þótt sumum fyndist hún ekki
að öllu leyti breyta samkvæmt anda þeirra laga síðar. Hún
efndi að talsverðu leyti það loforð að hugsa um hag bænda og
verkalýðs.
Að því er síðasta atriðið snerti—sem um kosningarnar
var gert að aðalatriði, er það að segja að þar brást stjórnin
að miklu leyti. Aðeins einn maður, sem aldrei var annað en
verkfæri í hendi aðalskálkanna var dæmdur í fangelsi, en þegar
svo langt var komið að fangelsisdyrnar blöstu opnar við
ráðherrunum—þeim sem aðallega höfðu verið taldir sekir, þá
misti dómsmálastjórinn kjarkinn og kvaðst ekki mundu halda
lengra; var því öllum hinum kærðu, nema Kelly slept án dóms
og hegningar.
Þetta atriði voru vonbrigði öllum þeim, er jafnt vilja sjá
réttvísina ganga yfir háa sem lága, volduga sem vesæla.
Að þessu leyti brást stjórnin algerlega, , og er það illa
farið, því það gefur öðrum skálkum undir fótinn þannig að þeir
treysta því, ef þeir komist hátt í tigninni, sé sér öll óhæfa óhult
sér verði slept.
Réttlætistilfinning þjóðarinnar hefir sjaldan eða aldrei
fengið verri snoppung en þá þegar Hudson, fyrverandi dóms-
málastjóri lýsti því yfir að hann ætlaði að láta málið falla niður.
Ef mennirnir voru sekir, átti ekki að hætta fyr en síðasta
spor hafði verið stígið til þess að fá þeim hegnt; ef þeir voru
saklausir átti að sýkna þá með dómi og stjórnin átti að biðja þá
fyrirgefningar á óhróðrinum.
Stjórnin hefir því reynst bæði vel og illa; hún byrjaði
ágætlega, en henni förlaðist fljótt.
Nú er þriðja þing þessarar stjórnar ný afstaðið. Fyrsta
þingið var frábærlega afkasta mikið og stórstigt; annað þingið
var allgott, þótt minna kvæði að þvi; þetta þriðja þing hefir
fjallað um nokkuð margt, en flest fremur atkvæða lítið.
Rannsókn hafði verið heimtuð, og hún fengist viðvikjandi
starfi Wilson’s þess er forstöðu veitti þeirri deild er ákveða
skyldi skaðabótafé verkamanna. Það sannaðist fyrir réttin-
um að þessi maður hafði verið fjárbruðlari i mesta máta, og
óhæfur i stöðu sinni, en samt var honum ekki vikið frá embætti,
sem þó hefði verið vægasta hegning hugsanleg. í þessu atriði
förlaðist stjórninni.
Eitt af aðalmálum þeim er fyrir þingið komu var krafa um
að ákveðið skyldi lágmark vinnulauna; þetta mál afgreiddi
þingið þannig að því var neitað, og var í þess stað ákveðið að láta
nefnd fjalla um það, er skipuð skyldi fimm mönnum; tveimur
völdum af verkamönnum, tveimur af verkveitendum, og einum
útnefndum af stjórninni sjálfri.
Við þetta er það að athuga að hér þarf ekki annað en að
hafa óholl áhrif á einn mann—oddarmanninn— til þess að alt
verði dæmt öðrum partinum í vil, og þeir sem þau óhollu áhrif
geta haft eru ávalt öðru megin—verkveitanda eða auðmanna-
megin.
Þetta þykja ef til vill ósanngjarnar athugasemdir, en
lítum á fyrri sögu þessa lands í samskonar málum. Vér álítum
að í þessu máli hafi þinginu förlast.
Annað stærsta málið sem þingið fjallaði um var eignar-
réttur giftra kvenna; fóru konur fram á að þær hefðu full eign-
arráð á einum þriðja allra þeirra eigna er hjónin ættu. Nú eru
lögin þannig að maðurinn á alt, en konan ekkert. Var það
einnig ákveðið í þessum lögum að maðurinn mætti ekki selja
eignir heimilisins án samþykkis konunnar. Þetta neitaði
þingið að samþykkja, og er.oss óskiljanlegt að slíkt skyldi geta
komið fyrir eftir alt það sem þessi sami flokkur hafði látið til
sín sjást og heyrast um algert jafnrétti kvenna á dögum Roblin
stjórnarinnar sælu.
Þess ber að geta hér að F. J. Dixon, þingmaður fyrir Mið-
Winnipeg fylgdi fast fram öllum þessum umbótafrumvörpum,
en kom auðvitað engu til leiðar.
Það eru heilræði sem “Voröld” vill gefa Norrisstjórninni,
að ef hún hugsi um tvent: sína eigin framtíð og velferð fólksins
þá reyni hún að gera betur til leiðar.
Systurnar.
“Venjulega kemur systrum illa saman, og sérstaklega séu
þær aðeins tvær,” segir Kristofer Janson.
“En þótt þeim verði oft skap brátt hvorri við aðra,” bætir
hann við, “þá rennur blóðið til skyldunnar ef eitthvað mót-
drægt mætir annari. Eru þess allmörg dæmi að systur sem
aldrei gátu á sárshöfði setið voru fúsar að leggja líf og heilsu
í hættu hvor fyrir aðra ef á þurfti að halda.
Þetta mun vera rétt í báðum atriðum; rétt að systrum
komi venjulega illa saman, og rétt að þær séu samt til þess
reiðubúnar að verða verndarengill hvor annarar.
Oss dettur þessi staðhæfing Kristofers Jansonar i hug í
sambandi við Canada og Bandaríkin. Þessi tvö lönd eru í
vissum skilningi systur, og því miður verður ekki sagt að þær
hafi ávalt komið sér vel saman. Áður fyr—og jafnvel til
skamms tíma—hafa þær verið all afbrýðissamar; hefir hvor
um sig þózt hinni fegri og fullkomnari og svo langt hefir sú
tilfinning rekið þær í gönur—þótt langt sé síðan—að þær hafa
látið börn sín berast á banaspjótum.
Það var aðeins fyrir viturleg ráð og umsvifalausar fram-
kvæmdir tveggja manna að banvænar skærur milli þessara
systra féllu niður.
En skapið var það sama og það brauzt út á vissum tímum
við viss tækifæri. Þannig minnumst vér þess að vestur í landi
var maður kallaður landráðamaður fyrir það' að hann hóf
Bandaríkjaflaggið upp á stöng við hlið Canadaflaggsins, 4. júlí.
Canadamenn og Bandarík-jamenn köstuðust á hörðum
orðum og brigsluðu hvorir öðrum um ýmislegt ósæmilegt á víxí.
Sunnanmenn töldu Canadamenn daufingja og svefnpurkur
en Canadamenn kölluðu hina vindbelgi og flautaþyrla.
Árið 1911 var það talinn ljótasti bletturinn sem hægt væri
að finna á manni að hann væri með frjálsri verzlun milli þess-
ara landa. Önnur systirin mátti ekki rétta hinni brauðbita í'
skiftum fyrir kjöt, eða eitthvað annað- nema borga sekt fyrir,
sem kallaður var tollur.
Og þetta var gjört að svo mikilli grýlu að hver sem gerði
sig sekan í því að flytja kenningar um frjálsa verzlun, hann
var talinn landráðamaður; það var álitið að systurnar kynnu
að færast of nærri hvor annari og að vera sekur um slíkt var
óskapleg synd.
Nú er þetta breytt; nú hafa báðar systurnar lent í ógæfu,
nú eiga þær báðar í stríði, nú eiga þær báðar í vök að verjast;
nú þarf hvor á annarar hjálp að halda, og við það hefir þeim
runnið blóðið til skyldunnar.
Syðri systirin hefir fundið það út að hin er engin sofandi
vofa, og sú nyrðri hefir komist að raun um að sú syðri er
enginn flauta þyrill.
Nú standa þær samhliða; þær líða saman og njóta saman;
þær hugsa saman og framkvæma saman.
Aldrei hafa börn þeirra kynst hvert öðru eins vel og ræki-
lega og einmitt nú. Aldrei hafa þær fundið til hvor með
annari í eins ríkulegum mæli og þær gera nú; nú fyrst hafa þær
fundið að þær eru sannar systur; fundið sjálfar sig; fundið
hvor aðra.