Eimreiðin - 01.05.1896, Page 39

ef það væri tekið í tíma, þá gagnar það ekki, ef eitt eða fleiri af
þörfnstu lífíærum hennar eru þegar'eyðilögð.
Ekki er samt svo að skilja, að þetta sje öldungis ný uppgötvun,
því að það vissu menn fyrir löngu, að varast mátti ýmsa þá sjúk-
leika, er orsakir þekktust til. En í því lá ógæfan, að menn þekktu
svo lítið til sjúkdómsorsakanna, og stöndum vjer nú miklu betur
að vígi í því efni. Það er fyrst á síðustu 2—3 áratugum, að vís-
indamenn hafa komizt að raun um, að fjöldi sjúkdóma hefur rót
sína að rekja til ýmsra smákvikinda, er menn höfðu ekki áður
hugmynd um, og hugðu því sína orsökina í hvert skiptið valda
sömu veikinni, er vjer nú þekkjum eina ákveðna aðalorsök til.
Vjer vitum þannig, að fjöldi veikinda, bæði manna og dýra,
stafar frá því, að ofurlitlir snikjugestir taka sjer bólfestu i þeim
eða á, og gjöra þar ýmist, að eyða fæðu líkamans eða framleiða
ýms banvæn efni eða þá hvorttveggja, og að þessar smáverur sjeu
hin sanna orsök, sjest á því, að sjúkleikurinn kemur og hverfur
með þeim. — Þessar snikjuverur geta verið bæði dýrakyns, svo
sem kláðamaur, bandormar o. fl., og jurtakyns, svo sem bakteríur.
Flestir munu kannast við kláðamaurinn, sem svo að segja sýgur
og etur skepnurnar upp lifandi, og það vita menn, að hezta og
eina ráðið við kláða er, að forðast eða drepa maurinn. Eins vita
víst flestir, að sullaveikinni veldur bandormur einn, er lifir í görn-
um hundanna og að annar bandormur hjá hundum veldur höfuð-
sótt í fje, og geta menn því varast veikina að mestu, ef þeir
hirða um.
En þótt það sje mjög títt, að sníkjudýr valdi kvillum, þá eru
þó bakteríuveikindin miklu tíðari, og má óhætt segja, að tala þeirra
fari sifellt vaxandi, þvi að nær árlega finnast nýjar bakteriur valdar
að sjúkdómum, er menn áður hugðu af öðru komna, og þar eð
allflestir hinir skaðlegustu húsdýrasjúkdómar á Islandi munu vera
þessarar tegundar, þykir vel til fallið, að fara hjer nokkrum al-
mennum orðum um bakteríur og þýðingu þeirra fyrir dýrin, og
helztu ráð og meðöl, er vjer höfum til að verjast skaðsemi þeirra.
En því miður getur greinarstúfur þessi rúmsins vegna eigi orðið
nema örstuttur og efnið því meira eða minna í molum.
Bakteríur telja menn almennt til jurtaríkisins, en þó vilja sumir
setja þær mitt á milli dýra og jurta, þar eð opt er torvelt að segja,
þegar um lægstu verur er að ræða, til hvors flokksins heimfæra
skuli. Eigi eru þær sem æðri dýr og jurtir byggðar af mörgum
frumlum, heldur eru þær ein einstök frumla hver fyrir sig. Að
stærð og lögun geta þær verið mjög mismunandi; eigi er þó unnt
að sjá þær nema í sjónauka, og verður hann að stækka mörg
hundruð sinnum og þarf þó opt að lita þær áður, þar eð hinn
eðlilegi litur þeirra er vatnslitur eða lítið eitt gráleitari, og því illt
að greina þær frá þeim vökva, sem þær eru í. Sumar þeirra eru
hnöttóttar (Mikrokokker, hnoðlur), aðrar eru eggmyndaðar (ovale
Bakterier, egglur), enn aðrar eins og smáþræðir (Baciller, þvenglur)
eða þá undnar upp eins og tappatogari (Spiriller, snurðlur), og er
opt hægt að ákveða af lögun þeirra og litun — sumar litast allar