Alþýðublaðið - 05.12.1965, Blaðsíða 8

!
i
i
/
i
1
t
J
j
.1
í’
i
Ingimar Erlendur Sigurðsson:
Borgarlíf
Skáldsaga
Helgafell, Reykjavík 1965. 350
bls.
Skáldsögur um blöð og blaða-
mennsku eru að verða furðutið-
ar á' íslenzku. Þetta er nýung.
Þó jafnan hafi verið margt um
rijfhöfunda í blaðamannastétt á
íslandi hafa þeir sjaldnast gert
sér hversdagsstarf sitt að skáld
skaparefni; nú er hins vegar bætt
um betur og rekur hver bókin
aðra á síðustu árum. „Ein er síð
ust og mest“. Nýkomin skáldsaga
Ingimars Erlends Sigurðssonar er
umsvifamesta tilraun sem hingað
til hefur verið gerð til að lýsa ís-
lenzkri blaðamennsku, eða réttara
sagt: gera upp við hana sakirnar.
En það er því miður næsta lít
ið sögusnið á þessu stórvaxna rit
verki. Sjálfur söguþráðurinn er
furðulítill fyrir sér í svo umfangs
mikilli sögu, röð atvikana fábrot
in og losaraleg. Hitt er verra að
söguna brestur innri rökvísi, rök
tengsl atvikanna innbyrðis eru
með allra fábrotnasta móti. Það
verður til að mynda aldrei ljóst
hversvegna Logi, söguhetjan,
ræðst að Blaðinu. Viðbrögð hans
við því eru neikvæð frá upphafi
og virtist eðlilegt, samkvæmt lýs
lirtgu hans, að hann afþakkaði
starfið sem honum býðst þar. Það
verður aldrei séð hvers Logi vænt
ir sér af Blaðinu, né Blaðið af hon
um; tröllatrú yfirmanna hans og
BÍLAKAUP
Bílakaup
Bílasala
Bífaskipti
Bílar við allra hæfi.
Kjör við allra hæfi.
BÍLAKAUP
Sími 15812
Skúlagötu 55
(Rauðará)
samstarfsmanna á honum verður
að því skapi tortryggileg, og fær
enda engan stuðning í atvikum
sögunnar. Þessl rökleysa kippir
fótunum undíin lýsingu Loga, sem
þó er aðalefni sögunnar, og blaða
mannsstarfi hans, og þar með lýs-
ingu Blaðsins sem starfandi- stofn
unar.. ^
Lýsing Loga er aðalefni sög
unnar, hugleiðing hans um það
sem fyrir sjónir ber á Blaðinu og
í borginni. Lýsing Blaðsins, allt
umhverfi Loga í sögunni lýtur
þessarj einu mannlýsing; fólk og
atvik hafa þann eina tilgang að
stuðla að henni. Og mistök sögunn
ar virðast mér einkum fólgin í
ófrjóu og einhliða viðhorfi höfund
arins við þessari söguhetju sinni
agaleysið í stil sögunnar, hömlu
laus mælgi hennar, kemur til af
gagnrýnisleysi hans á Loga
sjálfan. Þetta er í raun réttri eng
in saga heldur uppmálun höfund
arins á mannshugsjón sinni um
vafin aðdáun hans allt frá fyrstu
blaðsíðu; — að þessu Ieyti minnir
Borgarlíf með undarlegu móti á
aðra skáldsögu frá i haust, Torg
ið eftir Kristmann Guðmundsson.
Báðum höfundum eru yfirburðir
söguhetu sinnar svo hugstæðir að
þeim verður um megn að skipa í
nothæft sögusamhengi. Þetta kann
að skýra hve söguþráður Borgar
lífs er fáskrúðugur þótt voveifleg
um atvikum sé flíkað þar ótt og títt
Logi tekur engri þróun í sögu
sinni; hann er alskapaður á fyrstu
síðu og viðbrögð hans við hverju
einu ráðin fyrirfram. Og höfund
ur reynir mannskilning sinn aldr
ei í neinni tvísýnu. Þess vegna er
ekki unnt að tala um neina eigin
lega persónusköpun í Borgarlífi
hvorki Loga né annarra; enda get
ur höfundur með engu móti skrif
að samtöl; fólkið í sögunni stend
ur allt í hlutfalli við Loga, háð
sjón og skynjun hans. Það er ein
ungis leitt fram til að lýsa yfir
burðum hans, koma að karl-
mennsku hans, hugsjónum, vits-
munum, skáldgáfu; verða tilefni
og veita farveg ljóðrænu hugar
flugi hans með langsóttu mynd-
ríki. Þess vegna er ferill hans
aldrei áhugaverður í sjálfum sér,
þar sem fólk og atvik takist á af
röknafuðsyn sögunnar; hann er
einungis ný og ný tilbrigði sömu
speglunar.
En höfundi og Loga sjálf-
um, brennur heimsádeila fyrir
brjóstinu. Ingimar Erlendur megn
ar að vísu ekki að fá skoðun, boð
skap, ádeilu sinni listrænt síigu
snið. En hún brýzt löngum fi;am
berum og beinum orðum svo sem,
þessari hugleiðing Loga, broti; úr
samfelldum kafla í sama dúr:
„Þetta voru að sögn afkomend
ur víkinga, manna sem fyrsti þjóð-
skipuleggjari Norðmanna stökkti
úr landi, manna, sem drukku til
dáða og rændu varnarlítið fólk
eða brenndu sofandi inni, manna
sem bruddu æðisjurtir til hugrekk
is og láujimyrtu svo helzt hver
annan. — Eina þjóðin í heimin
um sem hafði skipt um lífstrú eins
og að skipta um föt, eina þjóðin
sem hafði afhenzt erlendu ríki án
þess að til þyrfti eina herdeild,
'eina þjóðin sem hvorki gerði skipu
lagða né óskipulagða uppreisn
gegn kúgurum sínum í sjö aldir.
— Þjóð sem gjafseldi hernaðar
veldi sjálfa sig og land sitt um
leið og hún saup ókeypis af sjálf-
stæðisbikarnum, þjóð sem skóp
glæsilegustu grobbbókmenntir
heimsins en hafði nú söðlað yfir
í óþýðanlega fræð'imennsku og
huglausa blaðamennsku, þjóð sem
lagðist .vembilfláka í þjóbraut
fyrir hVérjum viðrekstri ef hann
var erlefidur, þjóð sem ærðist og
hélt sig!vera að glata þjóðarein
kennumjsínum ef skáldin — sem
hún haipi alltaf svelt — settu
saman rfmiaus Ijóð en lét erlend
an her íraðka á sögu sinni, þjóð
sem haíði ekkert að leggja af
mörkumi til heimsins annað en
ríkiisborgaralausafn þorsk og lal
þióðlegt|sex dætranna, siálfsvirð
ingarlaus bióð sem þáði fé og sjón
varo fvrir afnot af siálfri sér —
hóra meðal þjóðanna."
Þessi ádrepa og annað hliðstætt
í bókinní er að sönnu ekki beys-
in þjóðlífslýsng né söguskoðunar.
Næstkpmandi miðvikudag 8. des
ember eru liðin 100 ár frá fæð
ingu fihnska tónskáldsns Jean
Sibelius. Að undanskildum Norð
manninum Edward Grieg er hann
hið einasta tónskáld Norðurlanda
er hlotið hefir alheimsfrægð.
Ríkisútvarpið minnist þessa við-
burðar í- miðdegisleikum kl. 14 á
sunnudag. Flutt verða þá nokk
ur verk :höfundarins, sem annars
eru sjaldheyrð, sönglög, píanólög
kórlög ög 7. synfónían, í upptöku
finnska útvarpsins.
Á afmælisdegi Sibelíusar flyt
ur svo Áfni Kristjánsson minning
arerindi-um höfundinn. Verða þá
einnig fiutt tónverkin. En saga,
fiðlukonsertinn og tónljóðið Tapi
Ingimar Erlendur Sigurðsson
Sem þáttur í alvarlegri persónu
sköpun er þetta markleysa; höf
undurinn hefur gefizt upp við
verk sitt og talar blaðalaust frá
eigin brjósti; hér hafnar ádeila
hans í alkunnum pólitískum og
mórölskum glósuburði sem jafn
an verður því marklausari sem
hann gerist stórorðari. Samt er
mér nær að halda að sá fitons
andi sem tilvitnunin lýsir sé með
því upprunalegasta og einlægasta
í bók Ingimars Erlends Sigurðsson-
ar. Að slepptum öllum skáldleg
um tilburðum lýsir bók hans reiði
vonsvikum, uppgjöf sem brýzt
fram í öskri; hún er ekki ádeila
en yfirlýsing vantrausts á samtíð
ola. Erindi tónlistarstjóra hefst kl.
22,30 á miðvikudag.
Sibelíus er átthagaskáld í tón
um. Finnsk náttúra og gerðsagn
ir eru honum óþrjótanlegt yrkis
efni, tákn öflugrar ættjarðarástar
En einmitt þetta þrönga þjóðlega
svið hefir tryggt honum alþjóð-
lega áheyrn. Verk hans eru nú fast
ur liður á öllum konsertprógrömm
um hins menntaða heims. Þar er
hann Nestor Norðurlanda og stór
meistari tónanna veldi.
Leiðarorð Sibelíusar er him-
kvæmni i frjálsu formi. Upp af
smáum frjóöngum spretta smám
saman íturvaxnir stofnar, í myrkri
bjarmar fyrir birtu, fábreytileiki
böfundar og samfélag. En því mið
ur lýsir bókin hliðstæðri uppgjöf
í listrænum vinnubrögðum, sem
kynnu þó ein að gera vantraust
höfundar áhugavert, og viðleininn-
arað skilja samtíð sína röklegum
skilningi Og jákvæður mannskiln-
ingur höfundarins, eins og hann
birtist í lýsingu Loga virðist
að svo komnu alltof sjálfhverf-
ur til að verða haldreipi og miðill
umtalsverðrar samtíðarlýsingar.
Ingimar Erlendur Sigurðsson
hefur sem kunnugt er sjálfur starf
að sem blaðamaður sú saga hefur
gengið staflaust á undan bók hans
að hún byggðist að verulegu leyti
á hans eigin starfsreynslu á Morg
unblaðinu. Allténd eiga höfund
ur og söguhetja það sameiginlegt
að báðir taka sér fyrir hendur að
semja bók eftir blaðamennsku
sína: „Skrifaðu bók og segðu hvað
þér finnst um lífið — þetta Úf,“
. segir ástmey Loga nýfundin við
hann í lokakafla sögunnar sem
hann lætur sér að kenningu-verða.
Hér er annars ekki ætlunin að
reyna neitt mat á því hvaða lík
ingu kunni að mega finna með
Blaðinu í Borgarlífi og Morgun-
blaðinu í Reykjavík, — en einsætt
virðist mér að Morgunblaðinu sé
lítið grand búið af „ádeilu” þess-
arar sögu. Reynsla Ingimars Er
lends af blaðamennsku hefur ekki
orðið honum nothæft skáldskapar
efni. En saga lians virðist mér
benda til að sjálfur hafi hann orð
ið fvrir umtalsverðum áhrifum
á blaðinu sem mjög móti svip
þessarar bókar.
Ég hefi að vísu ekki gert nákvæm
an samanburð, en málfar Ingimars
í Borgarlífi minnir mig ósjálfrátt
á rithátt og stílstefnu hans foma
húsbónda, Mathíasar Johanness-
ens, með eftirsókn sinni eftir ó
væntri uppmálandi myndasmið og
langsóttum fjarstæðum líkingum
eða þá andríkri umræðu um efni
eins og líf og Ijóð og þjóð.
Þessi líking sé hún rétt greind, er
minnsta kosti skrýtin tilviljun. En
hvaðan sem þessi ritháttur er
runninn er agaleysi hans, hjúpur-
inn sem liann spinnur um meinta
hugsun, merkingu málsins með
leiðinlegri lýtum á Borgarlífi Ingi
mars Erlends Sigurðsonar — -Ó.J.
verður auðugur og það sem virð
ist laustengt reynist samofið. Þetta
heyrist bezt í verki hans En saga,
sem er breiðablik finnskra tón
bókmennta. Hér blikar dökkvi for
sögulegra skógargrunda út til
heiðríks og voldugs viðernis.
Síbelíus er ekki aðeins mesta
tónskáld Norðurlanda, heldup er
hann einkum og sérílagi ímynd
og átrúnaður finnsku þjóðarinn
ar. Stórafmæli hans voru finnskir
þjóðhátíðardagar meðan hann
lifði, o<z andlát hans 20. septem
ber 1957 var sorgardagur þjóðar
innar. En eftir lifa verk hans,
stolt og g'eði föðurlandsíns og
allra þeirra manna, sem unna söng
og samhlióm norræns anda i eyr
um alheims.
Dr. Hallgrímur Helgason.
Frsegðarljómi Finnlands
lR 5. des. 1965 - .ALÞÝÐUBLAÐIÐ