Vísir - 21.12.1960, Blaðsíða 4

Vf SIR
Miðvikudaginn
•sc: oer 1900
Litthvað á bókamarkaði.
Fjérar ungEingabækur frá
P ðntverki Otkis Bjnrnssonar.
intýri
Gests.
bræðranna Gáka og
Evrépuráð kynnir ísienzkar
smásögur á ensku.
Loks er Valsauga, en sú bók
; er eftir útlendan höfund Ulf
Uller. Valsauga er vitanlega
Komnar eru út fjórar ung- en bækur hans hafa verið mjög Indíáni, sem tengist vináttu-
Iinga- og barnabækur hjá bóka- eftirsóttar af börnum, ekki að böndum við hvíta landnema og
forlagi Odds Björnssonar á ástæðulausu. Þar er nefnilega einkum tvo drengi í beirra
Akureyri. um þjóðlegar sögur að ræða. hópi. Verða þeir félagar á ferð
Tvær þeirra eru eftir Ár- Og í þessari, sem heitir Vort til virkisborgar, og lenda loks í
mann Kr. Einarsson, sem vaxið stráablóð, fjallar enn um æv- hörðum bardaga þar ....
hefir að vinsældum á síðustu ------------——— " —-------------------------------
árum og einkum fyrir Árnabæk-
urnar svonefndu. Heita þessarj
nýju sögur hans Ljáðu mér
vængi, og er þar um 8. bókina
að ræða, þar sem Árni er aðal-:
söguhetjan. Væntanlega verður Evrópuráðið hefur átt að því V. Jensen. Nú er fjórða bókin
þessi eins vinsæl og hinar. Þá frumkvæði og stuðlað að því, nýkomin út, en hún er íslenzkar
er og komin út eftir Ármann að gefnar yrðu út í þýðingum á smásögur í enskri þýðingu og
Æfintýri í sveitinni, þar sem einhverju heimsmálanna önd- nefnist Seven Icelandic Short
segir frá för Möggu litlu til vegisbókmenntir smáþjóðanna, Stories. Útgefandi er mennta-
frændfólks í sveit. Lendir hún sem eru aðilar að Evrópuráð- málaráðuneytið.
vianlega í mörgum ævintýrum, inu. Stefnt hefur verið að því f bókinni er einn fornsögu-
en öll er frásögnin létt og að hafa þessar kynningarútgáf- þáttur, Auðunar þáttur vest-
græskulaus. Loks er það til ur óbrotnar, vandaðar og ódýr- firzka, og sex smásögur frá 20
skemmtunar, að Halldór Péturs- ar og með fræðandi, alþýðlegum 52^; Þurrkur eftir Einar H
son skreytir bókina sínum á- formálum. Fyrsta bókin kom út Kvaran, Gamla heyið eftir Guð-
gætu myndum. 1958, enskar þýðingar á smá- mund Friðjónsson, Þegar ég var
Gestur Hanson er einnig á sagnasafni eftir danska Nóbels- 4 freigátunni eftir Jón Trausta
ferðinni — með þriðju bókina, verðlaunahöfundinn Johannes Feðgarnir eftir Gunnar Gunn-
arsson, Tófuskinnið eftir Guð-
jmund G. Hagalín og Nýja fs-
land eftir Halldór Kiljan Lax-
ness. Þýðendur eru G. Turville-
• Petre, Jakobína Johnson,
Mekkin Sveinson Perkins, Arn-
old R. Taylor, Peter Foote, Axel
Eyberg og John Watkins.
Um útgáfuna hafa annazt Ás-
geir Pétursson, deildarstjóri í
menntamálaráðuneytinu, og dr.
Steingrímur J. Þorsteinsson,
prófessor, sem skrifar formála
um land og þjóð.
Ritsafn Theodoru Thor-
oddsen.
Ekki þarf að fara mörgum! skráð. Má þó vel vera, að eitt-
orðum um það, hvað þulan hefir hvað hafi farið framhjá Sigurði
skemmt mörgu barninu, enda Nordal, enda erfitt að girða fyr-
þótt við liggi, að hún sé að verða j ir slíkt. En þarna eru ekki að-
meðal skemmtiefnis liðsins eins þulur Theódóru, heldur og
tíma, því að nú njóta börn frek- j margar stökur, smásögur, rit-
ar skemmtunar af því, sem þau j gerð um þjóðtrú á íslandi, sem
geta haft milli handa eða tanna, \ rituð var fyrir Fredrik Paasche, bókaflokk að ræða, er hver bók
Þótt hér sé um samstæðan
og útvarpið sér fyrir því, sem
hlusta þarf á.
Theodóra Thoroddsen er
þekktust fyrir þulur sínar, og er
þó víst, að hún var miklu þekkt-
ari áður fyrr fyrir þá skemmt-
un, sem hún veitti bömum og: dóru og ævi hennar, en verzlunum. Bókaútgáfa Menn-
unglingum. Hitt vita færri, að skemmtilegast er upphafið, þar ingarsjóðs mun annast dreif-
minningar, þýddar smásögur og algjörlega sjálfstæð og án
fleira. : bindistölu. Fyrri bækurnar hafa
Þetta er hin eigulegasta bók, farið víða um heim, og er þess
enda vandað til útgáfunnar, einnig að vænta um þessa. Auk
eins og sjálfsagt var, og í for- þess, sem hún verður send Ev-
mála sinum bregður próf. Nor- rópuráðinu til umráða, verður
dal upp skýrri mynd af Theó- hún til sölu í íslenzkum bóka-
hún ritaði margt af öðru tagi
og hefir bókaútgáfa Menningar-
sjóðs og Þjóðvinafélagsins nú
tekið sér fyrir hendur að láta
safna því saman og varðveita í
einu bindi. Var próf. Sigurður
Nordal fenginn til að safna efn-
inu saman og hann ritar einnig
sem segir frá fyrstu
Theódóru og Skúla.
kynnum ingu bókarinnar. (Frétt
i menntamálaráðuneytinu.)
frá
Fró&eg saga Stokkseyrénga.
Félag Stokkseyringa hér í
Reykiavík hefir ráðizt * að láta
formála og eftirmála með rit- j semía °S gefa út „Stokkseyr-
safninu, sem nú er komið út. mS'a sögu“ og er um tveggja
Frú Theódóra var náskyld biaúa verk að ræða.
Matthías Jochumssyni og Her-; Fyrra bindið er nú komið út
dísi og Ólínu Andrésdætrum, fyrir skemmstu, og er þar um
svo að ekki hefir neinmn kom- mikið rit að ræða, 320 síður í
jð á óvart, sem til hennar. stóru broti og skreytt mörgum
þekktu, þótt hún gripi líka til myndum, einkum af mönnum,
skáldskaparins og veittist auð- sem komið hafa við sögu stað-
velt að færa hugsanir sínar í arins og umhverfis.
slíkan búning. Hitt leikur held-: Þao er dr. Guðni Jónsson
ur ekki á tveim tungum, að hún prófessor, sem skráð hefir sögu
hefði verið afkastameiri á þessu þessa og viða að sér miklum
sviði, ef hún hefði ekki haft ær- fróðleik um hvaðeina. Hefst
inn starfa við heimili sitt, því ritið á lýsingu staðhátta, svo
að þrettán barna varð þeim auð- sem jarðfræði staðarins og
ið, Skúla Thoroddsen og henni, næsta umhverfis, hvaða breyt-
svo að nóg var að vinna og því ingar muni hafa orðið þar á
lítill tími til ritstarfa. | umliðnum öldum og þar fram
En næðisstundirnar hefir hún eftir götunum. Þá er gi'eint frá
notað vel, eins og sjá má á
bók þeirri frá Menningarsjóði,
sem nú er komin út, og þar.mun
flest tínt til, sem Theodóra hefir
landnámi þar eystra og frá
Stokkseyringum í söguöld, ör-
nefnum og fornminjum, upp-
runa Stokkseyrarhr. og stjórn
hans um langt skeið, en síðan
er drepið á fjármál hreppsins,
ýmis hreppsmál, samgöngumál,
landbúnað og sjávarútveg. Loks
eru formannavísur.
Síðara bindið mun svo fjalla
um verzlun þar eystra, iðn-
að, heilbrigðismál, kirkjumál,
skólamál, leikstarfsemi, félags-
samtök og fleira.
Sést af þessu, að hér verður
saman kominn í tveim bindum
hinn mesti fróðleikur, og er
sumt af honum hvergi að finna
annars staðar. Ber að þakka
það, að Stokkseyringafélagið
skuli taka sér fyrir hendur að
varðveita það frá gleymsku,
og mættu fleiri átthagafélög
fara að dæmi þess.
•Jf Þær freynir berast út frá
Kairo, að komið hafi nokkr-
um sinnum til bardaga milli
brezkra hersveita og inn-
borinna maniia í Omán
Hreindýr á íslandi
1771-1960.
Ólafur Þo-valdsson: Hrein-
dýr f. fsiandi 1771—1960.
Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs le'*0. Prentsmiðja
Hafnarfjarðar h.f.
fslendinga- fóru frá fyrstu
t,ð fremur illa með gróður og
dýralíf í landinu. Skóginum
eyddu þeir svo, að þar serrí al-
klætt var þéttvöxnum skógi,
varð víða auðnin ein eftir. Ef
tll vill er meðferð forfeðra
okkar á skógi að rekja til hins
herúlska uppruna, því að það
virðist hafa verið einkenni
fólks af þeim ættstofni að eyða
skógum, enda var ættstofninn
herskár og átti alltaf í nánd sér
óvini, sem leyndust í skógun-
um. En hvað um það. Hrein-
dýr voru flutt hingað til
landsins og fjölgaði mikið á
fyrstu árum. En sagan var söm
og oft áður; ránskapur og dráp
girnd manna varð svo sterk, að
sumstaðar þar sem komnar
voru stórar hjarðir af hrein-
dýrum, eru þau algerlega horf-
in og útdauð. Sérstaklega á
þetta við Reykjanesfjallgarð-
inn. En eiginlega fjallar þessi
bók að mestu um sögu hrein-
dýranna á Reykjanesfjallgarð-
inum, enda er höfundurinn
langkunnugastur þar.
Um þessa bók er margt gott
að segja. Hún er rituð á
fögru máli, þó ekki lærðu,
heldur alþýðlegu. Er það kost-
ur af mínum sjónarhóli séð. En
hitt er annað mál, að mér hefði
þótt ákjósanlegra, að leitað
hefði verið meira í skjallegum
heimildum um hreindýrin og
tilgang þess, að þau voru flutt
til landsins. Eg efast ekki um,
að eitthvað er hægt um það að
finna t. d. í bréfum og ýmsum
göngum. Ef til vill hefur höf-
undurinn ekki haft aðstöðu til
að gera það. Og betra er að fá
þessa bók um þetta efni heldur
en ekki neitt, og er þá annara
að auki við.
Höfundur gerir mikið úr
því, að talsvert hafi verið af
hreindýrum á Reykjanesskag-
anum meðan þau voru þar og
hétu á annað borð. Þetta er að
öllum líkindum hárrétt. Eg
hefi heyrt gamla menn tala um
hjarðir hreindýra þar upp úr
miðri síðustu öld. En eftir að
menn máttu ganga í hjarðim-
ar eftir vild til dráps, fór þeim
brátt að fækka. Ólafur getur
um nokkrar frægar hreindýra-
skyttur. Ákjósanlegt hefði ver-
ið að gera talsvert meiri grein
íyrir þessum mönnum, og geta
um afstöðu þeirra og efnalegar |
ástæður, og gera tilraun til að
líta til átta um það, hvort efna-
hagur þeirra hafi ekki af ein-
h\rerju leyti rýmkast af hrein-
dýraveiðum. En til þess er eng-
ir. tiiraun gerð í bókinni. Ekki
er mér grunlaust um, að sumir
fcændur hafi einmitt sótt góðan
feng í bú sitt til fjalla, meðan
hreindýrin voru þar til fanga.
En hirts vegar hef eg ekki þar
um beinar heimildir að svo
stöddu, sem e; tel gildar.
Á bls. 77 s“"i-: . Hitt vekur
þó enn meiri furðu, hve vel þaS
heppnaðist að þessi dýr
til landsins, og -il 'g segja, ai»
það gangi krartaverki næst,
befar huesað er út í hver far-
kostur það var, sem þau vorti
flutt með. Skip þ'-ss tíma vorít
aðeins lítil selskip, lestarúm
þeirra sennilega fyllt með öðr*
um vamingi, sem hefur sjálf-
sagt verið talinn enn nauðsyn-
legri heldur en þessi dýr, serm
sjálfsagt hefur því verið búio
um á þilfari. Svo kemur sjó-
ferðin, sem ávallt hlaut að
skipta vikum, stundum mörg-
um, fóður óhagfellt, ef til vill
af skornum skammti, og vatn
lítið eða ekkert. Þegar þessai*
aðstæður allar eru athugaðar,
tel ég furðu gegna, að dýrinl
skyldu, svo affallalítið sem
talið er, ekki bíða alvarlegt af~
hroð á þessum ferðum. Ég held,
að menn hefðu frekar getað
búizt við, að ekki eitt einasta
dýr kæmist hfandi til lands-
ins. Sézt hér enn hin mikla líf-
seigla og þol hreindýranna.**
Hér gætir talsverðs misskiln-
ings. Á þessum tíma fóru skip
ekki milli landa, nema að hafa
lifandi pening, bað er fé, inn-
an borðs. Var það gert til þess,
að skipshöfnin hefði nýmeti.
Var fénaðinum lógað eftir
þörfum. Sennilegt tel eg; að
hreindýrin hafi einmitt verið
flutt í þessu plássi til landsins.
T. d. er það athyglisvert, aö
skipið, sem kemur með fyrstu
dýrin til landsins, landsetun
þau í Vestmannaeyjum, en.
þangað er mjög stutt sigling
frá Noregi. Enda er eins og
Ólafur ályktar réttilega, ekk-
ert er talið að dýrunum, þegar
þau eru landsett. Mun það
vera af fyrrnefndum orsökum,
að þau hafi verið flutt í rúmi
því, sem þá var á skipum og
var ætlað lifandi peningi til
neyzlu á siglingum. Sjómenn
þessa tíma hafa kunnað vel
að fara með lifandi pening í
sjóferðum, af fenginni reynslu
af fyrrgreindum orsökum.
Enda sézt það greinilega af
heimildum, að engin vandkvæði
eru neins staðar talin á því að
flytja dýrin til landsins eins
og varð.
Annars er mai’gt gott að
segja um þessa bók. Það er að
henni talsvei’ður fengur. Ólaf-
ur rekur allítarlega sögu
hreindýranna í þingsölunum.
Fer hann þar eftir góðum
heimildum, þar sem eru Alþing-
istíðindin. Saga sú sem sögð
er af friðunar- og eftirlitslög-
um með hreindýrum, sem nú
gilda, er hin merkasta og vel
til fallið að það sé birt almenn-
ingi, enda veitir ekki af að
eitthvað sé til talið til góða
sumum þirvgmörmum þar
eystra af nytjamálum .þing-
mönnum þeirra til handa.
Þessi bók er mjög vel gefin
út. Hún er í stóru broti og
Framh. á 9. síðu.