Vísir - 29.08.1962, Blaðsíða 6

mótin 1600 seni farið er að
nefna staðinn Akureyri I skjöl-
um. Þegar einokunarverzlun var
sett á 1602 fengu kaupmenn I
Heisingjaeyri á Norður-Sjálandi
leyfi til að verzla í „Akkeröen".
Eftir það er Akureyri þekkt
sem aðalverzlunarstaður Norð-
urlands allt einokunar- og kon-
ungsverzlanatíinabilið. Ekki
hafði það þó i för með sér að
þorp risi upp þar, né að fram-
kvæmdir ykjust neitt að ráði.
Viðskiptin stóðu þar aðeins
nokkrar vikur seinnihluta sum-
ars, fram yfir sláturtíð. Lands-
menn sjálfir eða þeir sem á-
byrgð báru meðal þeirra voru
ekki hrifnir af þvi, þegar það
kom fyrir að eftirlegukaupmenn
urðu eftir vetur etu. því að
vetrarviðskipti þeirra voru nær
þvi eingöngu brennivín og tó-
bakssala.
íjað verður að frra hratt yfir
þetta tímabil, en í stuttu
máli má segja, að um aldamótin
1700 er risið upp syðst á Akur-
eyrinni eitt stórt timburhús, sem
var krambúð ( öðrurn enda en
íbúð í hinum, tvö lítil geymslu-
Fj arðardroí tnin

■ •

,, f

Akureyri í kriugum 1930. Goðafoss siglir að bryggjui
. — •' V-,

\7’art getur fegurri og frið-
~ sælli sýn en að standa á
brúninni fyrir framan Lystigarð-
inn á Akureyri í logni og sól-
skinL PoIIurinn breiðir úr sér
fyrir neðan og Vaðlaheiðin
speglast í honum með öllu lita-
skrúði síntL Stundum er sjáv-
arflöturinn svo sléttur að varla
verður greint hvar skilin eru
milli hlíðarinnar og spegilmynd-
arinnar.
Á þessum stað fær vegfar-
andinn bezta yfirsýn yfir Akur-
eyrarbæ. Hin sérkennilegu tví-
tymi kirkjunnar blasa við í
norðurátt, hátt yfir aðalbyggð-
inni á Torfunefinu og þar fyrir
handan breiðir Oddeyri síðan úr
sér út í fjörðinn með lágreistri
en þéttri byggð. Á síðustu árum
hafa íbúðarhúsin breiðst út um
brekkurnar, efri byggðin með
fjölda nýtízku íbúðarhúsa. Þetta
er Akureyri nútímans, blóm-
legur bær, sem nálgast 10 þús-
und manns að íbúatölu.
En þegar litið er inn eftir sést
fyrir neðan Tunnuverksmiðjan
oft með háum tunnuhlöðum á
hinni svokölluðu Hoepfners-
bryggju. Þar standa enn í
hnapp gömul verzlunarhús úr
timbri og byggðin í kring og
inn eftir fjörunni, ber þennan
sama svip gamla tímans. Flest
húsin eru Iítil timburhús og
jafnvel eitt torfhús.
jPirimitt þarna er hin gamla
og upphaflega Akureyri.
Hér stóð aðalbyggð staðarins á
þessari litlu eyri fram undir
síðustu aldamót. Hér voru aðal-
verzlanirnar, kirkja, aðsetur
bæjarfógeta, prentsmiðjan, spít-
alinn og barnaskólinn. En all-
ar þessar stofnanir hafa nú
flutzt út í bæjarhverfin á Torfu-
nef og Oddeyri, nema sjúkra-
húsið, sem reist hefur verið
nýtt og glæsilegt uppi á brún-
inni rétt fyrir ofan gömlu Akur-
eyri.
Fyrir svo sem tveimur öldum
var varla nokkur byggð á þess-
um stað, nema fáein bændabýli.
Norðan við Glerá var land
Krossaness, milli Glerár og
læksins f Búðargili var land
Eyrarlands og þar fyrir sunnan
var svo land Nausta. Eyrar-
land var i tölu islenzkra höfuð-
bóla og I kringum það stóðu
nokkur kot eða hjáleigur. Nú
stendur Akureyrarbær að mestu
í landi Eyrarlands. Hér hefur
eins og vfðar gerzt það krafta-
verk, að stór mannmargur og
þróttmikill kaupstaður hefur ris-
ið upp úr móanum og þúfununi
^ fyrstu öldum tslandsbyggð-
ar er Akureyri vart nefnd
Hennar er aðeins getið á einum
stað I fslendingasögum og þá
neira að segja vafasamt, hvort
það er þessi Akureyri. Það er
öirðulegt að fyrstu landnáms-
nenn i Eyjafirði skyldu ekki
koma auga á það, hve tilvalið
skipalægi var á Pollinum. t stað
bess settu þeir aðalverzlunar-
stöð sfna úti á Gásum i mynni
Hörgárdals, þar sem lélegt
skipalægi er. Á Gásum stóð
verzlunarstaðurinn i margai
aldir og má enn sjá þar fjölda
gamalla tófta, leifar verzlunar-
staðartns.
Við vitum ekkl, hvenær verzl
unarstaðurlnn var fluttur til
Akureyrar né tilvik að þvl.
Sennilega hefur það gerzt í
kringum árið 1500 og hugsan
legt að einhverjir skipsskaðar .
hinu lélega skipalægi við Gásai
hafi orðið þess valdandi, að
menn leituðu að betri höfn
Akureyri er lfka meira rnið-
svæðis f Eyjafirðinum.
Það er ekki fyrr en ure aida-
hús úr timbri og fáeinar búðir
eða torfhús, sem slátursfólk bjó
f á haustin. Þarna var fjöl-
menni og mikil ös á sumrum og
haustum, en á vetrum var þar
enginn maður. Þannig var þetta
nær alla átjándu öldina.
Af skjölum þessara tíma má
auðvitað finna mesta fjölda
danskra kaupmanna og verzlun-
armanna, sem komu til Akur-
eyrar flestir aðeins skemmri
tíma. í augum innfæddra Is-
lendinga hefur Akureyri þá ver-
ið eins og Sódóma. í íslenzkum
skjölum er hennar helzt getið
sem bælis drykkjuskapar, slags-
mála, þjófnaðar og jafnvel kyn-
sjúkdóma.
þannig stóð Akureyri að
mestu óbreytt fram til árs-
ins 1786 er hún fékk kaupstað-
arréttindi I fyrra sinn. Það ár
gerðist það að Danakonungur
gaf út tilskipun um að 6 verzl-
unarstöðum á Islandi yrðu veitt
kaupstaðarréttindi, en í því fólst
aðallega að kaupmenn og hand-
verksmenn sem vildu setjast að
á stöðum þessum og koma sér
upp atvinnurekstri skyldu fá
ókeypis lóð undir hús og garða.
Þetta ártal 1786 varð upphaf
Reykjavíkur og hleypti miklu
fjöri í hana. Fjöldi danskra og
slésviskra kaupmanna notaði
tækifærið og settist þar að. Og
smám saman tóku embættis-
menn og opinberar st.ofnanir
einnig að flytia til Reykjavíkur.
En á Akureyri tókst tilraunin
ekki að sinni. Bæði var áhugi
kaupinanna ekki eins mikill að
setjast þar að, og einnig voru
enn meiri brögð að þvf á Akur-
eyri en i Reykjavík, að fáir
kaupmenn sölsuðu undir sig allt
byggilegt land, svo að aðrir
komust ekki að. Eftir nokkur ár
var því ákveðið að Akureyri
skyldi aftur verða aðeins verzl-
unarstaður.
sögu