Vísir - 15.06.1968, Page 7
V í SIR . Laugardagur 15. júní 1968.
VIRÐING - fyrir
meðbræðrum
sér,
TTátíðir ársins eru ekki aðeins
frídagar, heldur skulu þaer
flytja áskorun til hvers manns
um það að svara ávarpi og er-
indi hátíðarinnar svo vel og
drengilega sem unnt er. Þannig
eru hinar kirkjulegu hátíðir.
Eðli þeirra og eigind er að
kveðja hvern mann á sinn fund
og laða hann, eða jafnvel knýja,
til sjálfsrannsóknar. Sama á
við um þjóöhátíðina 17. júní.
Þá ber hverjum og einum að
hugsa sérstaklega um sína þjóö,
sögu hennar, nútíð og framtíð,
hugsa um sitt eigið framlag
henni til velferðar. Það er þjóð-
arheildinni mjög nauösynlegt,
aö sérhver maður og kona beri
fulla virðingu fyrir starfi sínu
og stöðu, hafi sannfæringu um
það, að slíkt starf sé til gagns
í hvívetna.
En þá er hins að gæta, að
sjálfsvirðingin má ekki geiga
í stefnu sinni, þannig að hverj-
um og einum finnist sitt eigið
starf og framlag svo miklu nyt-
samara en framlag annarra
starfsmanna og starfshópa, að
samanburður komist þar alis
ekki að. Þá fer að verða hætt
við, að sjálfsvirðingin hverfi og
sjálfsþótti geri innrás í hugann
og setjist þar að ríkjum. Það
mun sanni nær, að sjálfsvirðing
mannsins sé undirstaða virðing-
ar fyrir öðrum mönnum. En
sanna virðingu fyrir sjálfum sér
og sínu hlutverki í þjóðfélaginu
getur enginn varöveitt, nema
hann rækti meö sér virðingu
fyrir meðbræðrum sínum og því,
sem þeirra er, og öllu samstarfi
við þá að heill þjóðarinnar.
Algengt er, að ýmsir hópar
manna, sem vinna skyld störf,
halda mjög fram þjóðarnytsemi
sinna starfa. En þegar starfs-
skiptingin greinir þessa sömu
hópa í smærri heildir, og hver
ber sjálfan sig og sína „stétt“
saman við næsta nágrannann á
starfssviði, sem er mjög tengt
hans eigin, fer þá ekki að velta
á ýmsu um vinsemdina og virð-
inguna? Slíkt er mótsögn og
sundurþykkja í hugsunarhætti,
óheilindi sem þurfa að hverfa.
Yfirleitt má segja, að skortur á
samfélagslegri yfirsýn, og skort-
ur á því sjónarmiði að allir eigi
að starfa að allra velferð, er
mjög til baga einmitt i svoköll-
uðu velferðarríki. Á þessu sviði
eigum við Islendingar eftir að
læra margt og mikið.
Ýmsir strangir dómar yfir
annmörkum á niðurröðun hlut-
anna í þessv þjóðfélagi sem
öðrum eiga vafalaust réttmætar
forsendur. En það var erfitt
verkefni og vandasamt fyrir fá-
menna og efnalitla þjóð að taka
í sínar hendur stjórn allra sinna
mála, eftir forn mistök sín í
stjórnarfari og missi upphaflegs
sjálfstæöis, og eftir allar raunir
og vanrækslu ósjálfstæðisár-
anna. Það hlýtur alltaf aö verða
vandaverk í hverri kynslöð aö
laga sig eftir nýjum aðstæöum
á bráðum breytingatímum —
prófa fyrir sér um nýjar aöferö-
ir og halda því, sem gott er af
því nýja, — og halda einnig
pví, sem. er gott og gamalt og
á vel við enn í dag. Því að það
er nauðsynlegt að muna ávallt
eftir því, að við njótum líka góðs
arfs í mörgum myndum. Margt
verðmætt hefur verið byggt upp
á löngum tíma. En við erum
svo gjöm á að gleyma aö halda
vörð um þessi verðmæti, • og
þess vegna falla þau í hendur
óvinum okkar, nefnilega hirðu-
leysinu og hugsunarleysinu. Síð-
an stöndum við undrandi yfir ó-
förum og misfellum, en reynum
oft af sálfræðilegum ástæöum
að komast hjá að hugsa hrein-
skilnislega og *ekja skýrar af-
leiðingar til skýrra orsaka. Slíkt
er einmitt mjög algengt gagn-
vart uppeldismálum, en þau mál
grípa inn á svo mörg svið þjóö-
lífsins. Mér kemur oft í hug
ein uppeldisfræðileg saga í hin-
um sígildu, fornu dæmisögum
Esóps. Krabbamóðirin segir við
son sinn: Af hverju gengur þú
svona skakkt, sonur minn?
Berðu þig að ganga beint áfram.
Og krabbastrákurinn svarar:
Viltu þá ekki ganga á undan
mér, til að sýna mér, hvernig
ég á að ganga?
Kirkjuhvammskirkja blasti við
augum frá bernskuheimili mínu,
Kothvammi, um 12 mínútna
gang þaðan. Þangað fór fjölskyld
an nokkum veginn alla messu-
dága, og man ég enn eftir mörg-
um þeirra. Á jólum heyrði ég
greinllega, að kirkjuklukkan
sagði: „Heims um ból helg eru
jól“. Hátíðasöngvar sr. Bjarna
Þorstcinssonar eru bernskuvin-
ir mínir úr þessari kirkju, sungn
ir þar oft fyrir um það bil 50
árum, söngkraftar nógir í öllum
röddum. Organisti var ísólfur
Sumarliðason. Mér er sem ég
heyri enn þennan söng, sem
fyllti kirkjuna, en Ijúfast er að
Klusta á fagra sópranrödd móð-
ur minnar, söngelskustu konu,
sem ég hef þekkt. — Kirkjan
þótti mér falleg, ómáluö eins og
baðstofa, viðurinn svo virðuleg-
Önnur forn spekimál taka
þannig til oröa: Kenn þeint
unga þann veg, sem hann á að
ganga, og mun hann enda á
gamals aldri eigi af honum
víkja. Er þá ekki sú leið hin
eina rétta og sjálfsagða, að
ganga á undan þeim ungu með
góðu eftirdæmi, úr því að það er
öruggasta leiðin? Eða ætli það
liggi- annars nokkur önnur leið
inn í land siöabótarinnar? En
þetta, aö ganga á undan, kostar
athöfn og átak allra þeirra, sem
vilja heita menn vitandi vits.
En máske tilhneiging nútímans
sé fremur sú að ætla einhverjum
fáurn mönnum og fróöum aö
reikna út áttaskekkjurnar vís-
indalega' og lagfæra þær með
fræðilegum fyrirmælum og
lausnarorðum, — síðan megi
allur þorri manna verða með
á fræðaskipinu sem farþegar,
án ábyrgðar og áreynslu!
.Það gengur svo seint með
sðknina til betri siða, af því til-
ur alltaf sem nýr, með fjölbreytt
um kvistamyndum, sem tóku
svip af hugblæ hátíðlejkans í
guðsþjónustunni. En feginn varð
ég samt að koma aftur „undir
blæ himins blíðan“ að lokinni
messu. Oft virti ég þá fyrir mér
grunn kirkjunnar, alla steinana
og hellurnar (án steinlíms), sem
studdist hvað við annað, og svo
lágu nokkur járn frá kirkjunni
og fest í grjót í jörð niður, til
þess að hún haggaöist ekki í
stormum. Þetta var ein af kirkj-
uijn séra Jóhanns Briem í meira
en 40 ár. Hann var góður kenni-
maður, hverjum manni prúðari
og virtur af öllum. Eftir að
kirkja var byggð á Hvamms-
tanga rétt hjá, er þessi varðveitt
í umsjá fornminjavarðar rétt og
ófúin sem fillltrúi timburkirkn-
anna í sveit.
tölulega margir hafa tvídrægan
hug, sjálfum sér sundurþykkan.
Þessj tvenns konar vilji, þetta
skipta og sundraða viljalíf, bæði
meðvitað og ómeðvitaö, klofning
persónunnar, er einmitt hin al-
þekkta undirrót þess sjúkdóms
— í mörgum tilvikum — sem
brjálsemi heitir. Ef fjöldi manna
er tvídrægur og sjálfum sér
sundurþykkur gagnvart vel-
ferðarmálum æskunnar, er þjóð-
arvoði á ferð. F.kki skal ræða
hér langt mál um unglingana
okkar, sem eiga að ráöa lýðveld-
inu síðar, „þegar grónar grafir
skýla gráum hærum nútímans".
Þar eru mörg góð mannsefni.
Og veganesti þeirra er sumt
gott, en sumt líka eitrað. Við
nána athúgun get ég ekki séð
neitt sérgreint unglingavanda-
mál í þessu landi. Vandamálið
er heimilið, fyrst og fremst,
hin mörgu sjálfum sér sundur-
þykku heimili, hin lamaða
heimilishugsjón á þessari öld,
bæði hér á landi og víða annars
staðar. Kristur hefur sagt, að
það ríki, sem er sjálfu sér
sundurþykkt, leggist í auðn og
hös fellur á hús. I-Iann horfir á
ríkið myndaö af mörgum ein-
ingum. Þaö eru heimilin. Ilann
vitnar í staðreynd sem var al-
kunnug. Þar sem eindrægni er
á heimili, þar verður styrkleik-
ur í starfi til heilla fyrir alla,
og öruggt hæli til hvíldar. F.n
heimili, sem eru sjálfum sér
sundurþykk, eru lélegir starfs-
staðir yfir daginn og lélegri
hvíldarstaðir. þcgar kvölda tek-
Og það er ill vist í þessari
veröld, þegar menn njóta hvorki
starfs né hvíldar.
Heimilið er sú eining, sem
myndar með fjölda sínum ríkis-
heildina. F.n í ýmsum skilningi
er heimilið ríki út af fyrir sig.
Börnin, sem læra að bera virð-
ingu fyrir reglum þessa litla
ríkis, — læra annars vegar að
þjóna því og njóta hins vegar
verndar þess. Þau verða líka
góðir borgarar hins íslenzka
lýðveldis. Alríkið getur aldrei
orðið sterkara í siöferði og
dyggðum heldur en heimilin eru,
svona yfir heildiiia. Uppeldis-
starf heimilanna hefur úrslita-
áhrif á afkomu fjölda af stofn-
unum í landinu. Það má kannski
spyrja: I-Ivar eru þá skólarnir
og uppeldi þeirra? Fáir munu
finna það betur en starfsmenn
skólanna, að hversu vel sem
þeir leggja ?ig fram til að
byggja upp menningarstarfið,
eru þeir mjög háðir þeirri und-
irstöðu, sem heimilin leggja.
Sem betur fer eru mörg heimili,
sem veita skólunum ómetanleg-
an styrk hvern einasta dag, ár
eftir ár. Starf og samstarf þess-
ara tveggja stofnana hefur hina
mestu þýðingu fyrir framtíð
þjóðarinnar.
Eitt af starfssvæðum fyrsta
kristniboða í Norðurálfu var
Grikkland. Við vitum, að í hinni
nýendurreistu og ört vaxandi
Korintuborg var sundrung og
þrætugirni, sem Grikkir voru
frægir fyrir og eru enn. Páll
líkir í bréfi sínu söfnuðinum
þar í borg við líkama Krists,
eins og kunnugt er, — að lík-
aminn sé |einn, en líkamshlut-
arnir margir, og starfsskipting
sé margháttuð. Síðan segir
Sr. Helgi Tryggvason, jem skrif
ar hugvekiuna á Kirkiusíðu Vís-
is í „dag er Vestur-Húnvetning-
ur, f. í Kothvanimi árið 1903.
Hann tók kennarapróf 1929'
varð stúdent 1935 og kand theol
1950. Hann vígðist prestur að
Miklabæ á hvítasunnu 1963 og
var þar til hautsins ’64. Siðan
1940 hefur hann verið kennari
við Kennaraskólann fyrir utan
veturinn ’63—’64. Sr. Helgi hef-
ur látið félagsmál mjög til sín
taka og margs konar menning-
ar- og mannúðarmál hefur hann
stutt í ræðu og riti. Kona sr.
Helga er Guðbjörg Bjarnadóttir
frá Ármóti í Árnessýslu.
hann: „Ef fóturinn segði: Fyrst
ég er ekki hönd, heyri ég ekki
líkamanum til, þá er hann ekki
fyrir það líkamanum óviðkom-
andi“. Postulinn telur, að fót-
urinn geti ekki meö þvergirð-
ingshætti sagt sig úr Iögum við
líkamann um daglegt starf. „Og
ef eyrað segði: Fyrst ég er ekki
auga, heyri ég ekki líkamanum
til, þá er það ekki fyrir þaö
líkamanum óviðkomandi.“ Yfir-
lýsing frá einum hluta líkamans
um þaö, aö líkamsheildin sé
honum óviðkomandi, er ómerk
yfirlýsing, og sá líkamshluti er
öllum líkamanum í heild eins
háður eftir sem áður, nýtur
starfsemi heildarinnar og hefur
sínar skyldur viö heildina.
Ég hygg, að oröið þjóðarlik-
ami og þjóðarsál séu alviður-
kennd hugtök. Það er ekki mik-
ill vandi aö sjá, að margar þær
reglur, er gilda sem lífslögmál
líkamans, eru í fullu samræmi
við félagsleg lögmál hins upp-
runalega kristna safnaðar. Þess
vegna fiutti bréfið til Korintu-
manna kröftug rök, eins og þvi
var ætlaö að gera. Og það er
einnig auðvelt að sjá, aö þessar
reglur ráöa mjög um heilbrigði
og þroska eða þá sjúkdóm og
hrörnun p ef þær eru övirtar
og yfirtröðnar — hjá heiíum
þjóðum, einnig hinu unga ís-
lenzka lýöveldi.
Ég hef nú vitnaö ítrekað i
trúarbók kristinna manna við-
komandi vegsögu um félagsleg
vandamál. Þar er af slíkum
nægtasjóöi að taka, sem aldrei
þrýtur. Öll ritningin er auðug
af þjóðfélagslegri hagspeki og
sígildum sannindum, svo að það
er óþarfi að villast þar, sem
vitaljósin skína.
Hér skal aö lokum leiða hug-
ann að einu kröftugu ákvæði
enn um samfélagslegt starf og
hyggja að, hvort þetta ákvæöi
muni ekki vera okkar unga lýð-
veldi viðkomandi. „Þegar allur
m-y io. sfða.