Bókasafnið - 01.03.1991, Blaðsíða 17

Ásgerður Kjartansdóttir bókasafnsfræðingur, Háskóla íslands
„Sameinaðir stöndum vér...
— um samvinnu bókasafna
s
hætt er að segja að aukið rnagn upplýsinga í heirn-
inum kalli á samvinnu bókasafna. Upplýsinga-
flóðið ásamt auknar kröfur safnnotenda gefa til kynna að
samvinna sé eina raunhæfa leiðin fyrir bókasöfn til að lifa
þessar breytingar af. Sem dæmi uin upplýsingaflóðið má
nefna að á seinni hiuta 17. aldar voru gefin út um það bil 10
vísindatímarit en í dag er fjöldi þeirra urn 100.000 (Res-
ource: 1974). Augljóst er að ekkert eitt bókasafn getur
keypt öll þau rit sem notendur þess þurfa á að halda og því
er nauðsynlegt að bókasöfn vinni saman til að þau geti
orðið þær upplýsingamiðstöðvar sem til er ætlast. En
samvinna hefur í för með sér kostnað sem bókasöfnin
verða að gera sér grein fyrir.
Markmið samvinnu er það sama og markmið bóka-
safnsþjónustu en það er að veita sem besta þjónustu fyrir
það fjármagn sem til er. Með samvinnu nýtist safnkostur-
inn betur, auk þess sem aðgangur að upplýsingum verður
auðveldari. Ymsir þættir hafa auðveldað samvinnu bóka-
safna og má þá helst nefna tilkomu MARC sniðs og
ýmissa staðla, eins og t.d. skráningarreglna (Anglo-Am-
erican Cataloguing Rules) og staðla um bókfræðilega lýs-
ingu safngagna (International Standard Bibliographic
Description). Einnig hefur þróun upplýsingatækni haft
hér rnikil áhrif.
lslensk bókasöfn hafa ekki mótað heildarstefnu um
samvinnu og fá ákvæði eru um samvinnu bókasafna í
íslenskri bókasafnalöggjöf. I lögum um almenningsbóka-
söfn er eingöngu getið um hlutverk bæjar- og héraðs-
bókasafna gagnvart öðrum almenningsbókasöfnum í urn-
dæminu, auk heimildar til stofnunar samsteypusafna. I
lögum um Landsbókasafn segir að safnið skuli hafa sam-
vinnu við önnur bókasöfn og sérfræðibókasöfn í eigu
ríkisstofnana og annarra félaga um bókainnkaup og bóka-
lán. I lögunum segir að nánari ákvæði um samvinnu skuli
sett í reglugerð en sú reglugerð hefur ekki enn litið dagsins
Ijós.
Þrátt fyrir skort á heildarstefnu hafa ýmis bókasöfn haft
með sér góða samvinnu, eins og t.d. læknisfræðibókasöfn.
Þessi samvinna hefur fyrst og fremst verið háð vilja og
áhuga starfsfólks safnanna. Hér starfa einnig bókavarða-
félög og þjónustumiðstöðvar. Árið 1979 skipaði þáver-
andi menntamálaráðherra Samstarfsnefnd urn upplýs-
ingamál til að fjalla unt almenna stefnumótun upplýsinga í
þágu vísinda- og menntastofnana. Starfstíma nefndarinn-
ar lauk í maí 1990 er nefndin lagði skýrslu sína fyrir
menntamálaráðherra. Nefndin hefur m.a. stuðlað að
stofnun sex vinnuhópa rannsóknarbókasafna á sviði heil-
brigðismála, náttúrufræði, tækni, laga og stjórnsýslu,
hugvísinda og einn hóp sem samanstendur af bókavörð-
um frá sérskólum. Bókasöfn á sviði heilbrigðismála höfðu
rnótað með sér samstarf áður en Samstarfsnefndin stóð að
stofnun þessara vinnuhópa. Þarna geta bókaverðir unnið
saman að lausn á ýmsum sameiginlegum vandamálum.
Starf hópanna er þó mismikið, það er einna mest í hópun-
um á sviði heilbrigðismála og tækni. Auk hópanna á veg-
um Samstarfsnefndar starfar einnig ötullega hópur bóka-
varða í framhaldsskólum en sá hópur var stofnaður af
áhugasömum einstaklingum á suð-vestur horni landsins.
I grein þessari er ætlunin að fjalla urn þá tegund sam-
vinnu sem er hvað brýnust fyrir okkur Islendinga en það
er rekstur þjónustuntiðstöðva og geymslusafna, upp-
bygging safnkosts, millisafnalán og samskrár.
Hvers vegna samvinnu?
Megintilgangur samvinnu er að reyna að nýta sem best
það fjármagn sem söfnin hafa yfir að ráða, svo og að nýta
safnkost, mannafla og reynslu sem áunnist hefur. Allt
þetta er gert til þess að söfnin geti veitt sem besta þjónustu
til notenda sem sífellt gera meiri kröfur. Reynsla erlendra
bókasafna sýnir að ekkert samvinnuform heppnast vel
nerna að hver þátttakandi sjái einhverja kosti sér í hag; það
sem fæst með samvinnunni verður að vega meira en því
sem fórnað er (Resource: 1974).
Bókasöfn þurfa að vinna saman á sem flestum sviðum
en mega þó ekki missa sjónar á þörfum notendanna. Þarfir
notendanna eiga að vera leiðarljósið því söfnin eru jú til
vegna þeirra. Samvinna samvinnunnar vegna gerir engum
gott.
Hvers konar samvinna?
Á undanförnum áratugum hefur samvinna bókasafna
aukist mjög og hefur hún tekið á sig margar myndir.
Almenningsbókasöfn og skólasöfn hafa reynt ýmis konar
samvinnu (samanber greinar hér í blaðinu) og bókasöfn
hafa unnið sarnan að tölvuvæðingu. Sú tegund samvinnu
sem fjallað verður um hér á eftir er það sem að mati
höfundar er hvað brýnast að íslenskir bókaverðir hugi að í
náinni framtíð.
pjón ustumiðstöðvar
Á Norðurlöndum hefur þróast rnjög víðtæk þjónusta
fyrir bókasöfn á vegum einnar stofnunar í hverju landi.
Að þessurn stofnunum standa yfirleitt bókasafnasamtök
þessara landa ásamt ríki og sveitarfélögum. Af þjónustu-
miðstöðvunum geta bókasöfn keypt bækur sem eru til-
búnar í útlán, Miðstöðvarnar framleiða og gefa út ýmis
konar kynningarefni eins og t.d. bæklinga, veggspjöld og
bókamerki og gefa út rit um bókasafnsfræði og bóka-
safnamál. Einnig framleiða og/eða selja þær innréttingar
og bókasafnabúnað og veita jafnframt ráðgjöf í tengslum
við hönnun og skipulag. I Bretlandi og Bandaríkjunum
annast ýmis einkafyrirtæki sams konar þjónustu, aðallega
innkaup á bókum, bókband, framleiðslu og sölu á tækjurn
og búnaði og útgáfustarfsemi.
Hér á landi starfa tvær þjónustumiðstöðvar, Þjónustu-
miðstöð bókasafna og Skólasafnamiðstöð Reykjavíkur.
BÓKASAFNIÐ
17