Dagur - 17.02.1998, Blaðsíða 7

ÞRIDJVDAGVR 17. FEBRÚAR 1998-7
ÞJÓÐMÁL
Söliunenn dauðans
Nú síðustu daga hefur umræða
um fíkniefnamál verið mjög áber-
andi, bæði í fjölmiðlum og
manna á milli. I þeirri umræðu
hefur að mestu leyti gleymst að
minnast á það sem mikilvægast
er, þ.e. hvernig hjálpa skal þeim
sem nú eru ofurseldir fíkniefnum
og hvernig forða má að enn fleiri
ánetjist þeim.
A fimmtudagskvöldið í síðustu
viku var ég á fjölmennum borg-
arafundi á Höfn í Hornafirði um
vímuefnavandann. Fundurinn
var haldinn í tilefni þess, að gerð-
ur hefur verið sérstakur sam-
starfssamningur milli heilbrigðis-
ráðuneytisins og SÁA um for-
varnarstarf í samvinnu við sveit-
arfélög og er slíkt verkefni að
hefjast þar.
A fundinum komu fram upp-
lýsingar frá forv’arnardeild SAA,
sem voru mjög sláandi og mun ég
styðjast \áð þær, ásamt viðbótar-
upplýsingum, sem ég hef síðan
fengið hjá Einari Gylfa Jónssyni,
deildarstjóra forvarnardeildarinn-
ar.
í ímdirheimiun
Hvernig er hann þessi heimur,
sem þessi ógæfusömu ungmenni,
sem ánetjast fíkniefnum hrærast
í? Margir þeirra, sem fikta við
neyslu fíkniefna verða á skömm-
um tíma ofurseld fíkn í eiturlyf
og knýr fíknin þau inn á braut af-
brota til að fjármagna neysluna.
Fyrr en varir eru þau farin að
selja eiturlyf sjálf til að verða sér
úti um efni.
Þá eru þau ekki einungis ofur-
seld fíkninni sjálfri, heldur einnig
dópsalanum, sem útvegar þeim
efni til að selja. Standi þessir
ungu götusalar sem sjálfir eru
fíklar ekki í skilum við sinn dóp-
sala mega þeir eiga von á inn-
heimtuaðgerðum í formi ofbeldis
og Iimlestinga.
Götusalinn er þ\d undir mikl-
um þrýstingi um að koma eitrinu
í verð og svífst einskis við að afla
sér kaupenda. Þannig verða
„sölumenn dauðans" sífellt
ágengari við börnin okkar. Af
þeim sem til þekkja er því haldið
fram að þetta ástand hafi til
muna versnað að undanförnu.
Hörmuleg þróun
SAA hefur tekið saman upplýs-
ingar úr sjúkraskýrslum sínum á
síðasta ári. Niðurstöðurnar eru í
stuttu máli þær, að ástand þeirra,
sem leita sér meðferðar á Vogi fer
versnandi þriðja árið í röð. Stór-
neytendum á hassi og amf-
etamíni hefur fjölgað hröðum
skrefum frá árinu 1994, sprautu-
fíklum sömuleiðis.
Biðlistar hafa aldrei verið
lengri og þeir sem þangað Ieita
aldrei veikari. Dapurlegast af
öllu er, að fjölgunin er að mestu
leyti ungt fólk, sem ánetjast hef-
ur fíkniefnum. Þorri stórneyt-
enda hass og amfetamíns eru 24
ára og yngri, sama á við um
sprautufíklana.
A sjúkrastöðina Vog komu 206
sjúklingar 19 ára og yngri á síð-
asta ári og hafa aldrei verið fleiri.
Yngsti sjúklingurinn var 13 ára.
Um 70% þeirra voru Iíkamlega
háð vímuefnum og þurftu Iyfja-
meðferð við fráhvarfseinkennum
og öðrum fylgikvillum neyslunn-
ar. Einnig reyndust 70% þeirra
vera stórneytendur á hass og/eða
amfetamín, auk þess sem stór
hluti þeirra hafði prófað að
sprauta eiturlyfjum í æð.
Áfengisneysla er oft undir-
rótin
Hvernig má það vera, að svo stór
hópur ungmenna missir gjörsam-
lega tök á Iífi sínu, eins og hér
hefur verið lýst? Kannanir á
vímuefnaneyslu unglinga sýna að
neysla áfengis og annarra vímu-
efna hefur farið vaxandi meðal
grunn- og framhaldsskólanema
undanfarin ár. Islenskir ungling-
ar byrja að meðaltali 14 ára gaml-
ir að neyta áfengis og þeir sem
áfengis neyta drekka oftar og
meira, en jafnaldrar þeirra gerðu
fyrir nokkrum árum.
Sýnt hefur verið fram á að
áfengisneysla á fyrri hluta ungl-
ingsára er mjög skaðleg. Hún
eykur líkur á neyslu eiturlyfja og
hún eykur líkur á alkóhólisma og
eiturlyfjafíkn. Þetta má meðal
annars glögglega sjá af könnun
Rannsóknarstofnunar uppeldis-
og menntamála, sem gerð var í
mars 1997.
I könnuninni kom sömuleiðis
fram, að því yngri sem ungling-
arnir hófu áfengisneyslu, því
meiri voru vandamál þeirra. Þeir
drukku oftar, urðu frekar ölvaðir,
voru líklegri til að neyta hass og
amfetamíns og voru með lélegri
einkunnir. I rökréttu framhaldi
er, að ástandið verður alvarlegra,
þegar kemur á framhaldsskóla-
aldur.
I könnun, sem Sigrún Aðal-
bjarnardóttir og fleiri gerðu með-
al 17 ára unglinga 1996, kom í
ljós, að 30% höfðu prófað hass,
Þróim þessara fíkni-
efnamála erlendis
gefíir okkur tilefni til
að ætla að ástandið
hér muni versna enn,
verði ekki gripið til
róttækra aðgerða.
12% höfðu notað hass oftar en
10 sinnum, 15% höfðu prófað
amfetamín og 7% E-pilIu. Ur
þessum jarðvegi koma ungmenn-
in 206, sem Ieituðu ásjár SAA á
síðasta ári.
Mun ástandið versna enn?
Þróun þessara mála erlendis gef-
ur okkur tilefni til að ætla að
ástandið hér muni versna enn,
verði ekki gripið til róttækra að-
gerða. Færa má fyrir því gild
rök, að eitt mesta mein vest-
rænna samfélaga sé vímuefna-
vandinn. I nágrannalöndum vex
fíkniefnaneysla stöðugt. Fram-
leiðslan eykst og markaðssetning
þessara efna verður sífellt út-
smognari og herskárri. Sérfrótt
fólk hefur varað við því, að fram-
boð eigi eftir að stóraukast á
næstu árum. Engin ástæða er til
að ætla að þessar hræringar fari
framhjá okkur. Aukist framboð
eiturlyfja í nágrannalöndum
okkar, mun það einnig aukast
hér. Þá vaknar meginspurning
þessa máls. Erum við tilbúin til
að bregðast við?
Skref í rétta átt
Ymislegt jákvætt hefur verið gert
á síðustu misserum. Veruleg
gróska er í vímuvarnarstarfi og
stjórnvöld hafa aukið til muna
framlög til þessa málaflokks.
Einnig hafa margir aðilar í samfé-
laginu lagt vímuvörnum lið.
Samtök foreldra láta til sín taka í
auknum mæli og mörg sveitarfé-
lög hafa markað sér stefnu í
fíkniefnamálum.
Jafningjafræðslan er dæmi um
hversu alvarlegum augum unga
fólkið lítur þessi mál. Loks hafa
félagasamtök á borð við SAA,
Fræðslumiðstöð í fíknivörnum og
Rauða Krossinn o.fl. boðið fram
krafta sína í þágu vímuvarna.
Innan íþróttahreyfingar og
menntakerfis hefur farið fram
umræða um hvernig hægt er að
leggja vímuvörnum lið með
markvissari hætti. Nýjasta dæm-
ið um eflingu vfmuvarna er sam-
starfssamningur Heilbrigðisráðu-
neytis og SAA, sem er til tveggja
ára og felur í sér tilboð til sveitar-
félaga um faglega aðstoð við upp-
byggingu markvissra vímuvarna.
Er nóg að gert?
Getur verið, að við sem stöndum
fjarri hinni eiginlegu eldlínu
vímuefnavandans og höfum já-
kvæða afstöðu og áhuga á úrbót-
um, séum samt ekki tilbúin til að
leggja það af mörkum sem til
þarf? Getur verið að við séum
hallari undir ódýrari skyndilausn-
ir, en hinar kostnaðarsamari og
tímafrekari, en jafnframt raun-
hæfari lausnir?
Vímuefnavandinn á sér fjöl-
þættar rætur. Hann á sér rætur í
uppeldisaðstæðum í samfélaginu,
félagslegum aðstæðum æsku-
fólks, íslenskri „drykkjumenn-
ingu“, aukinni framleiðslu eitur-
lyfja, öflugri markaðssókn eitur-
lyíjasalanna og undanlátssömum
viðhorfum til vímuefnaneyslu.
Þess vegna er engin einföld fljót-
virk leið til lausnar þessum
vanda. Að honum verður að ráð-
ast úr mörgum áttum.
Vakningar er þörf
Vímuefnavarnir þarf að stunda á
faglegum grunni með skýr mark-
mið í huga. Samningur Heil-
brigðisráðuneytis og SAA er skref
í rétta átt, en það starf þarf að
efla enn frekar. Meðferðarstarf
þarf að skoða með það í huga, að
sjúklingar sem koma til meðferð-
ar verða sífellt veikari og þeir sem
á meðferð þurfa að halda sífellt
fleiri.
Toll- og löggæslu þarf að gera
mögulegt að berjast gegn stöðugt
vaxandi innflutningi og óprúttn-
ari aðferðum við sölu og dreif-
ingu eiturly'fja með því að fjölga
fólki við þau störf og efla tækja-
kost. Síðast en ekki síst þarf
þjóðin öll að átta sig á að allir
hafa skyldum að gegna í barátt-
unni við sölumenn dauðans.
Lögreglumenn og aðrir sem
leggja sig fram í þessari baráttu
þurfa öflugan stuðning stjórn-
valda og almennings í landinu.
Væru nokkur hundruð ungl-
ingar í bráðri lífshættu í óbyggð-
um landsins, köld og hrakin, yrði
ekkert til sparað til að bjarga lífi
þeirra. Þjóðin myndi sameinast
öll í átaki til að bjarga þeim úr
háskanum. Sama á við f þeisu
máli.