Dagur - 02.02.1954, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 2. febrúar 1954
D A G U R
5
Svéitir og veðurfregnir
eftir JÓN SIGURÐSSON, Yztafelli
Tveir Norðlendingar, búsettir
í Reykjavík, en uppaldir í sveit
fram um þrítugt, liafa rætt þjón-
ustu veðurstofunnar við sveitirn-
ar Annar ritaði í blað, en hinn
ræddi í útvarpi.
I.
Þeim ber að gjalda þakkir.
Engum dettur í hug að þessi
þjónusta gæti ekki betri verið,
jafnvel ekki sjálfri veðurtofu-
frúni. En þá er rétt að við, sem
eigum að njóta, bændurnir sjálf-
ir, látum til okkar heyra og
segjum hvað okkur finnst á
skorta að notin séu svo góð sem
verða má af veðurfr. Þetta vil eg
gera hér, án ádeilu og í trausti
á góðan vilja veðurstofufólksins,
en. einnig að segja óhikað það
sem eg tel staðreynd, þótt illa
kunni að láta í einhverjum eyr-
um. Það, sem hér er sagt, hlýtur
allt að miðast við mína búsetu,
miðhluta Suður-Þingeyjarsýslu.
Eg þekki ekki hvernig veður-
fregnir myndast annars staðar.
embættaveitingar . hafa vakið
meiri undrun. Hinum ágæta og
vinsæla vísindamanni, Jóni Ey-
þórssyni, var hafnað. Hann hafði
borið hita og þunga starfsins
meira en áratug. Það var að engu
metið, en nú talar erlend kona,
sem breytt hafði nafni sínu, á
þann hátt sem íslendingum þykir
óviðfeldið, og karlkennt sjálfa
sig. Sagt var að hún hefði lengra
nám en Jón Eyþórsson. Segja má
að bak við þessa embættisveit-
ingu sé vélræn stefna, hin töl-
vísa einhyggja, sem gengur fram
hjá hinum mörgu rökum sem lífið
og starfsh'ættirnir leggja til mála.
Fyrir stríðið voru veðurfregn-
irnar bornar fram af ,,lifandi orði
suður og norður". Nú finnst okk-
ur þær dauðar, kaldar og vit-
rænar.
sem við sjó, og jafn skylt að kosta
veðui'fregnir sem bændur varða,
sem aðra.
III.
í ritdeilu Jónasar Þorbergs-
sonar og veðurstofufrúarinnar
kemur í Ijós að veðufregnir hafa
ekki verið miðaðar við sveitirnar
að undanförnu. Frúin telur það
II- ekki skyldu að útvarpa veður-
fréttum handa bændum, nema.að
aðrir aðilar greiði kostnaðinn,
heldur en þeir sem greiða al-
mennar veðurfregnir, sem ekki
virðast hafa þarfir búandmanna
fyrir augum.
Engum þyrfti óvart að koma,
að veðurfregnir eru gerðar fyrir
strandbúa, en ekki landbændur.
Minnt er á þetta kvölds og
morgna á hverjum degi. Allar
veourstöðvar, sem máli þykja
skipta, og nefndar eru daglega,
eru við ströndina eða nærri
ströndinni, nema tvær, Þingvellir
og Grímsstaðir, sem eru uppi á
ur vissu hálendi. Engu þykir varða veðrið
á Suðui'láglendinu, milli Selja-
landsmúla og Mosfellsheiðar,
Borgarfirði, Breiðafjarðardölum,
við fsafjarðardjúp, Vestur-Húna-
vatnssýslu, Skagafirði, Suður-
Þingeyjarsýslu, eða Fljótsdals-
héraði. Einhver tilviljun ræður
því að veðurfregnir koma frá
Blönduósi og Akureyri, sem
hvort tveggja er þó í miðju land
Veðurmálið íslenzka er gagn-
auðugt. Hvert veðurorð á sér
vissa merkingu, og sín sérstöku
blæbrigði. Veður orkar meir en
allt annað á skap manna, og alla
líðan andlega og líkamlega.
Nákvæmni, sem stafar af oi'ð-
auðginni gerir fært að lýsa veðri
stuttlega, og þó skilmerkilega, og
á þann hátt að eigi fylgi lýsing-
unni að um mynd veðursins,
heldur og hugblærinn, sem veðrið
hefur haft á þann er lýsir
í hverri sveit, nærri því á
hverri jörð, er til gömul veður-
fræði. Menn taka mark á, hversu
vænta má, ef sól skín
fjallaskarði, á ákveðinni stundu
dag, hvernig norðan þokan hagar
sér á vissum hnjúkum og á
mörgu fleira. Þessi staðbundna,
forna veðurfræði er engin hé-
gilja, hún er byggð á reynslu og
verður oftast samræmd við veð-
urkenningar nútímans. Auðvitað
er hún ekki óbrigðul, en heimska
er að telja hana markleysu.
Þegar útvarp veðurfregna
hófst, urðu brátt kunnar og afar
vinsælar raddir þeirra Jóns Ey-
þórssonar og Björns Jónssonar.
Báðir eru bændasynir norðlenzk-
ir, og uppaldir og mótaðir af
sveitalífi. Þeir töluðu hið orð-
auðga, kraftmikla og bláebrigða-
ríka Veðurmál, sem Norðlend
ingar þekktu. Þeir sögðu veður
fregnir og veðurlýsingar, ræddu
um hverju spáin væri byggð,
lýstu veðurfari í landshlutum, og
nefndu líkur, ef til voru, fyrir því
að veðurspá gæti brugðist.
Jón og Björn töluðu blátt
áfram sem maður við mann. í
flutningi þeirra var enginn lestr
arhreimur. Þeir urðu senn vin-
sælir ráðunautar og heimamenn
á hverjum bæ. En þeir hurfu
byrjun stríðsins og komu ekki
aftur. Hins vegar var komin ný
forstaða veðurstofunnar. Fáar
búnaðarhéraði, þetta er alveg
móti reglunni. Áreiðanlega fær
veðurstofan enga daglega vitn-
eskju um veðrið í sveitum Suð-
ur-Þingeyjarsýslu, þaðan eru
ekki sendar daglegar fregnir.
Hins vegar eru daglegar fregnir
frá þremur stöðum í Norður-
Þingeyjarsýslu, sem er helmingi
fámennari, enda mest strand
byggð. Það kemur oft í ljós að
veðurstofan hefur ekki hugmynd
um, hvernig hér viðrar, þann og
þann daginn, og veit þá heldur
ekki hvort að veðurspá rætist
hér. Sennilega er þessu líkt farið
víðar í víðlendum sveitahéruðum
sem ekki hafa stöðvar sem senda
daglegar athuganir.
Bændur hljóta að gera þá kröfu
að veðurstofan láti á engan hátt
sveitahéruðin sitja á hakanum
Henni á að vera jafn skylt að fá
upplýsingar um veður í sveitum.
IV.
Deilt hefur verið um það,
hvort veðurfregnir eiga einhverja
sök á fjársköðum sem urðu 12.
okt. Það mál kastar nokkru ljósi
á það, hvers vegna veðurfregnir
koma ekki að eins góðu haldi og
vera ætti. Þetta skal því nokkuð
rætt. Fjárhagar manna austan
Skjálfandafljóts í Þingeyjarsýslu
eru mest á lágum heiðum og
jafnlendum. Bændum þykir
nauðsyn, í góðri tíð á haustum
að láta féð hafa sem mest næði,
fjarri bæjum, þar sem bezt er
sauðland og minnst verið. Sunnu-
dagurinn gekk að með allmiklum
fannburði, og féð blautt af krapi
ull. Smalaveður var hið versta
og ill meðferð á fé að hrekja úr
skjólum í slíku veðri, og efalaust
að margt mundi vanta og vera
verr sett en áður, eftir að búið
var að reka það til.
Veðurspáin var: ,.Hvass noi’ð-
austan með snjókomu.“ Þetta er
algengasta í norðanátt á vetrum,
en á sumrum hins vegar: ,,Hvass
norðaustan með rigningu.“ í
ressum spám geta falist hin
ólíkustu veður. Oi'ðið ,,hvass“ er
mjög óákveðið um vindstyrk.
Ekki var nefnt hitastig. ,,Snjó-
koma“ getur þýtt lítill „norðan
hraglandi“ ,ekki meira en svo, að
vel sé fjallabjart. En það
getur líka þýtt öskugrenjandi
stórhríð með hörkuírosti og
renningi, svo að ekki sjái handa-
skil. Hér kemur fram hin átakan-
lega orðafátækt veðurfregnanna,
undir stjórn erlendrar konu, og
manna, sem barnungir hafa yfir-
gefið athafnalífið og sezt á er-
lendan skólabekk.
íslenzkan á um tuttugu orð yfir
„snjókomu" með mismunandi
merkingum og blæbrigðum. Veð
urstofan notar aðeins þetta eina.
Einstöku sinnum er spáð Um hita
í grennd við Reykjavík, en aldrei
fyrir „fjarlægari" landshluta. Á
þessum spám, með svo óákveðnu
orðalagi, er ekki hægt að byggja
nema að litlu leyti. Mörg hundr
uð sinnum á ári spáir veðurstof
an líkt þessu. En Veðrið 12. okt.
var með þeim fádæmum, að slík
veður gerir hér ekki nema á
margra áratuga fresti svo
snemma hausts. Ef rétt hefði
verið spáð, átti ekki við hin
venjulega spá: „Hvass norðaust-
an með snjókomu“, heldur
„Gengur með morgninum í norð-
ailstan ofviðri með miklu frosti og
fádæma fannkomu.“
Það leiðir af sjálfu sér að jafn
alvarleg mistök og voru í veður-
spánni þennan dag, eru jafn
sjaldgæf og þetta Veður var ein-
stætt á allan hátt. En hitt er og
víst að veðurfregnir eru venju-
lega óákveðnar. Óviðkunnanleg
er nákvæm ehdurtekning um
hádegið og stundum allt til
kvölds á morgunspá, þó hún eigi
ekki við lengur, vegna þess að
spáð er þá fyrir liðinn tíma.
Enginn má taka orð mín svo,
að veðurfregnir séu lítilsverðara
fyrir búandann. Heima verður
hver að fylla í þær eyður eftir
sínum staðháttum ög sérstaka
veðurlagi, sem er stórbreytilegt,
einkum í fjalldölum. En þetta er
miklu örðugra nú en áður var,
með hinu „lifandi orði“ Jóns og
Björns.
V.
Landinu er skipt í veðurhéruð.
Langstærsta veðurhéraðið er
„Norðurland11. Þó kemur mönn-
um ekki saman um, hvar Norður-
landsspáin á við og hvar „Norð-
austurland11 byrjar. Oftast fer
veðrið nær Norðurlandsspánni, en
þó virðist Norðausturlandsspáin
stundum fara nær sanni. Allir
Norðlendingar vita að fjallgarð-
urinn milli Eyjafjarðar og Skaga-
fjarðar er oft veðurkljúfur, annað
veður austan hans en vestan. Hví
)á ekki að skipta þessu stærsta
veðursvæði í tvennt um fjallgarð
oennan, „vestursýslur" og ,,aust
ursýslur11 norðanlands?
Það er alkunna að veður eru
mjög misjöfn eftir landslagi,
einkum þar sem fjöllótt er og
dölótt eins og á Norðurlandi.
Enginn bóndi getur tekið veður-
fregn bókstaflega, sem miðar við
stórt landsvæði. Hann verður að
vita frá veðurstofu margt um átt
og vindstyrk og vindstig og er þó
oft hægt að fara mjög nærri um
veður við sérstaka staðhætti. En
eftir því sem veðurhéraðið er
stærra verður spáin ónákvæm-
arí.
VI.
Eg vil að lokum benda á
nokkur atriði, sem eg hygg að
mjög mundu auka notagildi veð-
urfregna í sveitum.
1. Háttur þeirra Björns og Jóns
Eyþórssonar sé aftur upptek-
inn: Óformlegar skýringar,
viðræður um veðrið tvisvar
á dag.
Veðurskeytamálið sé gert fjöl-
hæfara, orðgnótt íslenzkunnar
betur notuð, svo að spáin verði
skýrari. Oftar sé getið um
horfur, um hitastig og frost-
hæð, ekki aðeins í nágrenni
Reykjavíkur heldur um allt
land.
3. Teknar séu upp daglegar veð-
urathuganastöðvar um miðbik
hinna stærri sveitahéraða, svo
sem á Suðurlandsundii'lendi,
Borgarfirði, Breiðafjarðardöl-
um, ísafjarðardjúpi, V.-Húna-
vatnssýslu, Skagafirði, S,-
Þingeyjarsýslu og Fljótsdals-
héraði, og þær birtar daglega,
þótt eitthvað væri fækkað
strandstöðvum, sem upp eru
taldar.
Hinum stærstu veðurhéruðum,
svo sem Norðurlandi, sé skipt
í tvennt.
(Framhald á 7. síðu).
BENÉDÍKT EINARSSON
frá Skógum
hálf-áttræður 4. janúar 1954
Ert þú loksins orðinn karl
með ýluhárum?
Tiginn þó, sem tindafjall
í tímans bárum.
Ytra ber big ei við ský
frá ekru jarðar.
Mannsins gildi er meira því,
og mestu varðar.
Víða þú ert vel og lengi
valinkenndur.
Einum fæti fár af mcngi
fastar stcndur.
Æðrulaus þú byrði barst
í bólsins viðjum.
íslenzk hetja ætíð varst
í Urðar hryðjum.
Or ég gríp, er enginn sér
við óskylt þjarkið.
Henni skýt til heiðurs þér
og — hitti markið.
Þú átt skilið þróttarljóð
með þoli stálsins,
fslandsfjalla aringlóð
í afli málsins.
Afhendingaróðsins grein
ég að þér rétti
sem ég fann ú svartri hlcin
í sefans kletti.
Lifðu hress, og lifðu vel,
að lífsins mótum,
heitur undir liarðri skel
og hreinn í rótum.
2. janúar 1954.
ÖRN Á STEÐJA.