Dagur - 26.10.1960, Side 5

4
5
r'.............................. ..................... '.......... '
HIN MIKLU TÍMAMÓT
ÞEGAR fjárlagafrumvarpið fyrir árið
1961 var lagt fram á Alþingi 11. októ-
ber, var þess getið í stjómarblöðun-
um líkt og gerzt hefði kraftaverk. f
mikillátum fyrirsögnum var frum-
varp þetta talið til meiri háttar tíma-
móta í stjórnmálasögunni og það
vitna um allt í senn: ráðdeild, spam-
að og stórhug, og að nú væri ríkisút-
gjöldum stillt í hóf í fyrsta sinn í
langan tíma, til blessunar fyrir land
og lýð og til dýrðar höfundum sínum.
Núverandi stjórnarstefna markar
tímamót, satt cr það. Fjárlagafrum-
varpið ber því einmitt vitni. En þegar
haft er í huga, að ríkisútgjöldin hafa
hækkað um 700 milljónir króna síðan
1958, í stjórnartíð íhalds og krata, og
eru nú áætluð um 1550 milljónir, þá
er von að margur undrist. En sú
undrun á ekki skylt við neins konar
hrifningu á fjármálastjórn ríkisins á
síðustu árum, heldur er hún blandin
ótta um framtíðina, ef svo verður
fram haldið, sem nú horfir.
f fyrra, eftir að hinar nýju efna-
hagsráðstafanir voru gerðar, skellti
ríkisstjórnin á nýjum innflutnings-
söluskatti í uppbót á allar aðrar
kjaraskerðingar og skattaálögur, en
lofaði jafnframt oft og mörgum sinn-
um að afnema skatt þennan um
næstu áramót. Nú er þessi illræmdi
skattur framlengdur, samkv. fjárlaga-
frumvarpinu. Nú skyldu menn ætla,
að með hinni óhóflegu skattheimtu til
ríkissjóðs væri miklu fjármagni beint
til verklegra framkvæmda í landinu.
En því fer fjarri. Framkvæmdir hins
opinbera og aðstoð við framkvæmdir
og opinber þjónusta dragast stórlega
saman, sumar beinlínis að krónutölu.
Fjármálaráðherra hælir sér hins veg-
ar af spamaði og nefnir sem dæmi, að
minna fé verði varið til strandferða,
til eftirlits með skattheimtu, til jarð-
borana, til Landssímans, til útrýming-
ar meindýra, til framkvæmda við
hafnarmannvirki, til landhelgisgæzlu,
til niðurgreiðslna og til Alþingis.
Siunt af þessu er algerlega óraunhæft
og út í Ioftið og stenzt ekki, annað er
hrein samdráttarstefna.
Jafnan þykir það marka nokkuð
glögga stefna, hve mikill hundraðs-
hluti ríkisútgjalda gengur til verk-
Iegra framkvæmda í landinu. Benda
má á, að stjórnarflokkarnir hafa kom-
ið þeim hluta úr 28% niður í 18,4%.
Þannig er dregið svo mikið úr áðstoð
ríkisins við raunhæfar framfarir í
landinu, að ljóst er hvert stefnir. Rík-
stjórnin hefur í málgögnum sínum
bannfært þá farsælu stefnu, að marg-
ir einstaklingar geti eignast arðbær
atvinnufyrirtæki með aðstoð ríkisins.
Nú eiga fáir útvaldir að taka við. —
Koma skal á nýjum þjóðfélagshátt-
um, þar sem f jármagnið ræður. Þegar
hinir mörgu, sem nú eru að komast í
greiðsluþrot og sjá ekki fram úr
vandræðunum, gefast alveg upp, eiga
binir útvöldu að taka við. Stundum
er minna en allt þetta kennt við merk
tímamót. En þessi tímamót cinkenn-
ast af þeim endemum, að kalla sam-
dráttar- og kreppustefnu yfir þjóðina
með óskynsamlegum stjórnarháttum.
f útvarpsumræðum í fyrrakvöld
leyndi það sér ekki, að núverandi rík-
isstjóm er búin að tapa leiknum. —
„Viðreisnin“ er fallin á fyrsta ári!
„Of mikiS meðlæti fil aS komasf óskemmdur frá því Fyrir tuitugu og fimm árum
segir Helgi Jónasson grasafræðingur frá Gvendarstöðum við blaðið
MARGIR eiga sér hugarheima
víðsfjarri daglegum störfum og
eru þar langdvölum, aðrir nota
haga hönd í tómstundum, lesa
eða skrifa bækur, og þannig
mætti lengi telja. Sagt er um
ýmsa, að þeim falli aldrei verk
úr hendi, og til eru þeir, sem
þurfa mikið að sofa.
Helgi Jónasson bóndi og grasa-
fræðingur í Kinn er mikill
grasafræðingur, þótt ekki sé
hann langskólagenginn, og hef-
ur stundað þau fræði jafnhliða
búskapnum á langri ævi. Nú er
hann kominn á áttræðisaldur,
hefur látið búið í hendur sona
sinna og gefur sig meira að
grasafræðirannsóknum en
nokkru sinni fyrr og fer stund-
um í langa rannsóknarleið-
angra. Eg mætti honum nýlega
hér í bænum og bað hann að
líta inn á skrifstofur blaðsins,
ef hann hefði tíma. Hann lofaði
því gegn því skilyrði, að „sér
yrði ekki gert neitt!“ Síðar um
daginn efndi hann loforðið og
fer samtal okkar hér á eftir.
Fórstu í nokkurn grasaleið-
angur í sumar?
Ojá, reyndar gerði eg það.
Fór til Vestfjarða og var eink-
um í Æðey og á Snæfjalla-
strönd. Mér var hugleikið að
finna burknategund eina, svo-
nefndan hlíðarburkna. Nei, ætl-
arðu að fara að skrifa um þessa
and....... vitleysu? Hann átti
að vaxa í Grímshornahleif, rétt
á móti Æðey, samkvæmt því er
segir í Flóru. En eg fann ekkert
og leitaði þó töluvert vandlega,
og mér urðu það vonbrigði. Þó
var sú raunabót, að Ingólfur
Davíðsson grasafræðingur fann
þar ekkert heldur í fyrra. Því
miður hitti eg Ingólf ekki í ferð-
inni til að segja honum þessa
huggun mína. Svona var það.
En það var gott að koma í Æð-
ey, eins og annars staðar þar
vestra. Þar sá eg skóþræl í
fyrsta sinn á ævinni og notaði
11111111111111111111111111111iiiiiiiiin
tllllltlllllllllll
Myndarúður settar
í Akureyrarkirkju
Þær eru listaverk er sýna nokkur
atriði úr æsku frelsarans
AKUREYRINGAR vilja flest
fyrir kirkju sína gera nema
vera þar við guðsþjónustur. Nú
er lokið við að setja fagrar,
myndskreyttar rúður í alla
fimm glugga kórsins.
Blaðið leitaði frétta af þessu
hjá séra Pétri Sigurgeirssyni
sóknarpresti og svaraði hann
ljúfmannlega öllum spurning-
um.
Hver átti frumkvæðið að
þessum myndarúðum?
Hugmyndin er nokkurra ára
gömul. Jakob Frímannsson
framkvæmdastjóri og kona
hans gáfu myndskreytta rúðu í
miðglugga kórsins, og var það
fyrsta listaverk sinnar tegund-
ar, sem sett var í íslenzka
kirkju. Kvenfélag Ákureyrar-
kirkju beitti sér svo fyrir því,
að myndarúður yrðu settar í
hina fjóra kórgluggana. Sóknar-
nefndin ákvað fyrir nokkru að
gera pöntun í þessi listaverk.
Þessi listiðnaður er gerður af
einum færasta listamanni á
þessu sviði, Mr. Frederick Cole
hjá fyrirtækinu J. Wippel og
Co., London, en í samráði við
Guðmund Einarsson frá Miðdal,
sem síðan sá um uppsetningu
þegar hann kom hér síðast.
Geta má þess, að einmitt þessir
sömu listamenn unnu að hinum
sögulegu og trúarlegu glugga-
málverkum, sem eru aðalprýði
Bessastaðakirkju.
Hver er kostnaðurinn við
þessi listaverk kirkjunnar?
Fyrsta listaverkið var gefið,
svo sem áður segir. Þá hefur
Kvenfélag Akureyrarkirkju
ákveðið að gefa myndarúðu í
einn glugga til minningar um
séra Friðrik J. Rafnar vígslu-
biskup og frú Ásdísi konu hans,
sem var fyrsti formaður félags-
ins. En bæði unnu þau hjón öt-
ullega að byggingu kirkjunnar
fyrir 20 árum, og fer vel á því
að þeirra sé minnzt á þennan
hátt á þessum tímamótum. Þá
eru þrír gluggar eftir. Hver
gluggi kostar um 50 þús. kr.
Kifkjan stendur að sjálfsögðu
straum af þeim kostnaði, nema
einhverjir vilji heiðra minn-
ingu látinna vina á líkan hátt
og Kvenfélag kirkjunnar.
Verður ekki 20 ára afmælis-
ins minnzt á veglegan hátt?
Jú, tuttugu ára afmælisdag-
urinn er 17. nóvember næstk.
Gluggamálverkin komu í tilefni
þessa merka afmælis og er
gleðilegt, að þau skuli vera
komin á sinn stað og prýða
kirkjuna. Svo er pípuorgelið í
vændum. Það mun koma í ljós,
að kirkjan á sterk ítök í hugum
sóknarbarnanna, og eg vil
þakka þann fórnarhug, segir
séra Pétur Sigurgeirsson að
lokum.
Blaðið þakkar sóknarprestin-
um fyrir greið og góð svör.
Akureyrarkirkja er 20 ára.
Hún er veglegt guðshús og
byggð á fögrum stað. Nýtt
hljóðfæri, myndskreytingar og
fleiri góður búnaður sýna rækt-
arsemi við stofnunina. Ef hinn
ytri búnaður færir menn nær
kjarnanum í kenningum þess er
kirkjan vegsamar, þá er enginn
fóm of stór. □
hann. Það er þægilegt verk-
færi.
Hvað varstu lengi í ferðinni?
Fór að heiman 2. ágúst og
kom heim um miðjan septem-
ber. Reyndar fór eg líka suður
í Hvalfjörð og kallaðist vera
þar í grasaleit. En eg sveikst
um og tíminn fór í ýmislegt
annað líka. Eg fór bæði um
Brynjudal og Botnsdal. Þar var
eg allsendis ókunnugur. Eg
held að engir grasafræðingar
Helgi Jónasson.
hafi lagt þangað leið sína í
rannsóknarerindum. Margt var
fallið af því, sem eg vildi sjá,
enda orðið áliðið sumars.
Fannstu nýjar tegundir?
Það er ekki líklegt, segir
Helgi, þó ekki útilokað. En
kannski er það bara vitleysa.
Eg sá eina plöntu, sem eg
þekkti ekki. Eg fór með hana
til' þeirra grasafræðinga, sem eg
náði í og þeir þekktu hana ekki
heldur. Blómið var fallið og því
verra að átta sig á henni. Það
getur orðið langt þangað til
þetta upplýsist. Plöntuna fann
eg í Botnsdal.
Fórstu víðar um á Suður-
landi?
Eg flæktist dálítið. Fór aust-
ur að Selfossi. Þar tók gott fólk
við mér og fór með mig allt
austur í Fljótshlíð. Eg lenti líka
með Steingrími Steinþórssyni
austur í Gunnarsholt. Mér
verður sú ferð minnisstæð. Þar
var dásamlegt að sjá árangur
sandgræðslunnar. En það vant-
ar fólk til að nytja hið grædda
land. Páll sandgæðslustjóri lét
fara með mig um sandgræðsl-
una. Ekki vantaði gestrisnina.
Hvaða áhrif hafa þessi ferða-
lög á þig?
Ekki hef eg batnað held eg.
Þetta er of mikið meðlæti til að
komast óskemmdur frá því.
Heldurðu að þú farir í grasa-
leiðangur næsta sumar?
Það er ekki gott að vita. Eg
veit ekki til að því séu takmörk
sett hvað vitleysan getur teymt
mann langt. Hver veit? En nú
mun nóg komið, og við eyðum
tímanum til einkis.
Varstu sérstaklega tímabund-
inn?
Hver hefur ekki mikið að
gera? En þú hefur kannski
forðað mér frá því að gera ein-
hverja aðra vitleysuna þessa
stund. Kannski eg hefði annars
farið að kaupa einhvern óþarf-
ann, sem eg hefði ekkert haft
með að gera.
Hvernig finnst þér bezt að
ferðast?
Það er orðið fremur auðvelt
að ferðast fyrir þá, sem hafa
ráð á því og einhver erindi
eiga. Bezt er að geta borið sig
yfir á tveim jafnfljótum eða á
hestbaki, þegar ekki er langt
að fara. Nú á eg engan hestinn
lengur. Átti seinast eineygða
meri, sem var svo sem nógu
góð handa mér. Og nú er mig
farið að langa til að eiga þægi-
legt hross á ný, til að vera
sjálfbjarga bæja á milli og ekki
upp á aðra kominn.
Hvar þótti þér bezt að koma?
Auðvitað í Æðey, eins og æf-
inlega. En mér þótti hlýlegt að
koma á heimili útlendrar konu,
sem gift er íslenzkum bónda á
Suðurlandi. Hún er orðin svo
rótgróin hér, að hún vill ekki
annars staðar vera, hvergi sé
annað eins frjálsræði til. Heim-
ilið er enn fátækt, en þar var
mikil heimilishlýja — og ríki-
dæníi hið innra.
Nokkuð að frétta úr Kinn?
Ekki það eg man. Við búum
í sátt og samlyndi eins og æfin-
lega þar í sveit. En í sambandi
við þessi ferðalög mín vil eg
segja það, að alltaf sé eg betur
og betur hvað við eigum fallegt
land og gott land og hve mikið
af því er ónumið. — Nú
segi eg; ekki meira og er farinn.
Svo manstu hverju þú lofaðir
"í uþþ'háfi.
Eg þakka viðtalið og ósk'á
hinum sérkennilega fræðimanni
góðrar heimferðar. — E. D.
Bílstjóraverkfall.
Tíu daga bílstjóraverkfall var
í Reykjavík til að mótmæla
þeirri ákvörðun stjórnarinnar
að hækka benzínskattinn um 4
aura. Þá ríkti óvenjuleg kyrrð
í bænum. Aðeins 2 lögreglubíl-
ar, 2 póstbílar, sjúkrabílar og
læknabílar voru á ferðinni, svo
og 2 bílar frá vetrarhjálpinni
voru í gangi í höfuðstaðnum
hina umræddu 10 daga.
Nýjar bækur.
Elinborg Lárusdóttir sendi
frá sér fyrstu sögur sínar,
„Flúðir“ Jóns Magnússonar
komu út. Fjórða og síðasta bindi
„Skálholts“ Guðmundar Kamb-
ans kom út.
Geysir endurvakinn.
Geysir var endurvakinn og er
fax-inn að gjósa á ný. Trausti
Einai'sson var fenginn til að
finna ráð til að endurvekja
Geysi. Með því að höggva dá-
litla rennu í skálarbarminn og
lækka með því yfirborð vatns-
ins, hækkaði yfirborðshitinn úr
65 gráðum í 94 og hverinn hóf
að gjósa. □
Rjupna-þurrð um land allf
Með laga-leyfi er keppt að því að farga
því litla sem fyrirfinnst
ÞÆR FRÉTTIR berast víðs
vegar að með blöðum og út-
varpi, að nú sé heldur en ekki
fátt um í-júpuna, og sums staðar
sjáist hún alls ekki. Gangna-
menn hafi jafnvel faiáð um af-
rétt og öræfi án þess að sjá
rjúpu.
En ekki var sá 15. þ. m. fyrr
upprunninn, og fi'iðun væntan-
legi'a rjúpna lokið, er hópar
veiðibráðra rjúpnabana, sprett-
harði-a og jafnvel á bílum,
hröðuðu sér til fjalla i þeim
þjóðþi'ifa-tilgangi að leitast við
að fai'ga þ, a. m. k. „þeim kvik-
indum“, sem eftir kynnu að
vera, — og lagavei’nd ríkisins
hefur snúið baki við, einmitt
þegar augljós var þörfin fyrir
algerða friðun!
Þar sem rjúpna verður vai't,
og slæðingur er af þeim, fékk
einstöku veiðimaður 20—30
fyi'sta daginn, en aðrir enga,
eða 1—2, og voru þá a. m. k.
tvær skyttur um hverja rjúpu.
— Þetta eru þá fréttii-nar!----------
Þessar fréttir sýna og sanna
• iiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiii»
| SKÓLAMINNI |
(Sungið við skólavígslu í Húsavík 9. okt. 1960.)
Lag: Yfir fornum frægðarströndum. =
i Hér á grónum Garðars-slóðum
i glæst er risin höll. 1 i
jj Skartar hún í skini sólar, i
| skreytir grænan völl, I
há til lofts og víð til veggja, i
I vegleg, björt og fríð. i
Hér skal mennt og manndómshugur i
| magnast ár og síð. i
i Hér skal andans sjóðum safna i
i sérhver kynslóð ný. i
Hér skal dáð og drenglund efla i
| dugraun hverri í.
| Húsavíkur heilladísum
i hér sé búið skjól, i
i meðal sól á sumargöngu . |
i signir norðurpól. i
i Gamla skólans gengnu stundir
i geymir minning klökk. |
Nýi skólinn ávallt öðlist
i allra hrós og þökk. 1
Aldrei á hans vegum vaxi
1 viðsjál þyrnirós. i
Við hann rætist vonir tengdar:
| Verði meira Ijós. f
| Jóhannes Guðmundsson. I
•■imiiMmiimiiiiiiiiiiiiiiiimiiuiimiiiMiiiimiiiiiiiimiiiiiiimi|iiiiiMiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimimi»
fullkomlega,- hve lítið er af
rjúpunni um þessar mundii'. En
þrátt fyi'ir það eru veiðar leyfð-
ar, þótt fyrirsjáanlegt sé, að
þeim hafi ekki fjölgað neitt að
ráði á þessu sumri, sem þó hef-
ur verið eitt bezta í manna
minnum.
En hver er þá ástæðan til
þess, að rjúpunni hefur ekki
fjölgað, eins og við hefði mátt
búast? Eg ætla að bregða hér
upp skyndimynd af tíðarfarinu
frá haustinu 1957 og fram að
þessu hausti, svo að sjá megi,
hve bi’eytilegt það hefur verið,
og hvernig rjúpunum muni
hafa gengið að standast þær
breytingar.
Fi'á nóvember 1957 og mest
allan veturinn 1958 var mjög
hart í ári, og fækkaði þá rjúp-
um mjög mikið. En um haustið
sama ár var veiði leyfð að
vanda, þrátt fyrir þótt lítið væri
af í'júpu. Vorið 1959 var með
afbrigðum gott, og gróður kom
snemma, bæði á tún, haglendi
og heiðar, svo að allt virtist
leika í lyndi. í byrjun júní voru
fuglar búnir að verpa, og ung-
ar víða komnir á kreik um
miðjan mánuðinn. Er því vart
hugsanlegt annað, en að í'júpur
hafi einmitt lokið vai'pi, og
ungar flestir úr eggjum komnir
um þær mundir. En einmitt
þegar svona stóð á, dundu yfir
þær mestu hríðar, sem menn
muna eftir á þessum tíma vors,
og fuglar féllu í hrönnum.
En þótt vér setjum nú svo, að
rjúpur hafi ekki vei'pt fyrr en
eftir þessar hríðar, þá hefur þó
vai'pinu seinkað svo mjög, að
ungarnir hafa tæplega verið
vei-ið oi’ðnir fullþroska, þegar
norðan-fái'viðrið skall á 8. nóv-
ember um haustið, og hefur því
sú sumai-fjölgun sennilega mest
öll farið forgörðum.
Hvei'nig sem á mál þetta er
litið, þá mun ljóst, að sjaldan
mun verið hafa meiri þörf en
einmitt nú að alfi'iða í'júpuna.
— Það er því áskoi'un mín til
allra sveitastjóma, að alfriða
rjúpuna í 5 ár í löndum sínum,
meðan henni er að fjölga eitt-
hvað að ráði. Ætti þetta að
vera auðsótt mál, þar eð nú
vii’ðist auðséð, að rjúpnastofn-
inn sé í upplausn og bráðri
hættu. Tel eg víst að öllumsveit
arstjórnum eigi að vera heim-
ilt, í samráði við bændur sveita
sinna, að alfriða hvaða fugla-
tegund sem er í sínu umdæmi.
Lýk eg svo máli mínu í þeirri
von, að þetta fái skjóta af-
greiðslu.
Skrifað fyrsta vetrardag 1960
Guðni Sigurðsson, Akureyri.
JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU:....
Er nállúrufræði leiðinlegf námsefni? i
FVRSTI ÞÁTTUR sköpunarsögu
biblíunnar hermir frá því, hvcrnig
allur hinn sýnilegi heimur varð
til í öndverðu. Fleiri heimildir
eru til unx þennan atburð, en
þeim ber öllum saman um að
heimurinn sé dásamlegt furðuverk
um fegurð og tilbreytni, svo að
ekki sé íleira nefnt til lofs og
dýrðar vorri veröld.
En hér á íslandi er af mörgum
mönnum litið allt öðruvfsi á eðli
og ágxti náttúrufræðinnar. Dr.
Finnur Guðmúndsson, forustu-
maður náttúrufræðisafnsins í
Reykjavík, lielur látið svo um
mælt í tveimur stærstu predikunar
stólum landsins, útvarpinu og
Morgunblaðinu, að námi þessarar
fræðigreinar sé yfirleitt þannig
farið hér á landi, að telja megi
nálega óhugsandi, að íslenzk ung-
menni komist með lifandi áhuga
fyrir náttúrufræði gegnum skóla-
kerfi þjóðarinnar. Með dómi
þessa manns, sem mesta hefur yfir-
sýn um ástand náttúrufræði-
kennslu hér á landi, mun fæstum
þykja furðulegt að meginhluta
nemenda í skólum landsins þykir
náttúrufræðinámið þreytandi og
leiðinlegt. Ekki er Jxetta ástand
nýtilkomið. Að vísu hafa hér
starfað allmargir ágætir og
skemmtilegir náttúrufræðikennar-
ar, Benedikt Gröndal skáld, Þor-
valdur Thoroddsen og Stefán Stef-
ánsson skólameistari, svo að nefnd
séu fáein nöfn. Þessum frægu
nxönnum og nokkrum öðrum
kennurum hefur tekizt að gera
nemendur hrifna af náttúrufræði-
námi, en hin dæmin eru rniklu
fleiri, einkum á síðari árum, eftir
að allt nám æskumanna varð
skylduvinna. Allt of margir nem-
endur í mörgurn skólum verða
vetur eftir vetur að laka þátt 1
liarðri glímu á vegum próflær-
dómsins, til Jxess að nema um
beinagrindur dýra, tennur þeirra,
klær, klaufir og hliðstæðan fróð-
leik um gróður jarðarinnar. A
sarna veg er kennt um hnetti sól-
kerfisins.
Þegar ég byrjaði fyrir mörgum
árurn að hafa umsjón með
kennslustarfi í Kennaraskólanum,
varð ég þess íljótt var, að börnin,
sem Jxar voru við nám, áttu erfitt
með að nema unx beinagrindur
dýra og ættareinkenni jurta. Hins
vegar fann ég, að Jiegar hægt var
að sýna börnunum góðar myndir
af Jxekktunx dýruxn og segja Jxeim
sögur af þroska og athafnalífi
Jxeirra, þá Jxóttust Jxau komast í
skemmtilegan heim. — Börnin
mundu vel Jxað, sem sagt var frá
með Jxessum hætti og vildu íá
meira að licyra. Eg hafði fengið
liliðstæða reynslu við stutt nám
í Möðruvallaskóla hjá Stefáni
Stefánssyni. Gamla skólahúsið var
þá brunnið og fátt um bækur og
kennslutæki, en kennarinn gerði
alla náttúrufræði skemmtilega og
hrífandi, bæði vegna mikillar
fræðiþekkingar sinnar, en þó ekki
síður með vaxandi áhuga sínum.
Margir af lærisveinum Stefáns
söfnuðu jurtum, steinum, eggjum,
skeljum og íleiri náttúrugripum í
tómstundum sínum af j>ví að Jxeir
liöfðu áhuga lyrir lræðigreininni.
Vegna Jxessara áhrifa lrá góðutn
náttúrufræðikennara hef ég sem
leikmaður og byrjandi í náttúru-
fræði staðið að þremur tilraumnn
til að gera náttúruskoðun í land-
inu lífrænni heldur en áður var.
Sumar þessar tilraunir hafa heppn
azt jafnvel betur en við var búizt,
en endranær hefur lítið orðið úr
framkvæmdinni. Samt vil ég segja
frá þessum tilraunum, ef það gæti
orðið til að raska svefnró náttúru-
fræðikennara í mörgum skólum
landsins, sem sætta sig við liið öm-
urlega ástand þessarar fræðigrein-
ar.
Fyrstu tilraunina gerði ég árið
1929 með því að korna til leiðar
að 5.-bekkingar í menntaskólun-
unx í Reykjavík og á Akureyri fóru
austur í Hornafjörð undir forustu
náttúrufræðikennara sinna, Guð-
mundar Bárðarsonar og Pálma
Hannessonar. Varðskip fluttu
nemendurna báðir leiðir. Förin
varaði í hállan mánuð. Nemend-
urnir hölðu góðan farkost, nesti,
tjöld og allan nauðsynlegan út-
búnað til fararinnar. Leiðangur
Jxessi láiiaðist mjög vel, Tveir
helztu náttúrufræðingar landsins
voru hér að verki með ungum og
efnilegum mönnum. Þeir ferðuð-
ust saman unx fjöll og firnindi í
fögru og brevtilegu héraði. Aldrei
fyrr í sögu landsins hafði slíkur
nemendahópur komizt í svo náin
kynni við náttúru landsins um
tveggja vikna skeið undir liand-
leiðslu hæfustu náttúrufræðinga,
sem Jxá voru uppi í landinu.
Þessar námsferðir 5. bekkinga í
tveimur menntaskólum landsins
hafa haldið áfranx í lítið breyttri
mynd síðastliðin 30 ár, Jxó að auk-
in dýrtið og vaxandi veraldar-
hyggja hafi haft nokkur deyfandi
áhrif á Jxetta ferðalag sum síðari
árin.
En þessi 5. bekkjar. ferð til
Hornafjarðar 1929 leiddi til Jxess,
að nálega allir skólar landsins
hafa tekið upp Jxann sið að ljúka
námi hvern vetur með skólaferð.
Oft varir Jxetta ferðalag ekki nema
einn eða tvo daga, en stundum
nær heimsóknin til annarra lands-
fjórðunga og jafnvel til annarra
landa.
Þetta ferðalag nemenda í elztu
menntaskólum lá'ndsins varð að
almennum uppeldissið í landinu.
Margir 5. bekkingar minnast nú
Jxessarar skólaferðar sem einhverr-
ar mestu gleðistunda ævinnar. Oft
hefur í Jxessum ferðum verið hald-
ið fast við hinn upphaflega til-
gang ferðanna að kynna æskunni
náttúrueinkenni landsins, en oft
liaía ferðirnar fyrst og Iremst orð-
ið vakningartími og uppbót á
Jxreytandi námu í skólabekkjun-
um.
Mörgum árum síðar lagði ég til
í blaði í Reykjavik að leitazt yrði
við að gera grasalræðikennsluna í
barna- og unglingaskólum líf-
rænni og hagfelldari nxeð því að
láta skólana fá aðgang að gróður-
lnisi við grasafræðikennsluna, Jxar
sem þvi rnætti við koma. í Reykja-
vík og fleiri kaupstöðum er jarð-
hiti nægnr til að lxita Jxau hús
kostnaðarlítið. Þá eru margir aðr-|»
ir, skólar, bæði héraðsskólar og j
Iiúsmæðraskólar, á jarðhitasvæð- J
um og er auðvelt að koma Jxar *
fyrir slíkri kennslu. í Reykjavík
og hinum stæiri kaupstöðum ættu
að vera stór gróðurhús með fjöl-
breyttum jurtagróðri. Vel má
koma jxví við í skammdeginu að
raíljós bæti mjög úr sólarleysinu,
ef rétt er að farið. Iíennarar kæmu
Jxangað með nemendahópa sína.
Allir hafa með sér stækkunargler
og ýmis tæki önnur til Jxess að
komast í gróðurhúsununx í náin
kynni við náttúruna í allri dýrð
sinni. A vorin gætu áhugasamir
kennarar farið með heila bekki úr
þéttbýlinu út á víðavang og hald-
ið áfram að tengja æskuna við
gróðurríki landsins.
Margir menn hafa lesið Jxessar
tillögur um gróðurhúsin. Sumir
liafa tekið tillögnni hlýlega, en
engir hafa enn komið hugmynd-
inni í framkvæmd. Ég hygg, að
skólaleiðtogar landsins komist
varla hjá, Jxegar tímar líða, að taka
Jxessa hugsjón til athugunar. í
henni er gróðurmagn eins og í 5.
bekkjarferð námsmannanna.
Þriðja tilraunin varð fyrst að
veruleika. Mér runnu til rifja
þjámngar barnanna við náttúru-
sögu, Jxar sem ínegináherzlan' var
lögð á tannbyggingu, kjaft <xg klær
dýranna. Ég var sannfærður um,
að börnin myndu fagna Jxví, ef
hægt væri að breyta um form í
fxessu efni og taka dýrasögur í
staðinn iyrir liinar leiðinlegu lýs-
ingar einstakra líkamshluta dýr-
anna. í stað Jxess kæmu [xá myndir
úr sálarlíti dýranna og frásagnir
um lílsbaráttu Jxeirra untlir breyti-
legum kringumstæðum. A nokkr-
um árum samdi ég í lijáverkum
Jxrjú lítil dýrasöguhefti um spen-
dýr, fugla, fiska og lægri dýrin.
Ég var leikmaður í náttúrufræði,
en þannig er liáttað um flesta
feður og mæður hér á landi, sem
Jxó hafa orðið að gefa börnum sín-
um hugmynd um marga hluti, er
komu við lífsbaráttuna. Ég tók
mcr í hönd stóra og fræga bók
eftir heimskunnan Jxýzkan dýra-
íræðing, sem sagði skemmtilegar
og fræðandi sixgur um flest dýr
heimsins. Ég Jxýddi kafla úr Jxessu
li'æga verki og öðrum niinni bók-
um eftir aðra erlenda og nokkra
íslenzka höfunda. Þessi litlu hefti
urðu mjög vinsæl um allt land.
Börnin og sumir foreldrar fögn-
uðu Jxessari tilraun. Stóð [xannig í
nokkur ár, að nálega öll börn í
landinu fengu fyrstu bóklegu
fiæðslu sína um dýrin með Jxví að
lesa Jxessi hefti í skólunum eða
lieinxa. En Jxegar landsprófin
komu til sögunnar, töldu forystu-
menn skólamálanna að Jxessar
dýrasögur væru of stórar og viða-
miklar. Börnin Jxyrflu að hafa lítil
kver í sem flestum námsgreinum
til að geta búið sig sem bezt undir
prófin. Ég lét Ríkisútgáfu náms-
bóka fá dýrasöguhefti mín. Það
var tillag mitt til barnanna. Eg
tók aðeins borgun lyrir mynda-
mótin, sem fylgdu með ýkaupun-
urn. Innan tíðar var dýrasögunum
ýtt til hliðar, og í stáðinn kom
gamla fræðslan um emstaka lík-
amshluta dýranna, en fátt var Jxar
sagt um sálarlíf þeirra eða athafn-
ir í tilverubaráttunni. Kynni
barna og dýra fóru mjög minnk-
andi Jxegar fólkinu fækkaði í sveit-
unum og bæjarbörnin höfðu lak-
ari aðstöðu en fyrr til að fullnægja
löngun sinni til að vera vinir og
leikbræður dýranna.Hér var stigið
stórt skref í öfuga átt. Börn og
dýr Jxurfa að ná saman í bókunx
ef ekki vill lxetur til. Ég held að
kennarar hljóti að finna til nokk-
urs sársauka yfir Jxessari afturför.
Náttúran á ekki að vera lokaður
isskápur, heldur lind lífsins.
Nánxsferðir um dali og strendur.
Jurtasöfnun á vorin og sumrin.
Gróðurhús vegna kennslu við sem
flesta skóla. Dýrasögur, skugga-
myndir og litmyndir til skýringar í
skólunum til að opna huga æsk-
unnar fyrir legurð náttúrunnar.
Allt Jxetta getur komið Jxegar unga
fólkið, foreldiar, kennarar og
prófnefndir verða hrædd við Jxað
ófremdarástand, sem dr. Finnur
Guðmundsson hefur lýst með full-
um skilningi og djarfri tilfinningu
Jxess manns setn þekkir allar hlið-
ar íslenzkrar náttúrufræði.
Þrátt fyírir Jxennan mótgang
liafði ég ekki með öllu gefizt upp
við dýrasögurnar og ég lékk í
fyrra forlag Odds Björnssonar á
Akureyri til að gefa út gömlu
barnabókina mína um spendýrin.
Sú útgáfa á að minna kennara,
foreldra og börn á kennslufyrir-
komulag sent er horfið í lxili en
þarí að endurnýja í nýrri mynd.
Þegar heftið um spendýrin var
prentað á Akureyri keyptu all-
margir skólar 30 cintök til lestrar
í hverjum bekk. Margir foreldrar
fengu Jxessar dýrasögur lxanda
börnum sínum.
Þessar dýrasögur mínar voru
tilrauna verk í sinni tíð. Næsta
Framhald á 7. siðu.