Dagur - 04.12.1987, Blaðsíða 6

6 - to'ÁGtlft - '^,'á'es'éWbrér‘1'98,7
- Rætt við Erling Sigurðarson um takmarkaða móðurmálskunnáttu framhaldsskólanema
„Þetta er eitt af því sem Háskólinn deilir á, að nemendur komi upp úr framhaldsskóla án þess að kunna að lesa,
tala og skrifa.“
Skýrsla Baldurs Hafstað
um íslenskukennslu í
framhaldsskólum hefur
vakið mikla athygli, enda
virðist íslenskukunnátta
framhaldsskólanema,
samkvæmt skýrslunni,
ekki vera upp á marga
fiska. Við hverja er að
sakast? Grunnskóla-
kennara, framhaldsskóla-
kennara, nemendurna,
heimilin, fjölmiðla, eða
þjóðfélagið? Ég fékk Erl-
ing Sigurðarson, deildar-
stjóra í íslensku við
Menntaskólann á Akur-
eyri, til að ræða þessi mál.
íslensk tunga hefur ávallt verið
í hávegum höfð í Menntaskólanum
á Akureyri og má minnast ötulla
baráttumanna á borð við Sigurð
Guðmundsson skólameistara,
sem lagði mjög ríka áherslu á
íslenskukennsluna. Eg spurði
Erling hvort „svarta skýrslan"
ætti einnig við um MA og ef svo
væri, hvar skýringanna væri helst
að leita?
„Þessi skýrsla er fremur lýsing
en greining og ég get auðvitað
ekki gerst dómari í eigin sök, ef
svo má segja. Nemendur sem
koma í MA standa auðvitað
mjög misjafnlega í upphafi og því
miður erum við kennarar þar
ekki til þess færir að gera alla að
snillingum, en vonandi verður
enginn verri af dvölinni þar.
Sumir eru ágætis nemendur og
góðir í íslensku eins og flestum
öðrum greinum, en aðrir standa
sannast sagna mjög illa að vígi.
Mér finnst að það ætti að gera þá
kröfu til nemenda þegar þeir
koma upp í framhaldsskóla, að
þá séu þeir læsir, skrifandi og tal-
andi. Því miður verður að taka
undir það sem stundum heyrist,
að sumir nemendur uppfylla
þetta tæpast, eða alls ekki. Því
miður er ég líka hræddur um að
þeir fari frá okkur, sumir hverjir,
án þess að uppfylla þetta nóg-
samlega vel, en vonandi eitthvað
betur eftir fjögurra ára fram-
haldsnám. Þetta er eitt af því sem
Háskólinn deilir á, að nemendur
komi upp úr framhaldsskóla án
þess að kunna að lesa, tala og
skrifa."
„Rangt að segja
að grunnskólinn
sé sökudólgur“
- Nú vilja fæstir viðurkenna
að þeir kunni ekki að lesa, tala
eða skrifa. Hvaða skilning leggur
þú í þessi hugtök?
„Við hvað er miðað? Ég efast
ekkert um það að menn geti yfir-
leitt gert sig skiljanlega en það að
vera talandi er að geta sett mál
sitt skýrt og skilmerkilega fram
og hafi yfir sæmilegum orðaforða
að ráða. Læsir, það er ekki sama
að lesa í hljóði með sjálfum sér
og lesa upphátt, en við það er ég
að miða. Velfiestir nemendur
sem koma upp úr grunnskólanum
eru illa læsir upphátt. Lesa bæði
of hratt og óskýrt, og ég efast um
að lestrarþjálfun sé nógsamlega
sinnt þar, allt frá því að fyrsta
áfanga er lokið, þegar börnin
hafa komist yfir tiltekinn
atkvæðafjölda á ákveðnum tíma.
Nú, skriftin. Annars vegar er
leturgerðin og þar er víða pottur
brotinn. Þarna er verulegur
kynjamunur því almennt eru
stelpur bærilega eða vel skrifandi
en það heyrir til undantekninga
að strákar hafi sæmilega rithönd.
Hins vegar er um það að ræða að
tjá sig skriflega. Þetta helst í
hendur við talið, hugsunin á þess-
um tíma er ekki vel öguð, ekki
nógur sjálfsagi á henni sem bein-
ist að því að tjá sig skýrt og skil-
merkilega. Menn eru líka óörugg-:
ir með sjálfa sig, koma með
alls kyns útúrdúra, eða þeir eru
vanmegnugir að takast á við það
að þurfa að gera eitthvað upp við
sig. Út frá þessu ályktar maður
að grunnskólinn uppfylli skyldu
sína ekki nógu vel.“
- Er skýringin þá fundin?
„Nei, ég held að það sé bein-
línis rangt að segja að grunnskól-
inn sé sökudólgur, að hann valdi
ekki hlutverki sínu nógu vel.
Hann er ekki nema einn angi af
öllu samfélaginu og ég held að
það séu aðrir þættir sem þarf að
gá að og ástæðnanna er að leita
öðru fremur. Grunnskólinn nær
hins vegar ekki að fylla upp í það
gat sem aðrar ástæður hafa
skapað. Þar á ég annars vegar við
foreldra og heimili og hins vegar
þátt fjölmiðla og hraðfara sam-
félags nútímans.
Útlend myndböiid
fyrir íslenskar bækur
Hér áður fyrr var notuð harka-
leg líking, að gefa fólki, eða
börnum, steina fyrir brauð. Ég er
ekki frá því að það megi taka
þessa líkingu þannig núna að
samfélagið gefi börnunum frem-
ur útlend myndbönd, eða
tónbönd, fyrir íslenskar bækur og
íslenskt mál í samræðum. Þarna
gæti ástæðnanna verið að leita og
grunnskólinn, og jafnvel fram-
haldsskólinn, gjaldi þess að það
sé farið að líta á þessar stofnanir
í æ meira mæli sem geymslustofn-
anir. Sem sagt, einhvers staðar
verða börnin að vera, einhvers
staðar verða unglingarnir að
vera. Þetta með unglingana gæti
verið dulið atvinnuleysi.
Ég þykist merkja, og þá frem-
ur sem foreldri grunnskólabarna,.
ákaflega takmarkaðan áhuga for-
eldra á starfi grunnskólans, sem
er svo orðinn lítill sem enginn
þegar upp í framhaldsskóla er'
komið. Grunnskólarnir eru að
reyna að koma til móts við for-
eldra og leita eftir samstarfi við
þá, en þeir mæta upp til hópa illa
á foreldrafundi. Nokkur hluti
foreldra er áhugasamur, en ein-
mitt þeir sem kannski þyrftu helst
á þessu sambandi að halda, koma
ekki.
í stuttu máli getum við sagt að
takmörkuð móðurmálskunnátta
út úr grunnskóla sé að minnstu
leyti skólans sök heldur miklu
fremur þjóðfélagsins utan
skólans, foreldranna og heimil-
anna. Allt of víða er lítið sem
ekkert talað saman á heimilum
og börnin umgangast einkum
hvert annað, lárétt, ef svo má
segja, þ.e. sama aldurshóp, en
ekki ióðrétt, foreldra, afa og
ömmur. Einnig er óvíða lesið
upphátt. Hvernig á svo grunn-
skóli, eða framhaldsskóli, að
bæta úr þegar þessar forsendur
vantar? Móðurmálskennari sem
hefur 3-4 klukkustundir á viku
með hverjum bekk sem í eru 20-
30 nemendur, hefur um 10
mínútur á hvern nemanda á viku
ef þessu er skipt niður í einka-
samræður. Auðvitað er þetta svo
hverfandi í öllum samskiptum í
heiminum. Það að skamma
grunnskólann er eins og að
skamma Albaníu en meina
Kína.“
„Hún kom hraklega út,
óskaplega hraklega,
þannig að ég er ekki
búinn að ná mér“
- Ef við förum upp í fram-
haldsskólana, hvernig eru
nemendur á vegi staddir með
þetta á bakinu sem þú hefur lýst?
„í framhaldsskólanum er mað-
ur annars vegar að tala um
notkun á málinu, að nemendur
séu talandi og ritandi, en hins
vegar ákveðna faglega þekkingu,
eins og að geta greint málið, í
orðflokka o.s.frv. Þetta þarf ekki
að fara saman. Það getur verið
ágætlega talandi maður sem
þekkir ekki atviksorð og forsetn-
ingar. Aftur á móti þegar á að
fara að vinna með málið og út-
skýra, jafnvel bókmenntir og
hvað þá samhengi orða og setn-
inga, þá er dæmið orðið flóknara
og forsetningar og atviksorð farin
að skipta máli.
Ég verð því miður að játa að
nýleg könnun, sem við gerðum
meðal nemenda 1. bekkjar á
almennri orðflokkagreiningu og
greiningu setningarhluta, hún
kom hraklega út, óskaplega
hraklega, þannig að ég er ekki
búinn að ná mér. Ég held hins
vegar að þrátt fyrir könnunina
megi maður ekki draga of nei-
kvæðar ályktanir. Það sama gerð-
ist reyndar með könnun á staf-
setningu, hún kom mjög illa út
líka. En það er ekki allt saman
heimska og kunnáttuleysi sem
hér er að verki heldur er ákveðið