Dagur - 15.12.1989, Blaðsíða 14

14 — DAGUR — Föstudagur 15. desember 1989
^--------/----------------------
I stormi (g stórsjó -
með gaddiredinn jwrskinn
íhöndumnn
- spjallað við Gísla Einarsson fyrrverandi bátsmann
Gísll Einarsson, fyrrverandi bátsmaður á togurum Útgerðarfélags
Akureyringa, á að baki 40 ára sjómannsferil. Hann kynntist sjónum
fyrst um borð í Gulltoppi, togara af þeirri gerð sem algeng var á síðari
hluta millistríðsáranna, síðan bátasjómennsku, nýsköpunartogurum
og skuttogimun. Gísli kom til Akureyrar á fyrsta togara Útgerðarfélags
Akureyringa, Kaldbak
„Ég er fæddur í Reykjavík, Vest-
urbæingur. Faðir minn, Einar
Magnússon, var skipstjóri á tog-
aranum Fieldmarshall Robert-
son sem gerður var út frá Hafn-
arfirði. Hann fórst í Halaveðrinu
árið 1925, 36 ára að aldri. Við
erum fjögur, systkinin. Mamma
átti tvíbura tveimur mánuðum
eftir að pabbi dó, en ég átti einn
bróður fyrir. Bróðir minn, Magnús
Einarsson skipstjóri á Heklu, var
eldri en ég, hann lést fyrir nokkr-
um árum. Hinn bróðir minn er
Einar, vélstjóri hjá Eimskipafé-
lagi íslands. Við bræðurnir eig-
um eina systur, Karen, hún er
ekkja og býr í Reykjavík.
EA 1.
Byijaði 1939 á
Gulltoppi
í Vesturbænum bjó ég alla tíð
þar til ég flutti norður til Akur-
eyrar. Ég fór á sjó fimmtán ára
gamall, aðstoðarmaður eða
hjálparkokkur á Gulltoppi,
togara sem Kveldúlfur gerði út
frá Reykjavík. Halldór Gíslason,
sá landskunni aflamaður og
skipstjóri, var þá með Gulltopp.
Það var erfitt og eftirsótt að
komast á togara á þessum tíma.
Ég komst ekki á dekkið strax,
byrjaði á vertíð í apríl en var á
síld um sumarið. Ég var á Gull-
toppi með Halldóri alveg þangað
til togarinn var seldur. “
- Þú hefur byrjað til sjós á
stríðsárunum.
„Já, það var árið 1939 sem ég
fór á Gulltopp og sigldi talsvert á
síðustu stríðsárunum. Ég fékk
ekki að sigla fyrstu árin fyrir
móður minni, en bróðir hennar
talaði við hana fyrir mig og eftir
það setti hún sig ekki á móti
þessu.
Maður varð var við ýmislegt
tengt ófriðnum á stríðsárunum
en leiddi hugann ekki mikið að
þeim hlutum. Einu sinni sigldum
við fram á flugvélarflak í Maríu-
firðinum í Skotlandi. Við áttum
að fara inn í botn fjarðarins sam-
kvæmt ákveðinni siglingaleið.
Skipstjórinn í þessari ferð,
Kaldbakur EA 1 kemur til Akureyrar. Fjöldi fólks fagnaði þessum fyrsta nýsköpunartogara Akureyringa, en
ekki er víst hvort allir hafa áttað sig á hversu risavaxið skref var hér stigið til farsældar og framfara, með
stofnun Útgerðarfélags Akureyringa hf. Mynd í eigu ú.a.
Magnús Runólfsson, fékk ákveð-
ið kort hjá bresku yfirvöldunum
um hvaða leið hann átti að fara,
en hann fór ekkert eftir kortinu
heldur sigldi beina línu. Við
komum að flakinu og sáum að
enginn var með lífsmarki þar, og
héldum áfram án þess að látið
væri vita. Ég held að karlinn hafi
fengið skammir fyrir þetta
seinna því flugvélar voru á
sveimi yfir okkur. “
33 skipbrotsmönnum
bjargað
- Komust þið í beina hættu á
Gulltoppi á þessum tíma?
„Ekki verulega, held ég. Við
sáum stundum björgunarbáta
og keyrðum að þeim, en þeir
voru alltaf tómir, aðallega af fær-
eyskum skipum. Einu sinni kom
þýsk flugvél aftan að okkur, und-
an sól. Hún gerði okkur ekki
neitt.
En við björguðum einu sinni
33 skipverjum af fraktskipi. Þá
vorum við að veiðum djúpt út af
Reykjanesi. Stýrimaðurinn leysti
skipstjórann af í mat um hádeg-
ið, og þá sá hann í kíki segl úti
við sjóndeildarhringinn. Þeir
voru 33 í einum báti, kaldir og
hraktir og svo illa farnir að við
urðum að styðja marga upp úr
bátnum. Taka varð fætur af ein-
hverjum þeirra vegna kals, og
með þessa skipbrotsmenn var
keyrt beina leið til Reykjavíkur. “
- Hvernig fannst þér að sigla
á stríðsárunum?
„Maður vissi lítið af þessu, þá
var ég ungur og leiddi ekki hug-
ann að hættunum. Siglingunum
var skipt á milli áhafnarinnar,
þær voru það vel borgaðar. Sigl-
ingu fékk maður þriðja hvern
túr, og þær þóttu mjög eftirsókn-
arverðar.
En svo var Gulltoppur seldur í
stríðslok. Gísli Jónsson alþingis-
maður keypti togarann og þá var
hann skýrður Forseti. Magnús
Runólfsson 1. stýrimaður tók við
sem skipstjóri og ég hélt áfram
með honum. Ég var þarna um
tíma, en fór svo yfir á Hilmi RE.
Þá var Halldór Gíslason búinn að
kaupa skipið af Jóni Sigurðssyni,
og lét skíra það Kópanes. Á Kópa-
nesi var ég alveg þangað til ég
fór ásamt Sæmundi Auðunssyni
að sækja Kaldbak, í apríl 1947.“
Sæmundur Auðunsson
skipstjóri
- Hvernig kynntist þú Sæmundi
Auðunssyni?
„ Sæmundi kynntist ég í gegn-
um bræður hans. Hann var með
okkur einn eða tvo túra á Gull-
toppi þegar hann var í Stýri-
mannaskólanum. Ég kunni ákaf-
lega vel við Sæmund, hann var
mikill aflamaður og ákafléga
veðurglöggur. Sæmundur var
vinsæll skipstjóri, hafði strangan
aga á öllu en var samt miiciíi
félagi mannanna. Hann var ekki
með neina yfirborðsmennsku.
Ég hef verið heppinn með
skipstjóra og lent með góðum
mönnum eins og Vilhelm Þor-
steinssyni og Halldóri Hallgríms-
syni. En mér finnst ekki á neinn
hallað þó ég segi að Sæmundur
Auðunsson sé mér ákaflega
minnisstæður. Hans er líka
minnst sem fyrsta skipstjóra
Útgerðarfélags Akureyringa.
Sæmundur var búinn að vera
1. stýrimaður á Verði áður en
hann var ráðinn á Kaldbak, hann
var líka búinn að vera með Júpíter
og var alls staðar vel liðinn. Það
var ómetanlegt að hann skyldi
ráðast til Útgerðarfélagsins á
þessum fyrstu bernskuárum
þess.
Halaveðrið 1925
Halaveðrið 1925 var íslensku þjóðinni mikil blóðtaka. Aðfaranótt
laugardagsins 7. febrúar 1925 gerðist vindur hvass af suðaustri
við Suður- og Vesturland. Um hádegi var kominn svartabylur og
versta veður, en það gekk niður og lægði aðfaranótt sunnudags-
ins. Um hádegisbil þann dag versnaði veðrið aftur, og skall á svip-
stundu á ofsaveður og glórulaus stórhríð úr norðri. í Reykjavík
mældust átta til tíu vindstig, bryggjur og skip urðu fyrir miklum
skemmdum. Fólk varð úti víða um land.
Veðrið lægði ekki fyrr en um nóttina. Þá fóru smám saman að
berast uggvænlegar fréttir af bátum og skipum sem verið höfðu á
sjó. 16 íslenskir togarar voru á Halamiðunmn, og óttuðust menn að
veðrið hefði verið óskaplegt þar. Togaranir tíndust einn og einn
inn til hafna á Vestfjörðum, illa útleiknir og sumir hætt komnir.
Ekkert spurðist til tveggja togara; Leifs heppna og Fieldmarsh-
all Robertsons, en auk þeirra var mótorbátsins Sólveigar saknað.
Vonuðu menn að togararnir lægju inni á einhverjum firði, en leit
bar engan árangur. Engin neyðarskeyti heyrðust frá þeim og er
ekkert vitað um afdrif þeirra annað en að þeir fórust með allri
áhöfn.
Fimmtán togarar lögðu af stað frá Reykjavík til leitar 14. febrú-
ar, auk þess tóku fjórir togarar sem verið höfðu að veiðum á Sel-
vogsbanka þátt í leitinni. Hún bar engan árangur, 68 íslendingar
og 6 Englendingar fórust í veðrinu, þar af 35 með Fieldmarshall
Robertson. Einar Magnússon, faðir Gísla Einarssonar, var skip-
stjóri á honum.