Dagur - 17.11.1990, Blaðsíða 12

er - flUOAQ - oeer I9dm9vön .Tl luoBbiGOUBJ
12 - DAGUR - Laugardagur 17. nóvember 1990
TILGANGUR OG EÐU YOGA
Hversu margir skyldu hafa velt fyrir
sér á skólaferli sínum hversu ein-
kennilegt það er með menntun
okkar að okkur er fyrirskipað að
læra svona og svona mikið af ein-
hverjum ákveðnum lærdómsfögum
en aldrei nokkurn tímann á allri
skólagöngunni er okkur kennt það
að læra. Það er eins og aðferðin við
að læra notkun hugsunarinnar,
beiting skilningshæfileikans,
minnisins og athyglinnar eigi að
vera okkur jafn ósjálfráð eins og
blóðrás líkamans.
Það heyrir örugglega til undan-
tekningartilvika að grundvallar-
atriði minnisþjálfunar séu kennd í
skólum og því síður aðferðir við að
halda athyglinni fastri við ákveðið
verk þótt verkið sé í sjálfu sér alls
ekki áhugavert. Þessi atriði geta öll
talist einfaldaðir þættir í byrjunar-
skrefum þeirra sem stunda yoga.
En hvað er yoga? Frá sjónarmiði
flestra venjulegra manna sem
skyggnast inn í þessi fræði, er yoga
sálarfræði eða vísindi um eðli og
þroska mannssálarinnar. Upp að
vissu marki má segja að yoga hafi
hlotið viðurkenningarstimpil vís-
indamanna Vesturlanda, en flest
það sem ekki hefur þann stimpil má
segja að þyki lítils vert hér á Vest-
urlöndum. En að öðru leyti er yoga
enn talið tilheyra dulspeki hinna
fornu menningarþjóða í austri.
Yoga er hagnýt vísindi. Hver og
ein kenning yogafræðanna er próf-
uð með athugun á vitundarlífinu.
Þetta kann að hljóma undarlega
fyrir þann sem ekki hefur skyggnst
inn í þessi fræði en út frá þessu má
hins vegar sjá að sannur yogi iðkar
þessi fræði án þess að trúa nokkru
blint eða afneita blint.
Það að skilja tilgang yoga er ekki
auðhlaupið. Þeir sem hlotið hafa
svokallaða „mystíska" reynslu þar
sem vitund þeirra breytist eða
skynjar veruleikann á nýjan hátt,
sjá innra með sér hvert takmarkið
er en eiga jafnframt erfitt með að
koma reynslu sinni í orð. Annað
væri líkt og að reyna að lýsa skýjum
fyrir blindum manni.
En þegar nánar er á málið litið
má segja að yoga sé fyrst og fremst
þjálfun hugsunarhæfileikans. Og til
að átta sig á takmarki yoga er gott
að hugleiða merkingu orðsins
„yoga“. Til eru tvær skýringar á
merkingu þess: Önnur er sú að það
þýði tamning eða þjálfun og sé
skylt íslenska orðinu „ok“, en
sanskrít, forntunga Indverja og
norræn mál eru náskyld. Á hinn
bóginn má segja að það sé dregið af
sanskrítarorðinu „yuh“ sem þýðir
að sameinast eða það að mannssál-
in finni samsemd sína við allífið og
geti sameinast því.
Við skulum hugleiða það sem
hinn forni yogameistari Patanjali
sagði sem sagður er hafa verið uppi
nokkrum öldum fyrir Kristsburð.
Hann segir í upphafi bókar
sinnar, Yogasutra: „Yoga er að ná
valdi á myndun hugsananna í hug-
anum.“
En höfum við vald á myndun
hugsananna í huganum? Nei.
Staðreyndin er sú að það höfum við
ekki. Við getum ekki haldið hugan-
um föstum við eitt ákveðið verkefni
að vild. Við eigum oft erfitt með að
varast að hugsa um hluti sem við
viljum ekki hugsa um. Við getum
sokkið niður í hugsanir um skuldir
og eða önnur vandræði þegar við
erum að lesa eða vinna eitthvert
verk og þegar við rönkum við okk-
ur höfum við ekki hugmynd um
hvað við höfum verið að gera.
Patanjali segir að yoga sé slík
hugstjórn. Hann á auðvitað ekki
við með því að yoga sé ekki fleira
en það. En þetta er hins vegar eitt
grundvallaratriðið. Það má líka
segja að hin „mystíska" sameining
við allífið sé eitt af grundvallar-
atriðunum.
Það er ekki fyrr en við höfum
lært að hafa fullt vald á hugsunun-
um að við getum hugsað þegar við
viljum hugsa og getum jafnframt
farið handan við hugsanirnar í
hljóðum huga og dvalist í svokall-
aðri hugrænni kyrrð. Þegar við get-
um haldið huganum kyrrum, erum
við ekki lengur á valdi hans. Þá
hættum við að sundurgreina sífellt
alla hluti og reyna að skilgreina allt
sem fyrir okkur ber. Það er á því
stigi sem yoganeminn fer að skynja
alheiminn sem eina lífsheild sem
býr ! öllu og er allt. Það er vitund
um einingu alls lífs. Þá verður stríð
og deilur það sama og heimska því
að vitundarstigið skynjar að
mennirnir eru í sannleika bræður.
Þetta er það sem kalla má kærleiks-
vitund. Áðgreiningarhúgsanir, for-
dómar og hatur eru óhugsandi í
bókstaflegri merkingu. Hvernig
getur hatur þrifist þar sem ekkert er
nema tær kærleikur? Hvernig getur
myrkur þrifist í Ijósi? Einingarvit-
und, segir meira en mörg orð um
eðli og tilgang yoga.
Það þarf ekki að skyggnast lengi
inn í okkar „venjulega" en ekki
„eðlilega" hugarheim til þess að sjá
að vitund okkar er sífellt að lýsa og
sundurgreina það sem fyrir okkur
ber og þess vegna er alheimsmynd
okkar byggð úr óteljandi smáatrið-
um.
En yogafræðin eru sundurgreind
í fræðikerfi og skóla rétt eins og öll
mannleg viðleitni.
Það má segja að um sé að ræða
tvenns konar deildir yoga: Það er
hugrænt yoga annars vegar og líf-
eðlisfræðilegt yoga hins vegar. Það
sem ég hef fram að þessu sagt um
yoga á við um hvort tveggja, þótt
það hafi verið sett fram út frá sjón-
armiði hins hugræna. Hinar lífeðlis-
fræðilegu yogagreinar leggja
áherslu á að ná andlegum tilgangi
sínum með því að byrja á líkama
mannsins, taka taugakerfið fyrir og
fikra sig svo áfram inn á lönd sálar-
lífsins. Hinar svokölluðu lífeðlis-
fræðilegu yogagreinar eru fyrst og
fremst Hatha yoga, Laya yoga og
Mantra yoga. Þar sem Hatha yoga
er best þekkt af þessum þremur
greinum leyfi ég mér að taka það
sem fulltrúa fyrir þennan flokk þar
sem annað væri of langt mál.
Hatha yoga æfingar eru að mestu
leyti fólgnar í andardráttaræfingum
og ýmiss konar stellingum og beygj-
um. Tilgangurinn er fyrst og fremst
sá að ná valdi yfir líkamanum og þá
aðallega ósjálfráða taugakerfinu.
Hatha yoginn hyggst verða slíkur
herra yfir líkama sínum að hann
þjálfi ekki einungis líkama sinn eins
og íþróttamaður gerir, heldur þjálf-
ar hann sig einnig upp í að geta lát-
ið andardrátt, blóðrás, hjartslátt og
kirtlastarfsemi lúta vilja sínum.
Þannig hyggst Hatha yoginn öðlast
mátt sem að öðrum kosti blundaði
innra með honum og að fróðra
manna sögn má rekja ýmis dularfull
fyrirbrigði sem yogar láta gerast til
slíkrar þjálfunar.
Sumir yogar virðast geta þolað
miklar líkamlegar þjáningar þar
sem þeir geta með einhverju móti
tekið hluta taugakerfisins úr sam-
bandi svo mjög óvísindalega sé að
orði komist. Ekki er langt síðan
fjölmiðlar greindu frá því í Banda-
ríkjunum að maður sem iðkað
hafði yoga hefði gengist undir upp-
skurð án þess að verða svæfður né
deyfður.
Háþjálfaðir Hatha yogar geta
stöðvað hjartslátt og andardrátt íi
nokkurn tíma og geta látið líkam-
ann falla í einhvers konar dauðadá
um stund. Við kannanir á þessum
fyrirbrigðum hafa þeir verið múr-
aðir inni í klefum og grafnir lifandi
og dvalist þar jafnvel svo dögum
skipti í því ástandi. Þó að ég tali umj
Hatha yoga sem líkamlegt yoga
verður að hafa í huga að andlegt
jafnvægi er einnig ávöxtur þess.
En hinar huglægu yogagreinar
sinna hins vegar lítið sem ekkert
líkamlegum iðkunum. Aðalgreinar
þeirra eru: Karma yoga sem er
yoga athafna og starfs, Bhakti yoga,
sem er yoga tilbeiðslu og kærleika,
Jnana yoga sem er yoga þekkingar
og skilnings og að lokum Raja
yoga sem er yoga hins andlega vilja
en það er nokkurs konar efra stig á
hinum þremur.
Iðkun þessara greina er fyrst og
fremst huglægs eðlis. Það sem við í
daglegu tali köllum hugleiðingu og
skipulega iðkun hugrænna æfinga.
Til þess að reyna að gefa heildar-
mynd af þessum greinum mun ég
taka fyrir Raja yoga sem dæmi en
segja má að það sé yfirgripsmesta
yogagreinin.
Raja yoginn leggur mikla áherslu
á sjálfstjórn hið ytra og innra með
það að markmiði að ná stjórn á
hugarstarfseminni. Þjálfun líkam-
ans og önnur ytri skilyrði hjálpa til
en eru þó ekki undir eins mikilli
áherslu. Að sjálfsögðu verður að
líta á það sem svo að vitund okkar
sé í samræmi við ásigkomulag lík-
amans enda má líta á líkamann sem
nokkurs konar verkfæri skynjunar-
innar. Þess vegna er einnig lögð
áhersla á að verkfærið sé í góðu
ásigkomulagi, þ.e.a.s líkaminn. Ef
líkaminn er óhreinn eða í ójafnvægi
af einhverju tagi þá hefur það áhrif
hið innra. Þó að Raja yoginn leggi
Dulspeki
Umsjón: Einar Guömann.
höfuðáherslu á huglæga hlið iðkun-
arinnar verður hann að hugsa um
líkamann og því er algengt að nem-
ar í þessum fræðum forðist þungan
mat og borði því yfirleitt jurtafæði
að stærstum hluta. Einnig er öll
áfengisnotkun og tóbaksnotkun að
sjálfsögðu úti úr myndinni þar sem
allt slíkt hefur áhrif á heilann og
sljóvgar hugarstarfsemina. En dag-
leg hugleiðing yoganemans og iðk-
un leiðir til þess að hinar ýmsu
dyggðir verða honum eðlilegar með
tímanum.
Oft hefur borið á því að hug-
myndir manna um yoga séu á þann
veg að þeir leggi á flótta frá hinu
venjulega lífi og einangri sig frá
umheiminum og taki engan þátt í
störfum og hefðum samfélagsins.
En raunin er sú að iðkun yoga þarf
ekki að rckast á við skyldur manns-
ins í hinu ytra lífi. Þó að skyldustörf
yogans við samfélagið eigi ekki að
ráða yfir honum þá tekur hann á
eðlilegan hátt þátt í fjölskyldulífi
og skyldum sínum við hefðir sam-
félagsins því það er enginn frjáls
þegar hann leggur á flótta. Yoga-
nemanum er ráðlagt að vera reglu-
fastur og árvakur í hugleiðingunni
og hugleiða á vissum tímum, stutta
stund í einu, en aðallega á reglu-
föstum tímum. Ráðlagt er að hug-
leiða strax eftir fótaferð og þá 10-45
mínútur í einu. Langar hugleiðing-
ar eru ekki aðalatriðið, heldur föst
og ákveðin, djúp hugleiðing sem
laus er við alla uppgerð og ímyndun
þannig að hugurinn verði hljóður.
Þegar hugurinn er orðinn hljóður,
hverfa allar þær hugmyndir sem við
höfum um okkur og það sem við
höldum að við vitum. Þá hefst bein
upplifun. Að fá tilfinninguna fyrir
að vera. Bara það að vera og upp-
lifa tilfmninguna fyrir sjálfum sér á
nýjan hátt. I hugarkyrrðinni skynj-
ast alheimurinn á nýjan hátt og
viskan bankar að dyrum.
Hugleiðingarverkefnin eru byggð
þannig upp að þrjú atriði komi
strax fram, en þau eru: Hugþjálfun,
skapgerðarrækt og sjálfskönnun.
Hugsunin er látin fást við að
skynja uppsprettu sjálfsvitundar-
innar. Hugleitt er inn á ýmsar
dyggðir sem neminn vill ávinna sér
og hann fær líka ýmiss konar æfíngar
sem eru bein hugræn leikfimi eða
athyglisæfingar. Þarna komum við
að kjarna málsins. Athygli. Fyrsta
stig hugleiðingarinnar er athygli
eða Dharana eins og Indverjar
kalla það. Annað og þriðja stigið
sem taka við af því eru varla
skiljanleg öðrum en þeim sem
komnir eru talsvert áleiðis í and-
legri þjálfun. Á sanskrít eru annað
og þriðja stigið kallað Dhyana og
Samadhi. Dhyana er fyrirhafnar-
laus íhugun. Það að geta íhugað
eitt verkefni stöðugt án þess að
þurfa að hafa nokkuð fyrir því að
halda því í huganum. Þá er eins og
hinn athuguli hugur sameinist rann-
sóknarefninu. Samadhi er hins veg-
ar yfirskilvitlegt hugarástand.
Til þess að við gerum okkur bet-
ur grein fyrir mikilvægi fyrirhafnar-
lausrar íhugunar skulum við velta
fyrir okkur venjulegri kristinni
bæn. I bæninni Faðir vor, er keppi-
| keflið að láta athyglina fylgja
hverju orði og merkingu þess og
athyglin má hvergi hvarfla frá þótt
maður kunni bænina vel. Á meðan
maður kann ekki textann, hvílir
athyglin við að muna röð orða og
setninga. En eftir það er raunveru-
lega hægt að einbeita sér að inni-
haldi orðanna. Þá næst dýpri skiln-
ingur á bæninni. Þetta er ekki eins
auðvelt og mætti halda. Hugurinn
flöktir til og frá og auðvelt er að
lenda í þeirri gildru að bænin verði
ekkert annað en innihaldslaus þula
í huganum. Seinna er síðan farið á
bak við orðin. Þá tekur skynjunin
við. Þá er hægt að láta skynjun þá
sem fylgir „Faðir vor“ fara í gegn-
um hugann án orða. Þá fyrst er það
raunveruleg bæn.
Hugleiðingarefnin geta verið
margvísleg. Hægt er að lesa ljóð
eða bókarkafla t.d. í Spámanninum
eftir Kahlil Gibran og hugleiða síð-
an efnið og fegurð skáldskaparins á
eftir án þess að athyglin hverfi frá
því.
Þegar við höfum náð þeim árangri
að geta haldið athyglinni kyrri og
áreynslulaust við hvaða hugleiðing-
arverkefni sem er þá er stórkostlegt
að hugleiða háleit efni. Að láta
athyglina dvelja við sjálfseðlið í
brjósti manns, hin hinstu sannindi,
stærð himingeimsins, smæð atóm-
veraldanna eða Iáta athyglina
dvelja við Guð.
En hvert er hagnýtt gildi yoga í
hinum ytri heimi? Hugþjálfaður
maður á auðvelt með að einbeita
sér að vinnu klukkustundum saman
og afköstin verða þar af leiðandi
mun meiri þar sem við erum venju-
lega ekki með hugann algerlega við
vinnuna. Einnig lærir hann að hvíl-
ast betur á örstuttum tíma en hann
annars væri fær um á margfalt
lengri tíma. Þegar menn halla sér til
að láta líða úr sér þreytu er algengt
að þeir kunni ekki að slaka á vöðv-
um líkamans. Yogaþjálfaður mað-
ur kann ekki aðeins að hvílast
algerlega líkamlega heldur getur
hann tæmt hugann fyllilega. Sé
hugurinn alltaf á iði, orkar hugsun-
in á taugakerfið og truflar eðlilega
hvíld.
En mesti sigur yogaþjálfunar er
vaxandi viljastyrkur. í Raja yoga er
mikil áhersla lögð á þetta. Að hafa
stjórn á sjálfum sér. Flestir eru
sammála um að ragmennskan er
eitt mesta böl mannkynsins. Það að
breyta ekki rétt. Petta kemur snilld-
arlega vel fram hjá Páli postula
þegar hann segir: „Það góða sem ég
vil, það geri ég ekki, en það vonda
sem ég ekki vil, það geri ég.“ Þessi
hugsanaháttur er orsök stærsta
hluta böls mannsins í dag.
Yogaþjálfaður maður getur líka
unnið bug á erfiðum skapsmunum,
þunglyndi og fljótfærni með því að
kafa inn í uppruna þessara þátta
innra með sér sjálfum og Ieyst þá
upp. Mörg vandamál af þessum
toga eru ekkert annað en hnútar úr
hugsanasamböndum sem njörvaðir
eru niður við tilfinningar hans og
hvatir. Hugsunin breytist ekki
nema hnúturinn sé leystur upp.
í kyrrðinni og þögninni sem taka
við þegar hugurinn er orðinn hljóð-
ur er að finna leiðina til hins bögla
raunveruleika lífsins sem ekkert
nafn hefur og engin orð megna að
lýsa.