Þjóðviljinn - 30.04.1944, Side 2

ÞJOÐVILJINN
Sunnudagur 30, apríl 1944.
Vetrardagur í Grímsey
Skammdegisnóttin er að hörfa
norður yfir heimskautsbauginn.
Gráfölur febrúarmorgunn tek-
ur við völdunum. — Með B-r-r-
r-r-hljóði sínu hefur vekjara-
klukkan vakið mig, klukkan
er 8 og ég snarast 1 fötin, því
að ég þarf að vera búinn að
„taka við“ kl. 8.30. — Frost-
rósir eru á gluggum, en vind-
gnýr heyrist enginn, og má
þó oft heyra veðurdyn hér í
Miðgörðum. —
í næsta herbergi framan við
mitt heyri ég að Guddi er að
fá sér 1 nefið og tauta um hvort
það muni vera sjóveður 1 dag.
Skrítinn karl, Guddi, en sjó-
maður í húð og hár, ég held
hann mundi brjálast, ef hann
væri fluttur svo langt upp á
land, að hann sæi ekki sjó.
Eg hraða mér út- og fer að
athuga veðrið. N. v. kul, frost,
en snjólítið. í suðri s]ást hvítir
fjallatopparnir, og má því
skyggni teljast gott. Eg lít á
þurra og vota mælinn, athuga
loftþyngdarmælinn og sírit-
andi loftvogina, hún er ofur-
lítill sívalningur með pappírs-
ræmu utan um. Snýst sívaln-
ingurinn einn hring á viku
og penni með bleki teiknar á
hann hæðir og lægðir. — Veður-
skeytið er nú tilbúið. Það eru
tómir tölustafir, t. d.: 02990/
— — — Þetta er fyrsti talna-
hópurinn af einum fimm. Úr
þessu á svo Veðurstofan að lesa
eitthvað á þessa leið: Skýjað
loft, skyggni ágætt, engin lág-
ský o. s. frv. —
Eg stilli viðtækið og bíð þess
að Húsavík láti til sín heyra.
Á slaginu kl. 8.30 heyrist skýr
og karlmannleg rödd: „Halló
Grímsey, halló Grímsey, góðan
daginn, hefurðu veðrið tilbúið,
skipti“. — Þessa rödd kannast
allir Grímseyingar við. Þetta
er Friðþjófur, stöðvarstjóri á
Húsavík. Hann er eins vinsæll
hér sem þulur og Þorsteinn Ö.,
og er þá mikið sagt. Eg loka
fyrir viðtækið og set sendirinn
í gang:
„Halló, Húsavík, hér kemur
veðrið“, og svo les ég allar töl-
urnar og skipti. „Halló, Gríms-
ey, ég náði þessu, vertu bless-
aður“.
í eldhúsinu bíður mín morg-
unkaffið, í þetta skipti er það
nú raunar skyr og mjólk. —
Síðan fer ég út í skóla. — Elzta
deildin, 11 krakkar, er öll mætt
og við hröðum okkur inn í
hlýja skólastofuna. Áður en
kennsla hefst tökum við lagið.
Grímseysku börnin eru óvenjur
lega sönghneigð, þau syngja
öll, fullum hálsi og óþvingað.
í þetta skipti syngjum við ljóð,
sem vel mætti kalla þjóðsöng
Grímseyinga:
Þú varst fyrr af mönnum metin
meir en eyðisker
kóngar út í öðrum löndum
ágirnd fengu á þér.
Einn hann sendi biðílsbréfið
beina leið á þing
þá var happ að ísland átti
Einar Þveræing.
í fyrstu kennslustundinni
er reikningur og brátt fer um
stofuna þessi einkennilegi kiiö
ur, sem jafnan heyrist er
margir reiloia 1 hljóði. — Út
um gluggan sé ég hvar bátam
ir tínast út á miðin. — Þarna
fer „Fé!aginn“, þarna fer Sig-
urbjörn á Sveinstöðum og Jón
á Eiöum, þessir gömiu sjógarp
ar,sem hér hafa róið um hálfr
ar aldar skeið og jafnan verið
aflasælir. — Þarna fer Krist-
inn í Gamla-bænum og þarna
þeir Matti og Gísli og svo hver
af öðrum. —Sumir strákarnir
fara að slá slöku við reikning
inn og horfa á bátana. — Með
hálfgerðu samvizkubiti
áminni ég þá, því að þ'.tta eru
sjómannaefni eyjarinnar,- all-
ur hugur þeirra hneigist að
sjónum og svo eru þetta líka
feður þeirra og bræður, sem
þarna fara, enginn veit hvort
þeir koma allir aftur. —
Fríminútur — leikir í 10
mínútur, síðan kennsla á ný
— landafræði. Grímseysku
börnin eru mjög opin fyrir
sögum úr fandi — landinu
þeirra, sem þau hafa þó mörg
þeirra ekki séð ennþá, nema
þessa fjallatoppa, sem mara í
hálfu kafi þarna í suðrinu,
hvítir á vetrum,bláir á sumr-
in. — Þau reyna að gera sér 1
hugarlund öll þau furðuverk,
sem eiga sér stað uppi á þessu
stóra landi. Stórir bílar renna
eftir löngum vegum, stórar
rennandi ár, fossar, hús, þar
sem lifandi myndir sjást í o.ft.
o. fl. sem þau hafa aldrei aug-
um litið. — Þau langar öll til
þess að fara í land og sjá
þetta og oft heyrist þessi setn-
ing: „Eg fæ kanski að fara
í land með pabba í vor, þegar
hann fer eggjaferðina“. —
Vindhviða hvín á þaki skól-
ans og viö iftum öll út á sjó-
inn. Vestan kulið er orðið að
stinnings-kalda og sjórinn er
að ýfast. Það virðist vera aö
skella á vestan rok. Okkur
verður órótt, vestanáttin er
hættulegust fyrir bátana, því
að þá stendur brimið beint
uppá lendingarstaðinn —
Sandvíkina. Síöasta kennslu-
stundin fyrir hádegi veröur
laus 1 reipunum. Það hvessir
æ meira og allur hugur
okkar snýst um það, hvort bát
arnir komi. Sumir eru þegar
komnir en Uklegt er að sumir
þeirra hafi róið austur fyrir ;
ey og þá verða þeir að taki l
barning, eða að hleypa að öðr
um kosti upp undir björgin
austan á eynni. —
Börnin taka töskur sínar og
bækur og hlaupa heim, Eg fer
til næsta bæjar — Sveinstaða
— til þess að fá fréttir af bát-
unum. Þar var mér sagt að
allir væru komnir að, nema
einn, bátur þeirra Matta og
Gísla. Hann var staddur aust-
an við ey og höfðu tveir menn
farið austur á björg til að
skyggnast eftir honum. — Við
mötuðumst og það var óvenju
þögult við borðið. Óvissan ura
afdrif þessara tveggja manna
lagðist eins og mara á okkur.
Mennirnir sem fóru austur á
björgin komu heim. Við sáum
strax á svip þein'a að ekki var
allt með feldu. Annar þema
sagði: „Báturinn liggur brot- |
inn austanundir björgum
mennina sáum við ekki“.
Þetta voru lamandi fréttir og
dapurlegar. Það er að vísu ekkert
nýtt að bátur farist og menn
drukkni hér við land. En fyrir '
Grímsey, sem aðeins telur um 100
íbúa, er það meiri blóðtaka að
missa bát með tveim mönnum, en
t. d. -Reykjavík að missa full-
menntan togara. — Klukkan verð-
ur eitt og ég fer aftur í skólann.
Yngri deildin er komin, börnin
standa inni í ganginum, óvenju
þögul og tala saman í hálfum
hljóðum. Okkur er öllum hið sama
í huga: „Við fáum aldrei að sjá
þá framai'“. — Ég hafði einhvern-
veginn ekki skap í mér til þess að
i kenna meira þennan dag. — Börn-
in tóku þögul í hönd mér og héldu
heimleiðis.
Til þess að eyða tímanum fór
ég að raða bókum í Eyjarbóka-
safninu. Það safn gaf Willard Fiske
prófessor eynni, í viðurkenningar-
Bátur kemur úr róðri.
.EFTIR
GAUTA HANNESSON
kennara
Borgasker.
skyni fyrir skákkunnáttu eyjar-
búa. — Er ég hafði verið þar dá-
litla stund, komu tveir drengir
hlaupandi inn til mín, með mesta
írafári. Þeir töluðu hvor í kapp
við annan: „Þeir drukknuðu ekki,
þeir klifruðu upp Handfestar-gjá,
þeir —--------“ Ég þaggaði niður
í öðrum þeirra, en lét hinn segja
frá: Um leið og báturinn skelltist
upp að, stukku mennirnir upp á
sillu í bjarginu. Báturinn brotn-
aði og byssan, veiðarfærin og afl-
mn fór allt í sjóinn. Síðan fóru
þeir að leita uppgöngu og komust
upp eftir snarbröttu harðfenni í
gjá þar í bjarginu. Þeir voru báðir
ómeiddir, en þrekaðir nokkuð.
Fleiri krakkar komu til að segja
tíðindin. Það er eins og létti yfir
öllum og bros er á hverju andliti
þrátt fyrir óveðrið. Ivlukkan verð-
ur 4. Vestanrokið er að ganga nið-
ur og síritandi loftvogin er byrj-
uð að teikna hæð á pappírinn.
Lægðin, og óveðrið sem henni
fylgir er að fjarlægjast. Skamm-
degisnóttin er aftur að læðast yfir
og fjallháar úthafsöldur löðrunga
eyjuna á alla vegu. —
En heima á bæjunum eru ljós
kveikt og setzt við vinnu. Karl-
menn riða hrognkelsanet eða hnýta
á Iínu, en konur sitja við tóvinnu.
Grímsey er einn stór vinnustaður.
Þar er lífsbaráttan svo liörð, að
engir slæpingjar geta haldizt þar
við. Líklega er ég sá eini, sem
ekki geri „ærlegt handtak“. — Við
Sigurbjörn gamli á Sveinsstöðum
sitjum að tafli. Hann er einn af
gömlu kynslóðinni, þeirri sem gerði
garðinn frægan fyrir skák. Það lif-
ir lengi í gömlum glæðum, og ég
þakka fyrir að vinna eina af hverj-
um tíu skákum þegar ég tefli við
hann. —
i
i
j
I
Útvarp, Reykjavík. — Næsti
liður á dagskránni er útvarpssag-
an Katrín — Helgi Iljörvar les.
Allir hlusta, undantekningarlaust.
Líklega á útvarpið óvíða jafngóða
hlustendur og í Grímsey. Kvöldið
líður. — Ég sit aftur uppi í litla
herberginu mínu á Miðgörðum og
leiðrétti stíía, Guddi býður mér í
nefið og spyr um síðustu veður-
fréttir. Allir ganga til náða. Veð-
urhljóðið heyrist varla, en brim-
gnýr nokkur. Ljósin eru slökkt,
en ég-get ekki sofnað; ég sé fyrir
hugskotssjónum mínum lífið á
þessari litlu eyju, sem liggur í
tveim heimshöfum, Norður-íshafi
og Atlantshafi. Ég sé dagnna lengj-
ast, túnblettina grænka og æðar-
hjónin tvö og tvö vappa upp í
móana, til þess að velja sér hreið-
urstað. Snemma í maí sjást nokkr-
ar. kríur í háalofti. Það eru fram-
verðir óflýjandi hers, sem er að
koma. Næsta morgun vakna
Grímseyingar við gamalkunnan
klið: Krían er komin og lætur ó-
friðlega.
Uppi á björgum er líka líflegt.
Bjargfuglinn er einnig kominn,
fýll, lundi, teista, haftyrðill o. fl. o.
fl. Einu hrafnhjónin á eynni sitja
spekingsleg hjá hreiðri sínu í
Sandvíkurbjargi. Það er sigið í
bjargið og egg tekin, eggjaferð far-
in. — 21. júní — sólstöður. Sólin
setzt ekki lengur, hún gengur hring
inn í kringum eyna og fólkið sofn-
ar í glaða sólskini um miðnættið.
Svartir blettir sjást á sjónum, síld-
in er byrjuð að vaða. Síldarskip
sjást um allan sjó. — Agúst, aust-
anrok. — Vestan við eyna liggja
síldarskipin 80—100 í hóp. Á að-
algötunni í Grímsey er umferðin
lík og í Austurstræti í Reykjavík,
en þeir sem þarna ganga eru allir
sjómenn í klofháum gúmmístíg-
vélum. — Knattspyrnukappleikir
milli skipshafna og eyjarbúa —
dansleikir. September, síldin að
hverfa, skipin sigla á brott. —
Haustferðin er farin í land og vetr-
arforði sóttur. Vetur gengur í garð.
Aftur hefst barátta grímseysku
sjómannanna við vetrarsjóana í
íshafinu. Dagur eins og dagurinn
í dag eru ekki ótíðir.------
Austur undir björgum liggur
brotinn bátur. — í hinu herberg-
inu heyri ég að Guddi gamli bylt-
ir sér við í rúminu og umlar:
„skyldi þá ekki verða sjóveður á
morgun“.
VINNAN
Vinnan, tímai'it Alþýðusam-
bands Islands, er nýkomin út og
er heftið hið vandaðasta.
Þessar greinar eru m. a. í rit-
inu: Fyrsti maí, eftir Jón Sigurðs-
son; Verður er verkamaður laun-
anna, eftir Guðgeir Jónsson; 1.
maí 1944 verður helgaður kröf-
unni um nýjan og betri heim, eftir
Arna Ágústsson; Verkakvennafél.
Snót í Vestmannaeyjum; Kaupfé-
Iögin og alþýðuhreyfingin, eftir
Guðm. Vigfússon; Vélstjórafélag
Akureyrar; Sumarlönd alþýðunn-
ar, eftir Stefán Ögmundsson, og
Vcrklýðshreyfing Bretlands, eftir
Svcrri Kristjánsson. Auk þess sög-
ur, kvæði o. fl.
Ritið er i>rýtt fjölda mynda.
Kápumynd er af 1. maí.
MELKORKA
Melkorka, nýtt tímarit kvenna,
hefur hafið göngu sína. Fyrsta
heftið er hið vandaðasta að efni
og frágangi og lofar góðu, ef fram-
haldið verður eftir því.
Tímaritsins verður nánar getið
síðar.