Þjóðviljinn - 30.01.1955, Blaðsíða 7

4
QuKbornio
góðu
Kitipplingastúikan frá Gallehns fékk pils í fundar-
laun — Húsmaðurinn, sem fann síðara hom-
ið. var grunaður um að hafa tstoiið stikl-
inum af því — í guilsmíðastoíu í
miðri Kaupmannahöfn bræddi þjófurinn
hornin og sló mynt úr gullmu
Tveir eru þeir hlutir grafnir
úr jörð í Danmörku og enn í
eigu hinnar fomnorrænu deild-
ar Þjóðminjasafnsins (Oldnord-
isk Museum), sem mesta frægð
hafa í öðrum löndum, en þetta
] er sólarvagn sá úr eiri, sem
kenndur er við staðinn þar sem
• hann fannst, Trundholm, og
’ silfurketillinn frá Gundesten.
En heima í Danmörku er annar
fornminjafundur miklu fræg-
ari og miklu hugstæðari al-
menningi, og einnig miklu
frægari erlendis, gullhornin
góðu, sem fundust í jörð sitt
í hvert skiptið, og töpuðust
svo slysalega. Þau eru, eða
voru réttara sagt, mikill kjör-
gripur, það stafar skáldlegum
ljóma af nafninu einu saman,
hvarf þeirra er hinn óbætan-
legi skaði, sem heldur áfram að
sem til er, er ekki annað en
vafasamar eftirlíkingar.
• Hún stakk þeim
undir rúmið
Árið 1639 fann stúlka að
nefni Kirsten Svensdatter
lengra homið á Akri á Suður-
Jótlandi vestanverðu. Það var
20. júlí sem hún fann það,
Henni var sagt að vera ekki
að hirða þetta, heldur skyldi
hún fleygja því, og það var
hlegið að henni fyrir það að
hún hirti það. Hún fleygði því
undir rúmið sitt og þar fundu
krakkarnir það, báru það burt
og höfðu það til að leika sér
að því.
Samt fann hún það nokkrum
dögum seinna og fór með það
til konu bæjarráðsmanns í
1 þessu húsi bjó þjófurinn Heidenreich, og hér
var það sem hann bræddi hornin upp og sló af
þeim peninga — unz allt komst upp. En hornin
voru að eilífu glötuð.
svíða Dönum um aldir og gát-
an, sem við þau er bundin,
virðist aldrei muni verða leyst.
Nýlega er komin út bók um
gullhornin, og eru þetta inn-
gangsorðin, rituð af formanni
Þjóðminjasafnsins, Johannes
Bröndsted prófessor. En af
þessum gullhornum er það að
segja, að maður nokkur að
nafni Niels Heidenreich laum-
aðist inn í safnið að kvöldi til
þriðjudaginn 6. maí árið 1802,
og hafði bæði hornin á burt
írieð sér, og var búinn að
bræða þau áður en tókst að
hafa hendur í hári hans. Það
Tönder. Þá kom það í ljós, að
homið var úr skíru gulli. Það
hafði fundizt í jörðu og var
því eign konungs. Henni var
falið að fara með það til
konungsins, Kristjáns fjórða og
afhenda honum það.
E n hún komst aldrei alla
leið, og ekki lengra en í höll
lénsmanúsins í Rípum, Gregers
Krabbe. Hann var ekki heima,
en skrifari hans tók við hom-
inu 'og svo virtist sem þar
mundi það verða in'nlyksa,
en konungur frétti af því all-
löngu seinna á því ári og
heimtaði það og var honum
Eftirlíkiiig, er Ole
Worm lét gera af
fyrra horninu tveirn-
ur árum eftir fund
pess. Lét hann
eirstungu-
meistara grafa
myndir horns-
ins á slétta
plötu, svo að
pœr sœjust állar
í einum fleti.
Skrúftappann til
vinstri lét Kristján
fjórði gera er hann
gaf syni sínum
hornið.
sent það, en hann gaf það
syni sínum Kristján krónprinsi,
og ætlaði að láta steypa úr því
vínbikar handa honum fornöld-
inni til vegs og dýrðar, 'en
júnkari einn við hirðina benti
konunginum á það að forn-
menn hefðu einmitt drukkið
úr homum. Konungur lét þá
setja tappa í stikilinn og var
hann skrúfaður í. Dugði þá
hornið bæði sem drykkjarhorn
og blásturshorn eftir því hvort
tappinn var í eða tekinn úr.
Það tók lýi lítra af víni og
varð ekki tæmt í minna en
fjórum teygum.
• Undan rúmi
á dýrgripasafn
En Kirsten knipplari Svens-
datter, hvað hafði hún grætt á
fundinum? Hún skrifaði eða lét
skrifa — það er ólíklegt að
hún hafi verið skrifandi —
bænarbréf til konungs, þar sem
hún kallar sig „fátæka en þó
heiðarlega kvenpersónu" og
biðst góðs af konunginum. Hún
var kvödd til* Nýkaupangs, en
þar sat krónprinsinn með hirð
sína, og látin segja frá fund-
inum. Og svo stórmannlega
var henni launað, að henni var
gefið pils, líklega nýtt og óslit-
ið.
Þegar prinsinn dó árið 1647
erfði konungurinn faðir hans,
hornið, og kamst það ekki
löngu síðar í dýrgripasafn
Friðriks III í Kaupmannahafn-
arhöll, en seinna flutt í það hús
sem nú er skjalasafn ríkisins.
• Nú á ég skilið
brennivín
Það var rúmum hundrað ár-
um eftir að Kirsten Svensdatt-
er hafði þennan dýrmæta grip
með sér til Tönder, að maður
að nafni Erich Lassen, gamall
maður fátækur, rakst á annað
gullhorn til, er hann var. að
stinga upp óræktaðan blett á
Sunnudagur 30. janúar 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Það voru raunar ekki þá lög
í Danmörku að munir úr gulli
sem í jörðu fyndust, skyldu af-
hendast konunginum, en samt
afhenti greifinn Kristjáni
fjórða hornið, og lét þess get-
ið um leið, að sér þætti liklegt
að hornin ættu saman, fyrst
þau hefðu fundizt í þvínær
sama stað. Hann bætti því við,
að sér þætti hornið betur
geymt í vörzlu konungs en ann-
arsstaðar. Við það bætir Brönd-
sted þessari athugasemd: í
sjálfu sér var þetta rétt hugs-
að, enda var konungurinn því
alveg samþykkur, en þó er
ömurlegt til þess að hugsa
hver urðu örlög hornanna
tveimur mannsöldrum síðar,
einmitt vegna þess að þau
voru í konungs vörzlu.
Vorið 1799 gerði slíka asa-
hláku, að leki komst að bók-
unum í konunglega bókasafn-
inu og að handritunum og var
það ráð tekið að opna aflæst-
ar dyr inn í málverkasalinn
og hreykja bókunum þar á
gólfinu. Stuttu seinna hlýtur
einhver að hafa komið inn í
skrautgripasafnið, þar sem
gullhornin höfðu verið til sýn-
is í 65 ár og sá maður hefur
tekið eftir þvi að þó að skraut-
gripasalurinn væri harðlæstur,
mátti komast inn í hann úr
bókasafninu með því að fara
gegnum málverkasalinn, því að
dyrnar þar á milli voru ólæst-
ar. Við vitum raunar hver
þessi maður var, hann héf
Níels IJeidenreich og það var
hann sem stal gullhornunum og
bræddi þau, og er þetta eitt
hið nafnkenndasta þjófnaðar-
mál í Danmörku.
Niels Heidenreich /æddist árið
1761 í Vébjörgum í Danmörku
og var faðir hans djákn. Hann
var ofdrykkjumaður og sam-
lyndið milli þeirra hjónanna
hið versta, dó hann á verðgangi.
Móðir Heidenreichs stofnaðí
síðan heimili með börnum sín-
um þremur í grennd við Hors-
ens. Hún var bláfátæk og Niels
varð að fara að vinna fyrir sér
á barnsaldri sem vikapiltur og
seinna sem aðstoðar skrifari.
Hann komst í latínuskóla í
Horsens, en strauk þaðan og
var þá alþekktur að hnupli og
smávegis fölsunum.
Síðar fluttist þessi fjölskylda
til Kaupmannahafnar, og þar
hóf Niels feril sinn með þvi að
falsa peningaseðla. Þetta komst
upp árið 1788 og var hann
dæmdur til dauða og náðaður
og sleppt úr varðhaldi 7—8
árum síðar. Stuttu síðar var
honum leyft að stunda úrsmíði
Framhald á 8. síðu.
stað sem heitir Gallehús. Þetta
horn var miklu styttra en hið
fyrra, því að stikilinn vantaði.
Það er sagt að hann hafi hlaup-
ið heim til konu sinnar og kall-
að til hennar: Nú á ég skilið að
fá í staupinu! Síðan sýndi hann
hornið gullsmið nokkrum í
Tönder, og á hann að hafa
spurt, hvort hann ætti ekki
meíra af þess háttar gripum,
en Lassen svaraði því til, að
sér væri ekki heimilt að selja
þennan grip, heldur bæri sér
að skila honum til Schacken-
borg greifa, en hann átti reit-
inn, þar sem hornið fannst.
Og það gerði hann.
Þakklætið, sem hann fékk
fyrir ráðvendni sína, var að
vísu ekki betra en við mátti
búast, því honum var hótað
öllu illu ef hann segði ekki
til stikilsins, og þá er útséð
þótti um, að hann mundi láta
af hendi þann stikil sem hann
hafði raunar aldrei séð, og
aldrei síðan hefur komið í
dagsins Ijós, voru sex vinnu-
menn fengnir til að stinga upp
reitinn dag nokkurn myrkr-
anna á milli. Leituðu þeir sem
óðir væru en allt kom þó fyr-
ir ekki.
Gullhornin sem í dag eru í þjóðininjasafni Dana eru ekki af-
steypur, eins og margir hafa þó lialdið, heldur eftirlíkingar,
gerðar eftir mismunandi nákvæmum eirstungumyndum.