Þjóðviljinn - 05.08.1962, Blaðsíða 4

EYkBEKK
jokgeir mm
Fáein kveSjuorS
Á þriðjudag mun Jóngeir
koma upp öldugötuna hér í
Hafnarfirði, sömu leið og hann
kom svo oft í fyrravetur til að
heimsækja mig og segja mér
sögur. Þá þurfti hann aldrei að
hringja dyrabjöllunni til að til-
kynna komu sína, því að mað-
ur heyrði í honum strax og
hann steig út úr bílnum sínum
«g byrjaði að kankast við
krakkaskarann, á lóðinni heima
fyrir framan, og kom þeim öll-
um til aö hlæja hátt. En nú
verður ekki því að heiisa. í
þetta sinn mun hann ekki
staldra hér við og drekka syk-
urlaust kaffí, heldur halda á-
fram upp í kirkjugarð. Þar sem
þessum gamla sjómanni er bú-
in tiltölulega miklu þurrari gröf
en þær mörgu grafir voru sem
honum tókst að sneiða hjá hér
fyrr á.-árum, oft með naumind-
um þó. Það sæmir að rísa á
fætur og kveðja kappann.
★
Ég held mér sé óhætt að full-
yrða, að Jóngeir Davíðsson Eyr-
toekk hafi verið einn mesti per-
sónuléiki í sögu Hafnarfjarðar
fyrr ög síðar.
Hafnfirðingar munu þó ekki
minnast hans fyrst og fremst
fyrir framkvæmdir hans, og
voru þáer þó ærið miklar: fisk-
sala sém hann rak með pomp
og pragt í tæpa tvo áratugi,
svínabú, saltfiskverkun og plast-
gerð, auk þess sem hann „varði
nokkru af starfscrku sinni í það
að tapa á útgerð“, eins og hann
kemst að orði í endurminning-
u.m sínum að ógleymdri forn-
sölu þeirri sem hann starfrækti
með svo miklum tilþrifum síð-
asta árið að hún hefur senni-
lega verið orðin fjölskrúðugasta
fyrirtæki sinnar tegundar á öllu
Islandi. Ekki mun hann heldur
lifa í annálum þessa bæjarfé-
lags fyrst og fremst fyrir útlit
sitt. og var þó svipur mannsins
.giska stórbrotinn og vöxturinn
slíkur að hin seinni ár mun
enginn maður hafa vegið meira
en hann hér í Hafnarfirði, og
jafnvel þó víðar væri leitað.
Nei, Jóngeirs verður fyrst og
fi'emst minnzt fyrir það að
hann var svo dærhalaust
skemmtilegur maður. Og fyrir
'það verður hans :líka lengi
minnzt. Hann var svo skemmti-
legur, að ’ þessi eiginleiki hans
hafði fyrir löngu gert hann að
einskonar þjóðsagnarpersónu
hér í Hafnarfirði. Ég var til
dæmis þegar búinn að kynnast
honum talsvert, áður en íund-
um okkar bar saman í fyrsta
sinn, af því að menn voru allt-
af að segja mér frá honum.
Jóngeir hafði margt misjafnt
reynt um dagana, og þó ekki
fleira en íjöldi annarra ís-
lenzkra sjómanna. En greind
hans og glöggur skilningur

hafði kennt honum hvernig
menn eiga að skýra frá reynslu
sinni til þess að úr verði saga.
Hann var líka gæddur þeim
dýrmæta hæfileika að geta
skopazt að sjálfum sér. Enn-
fremur var honum mjög létt
um mál; og svo spillti það held-
ur ekki að hann haíði jafnan
haft ánægju af góðum bókum
og kunni íjöldann af Ijóðum,
og vegna þess að hann hafði
víða flækzt og kynnzt við nýja
og nýja menn sem allir kunnu
vel að meta frásagnir hans, þá
höfðu þáer ' smámsaman fengið'
á sig fast íorm eftir sömu regl-
um og rithöfundur fylgir við að
fága verk sín. Ýmsar þessara
frásagna standa prentáðar í
endurminni.ngum hans næstum
orði til orðs eins og hann talaði
þær inn í segulband.
Greind Jóngeirs korn : einnig
fram í fyndni hans og hnittnum
tilsvcrum. Hann gat alltpf kom-
ið fólki til að hlæja .og gam-
ansemi hans var laus við alla
illkvitni, enda sagði hann aö
sér hefði aldrei verið í nöp við
nokkurn mann. Þó gat hún
orðið dálítið hryssingsleg á
köflum, og kom þá stundum yf-
ir ókunnu.ga líkt og kvika sem
helltist allt í einu inn yfir
lunningu.na á togara og bleytir
þá sem ekki eru í góðum stakk.
Þó held ég að enginn hafi of-
kælst af henni.
Enda var maðu.rinn svo vin-
sæll að menn drógust að hon-
um eins og fiskur að skæru
ljósi. Eitt sinn sat ég heilan
eftirmiðdag hjá hcnum í forn-
sölunni við Strandgötuna, og
á meðan komu menn þangað
tugum .saman, kornungir strák-
ar, og sfælgæjar, útgerðarmenn
og lögregluþjónar, embættis-
menn og gamlir sægarpar, og
stu.ndum svo margir í einu að
það urðu alvarleg þrengsli bæði
fyrir utan og innan búðarborð-
ið. Og allir skemmtu, sér kon-
unglega. En þegar Jóngeir lok-
aði um kvöldið, var hann held
ég ekki búinn að selja einn
einasta hlut.
Strandgatan er mesta verzlun-
argata Hafnarf jarðar og þar
standa helztu samkomuhús
hans og bæði bíóin. Verið get-
ur að verzlunarfólkið á þessum
slóöum hafi ekki beðið mikinn
hnekki við fráfall Jóngeirs. En
skrambi er ég hræddur um að
þess geti orðið æði langt að
bíða að húmorinn við Strand-
götu.na kcmist aftur á jafnhátt
stig og á meðan þessi hressi-
legi maður sat þar í fornsöl-
unni sinni.
..Sá, sem veitir mannkyninu
fegurð, er mikill velgerðarmað-
ur þess. Sá, sem veitir því
speki, er meiri velgerðarmaður
þess. En sá, sem veitir því hlát-
ur. er mestur velgerðarmaður
þe:s“, segir Þórbergur í Bréfi
til Láru.
Sumum finnst kannski hæpið
að vitna til svo stórra orða í
sambandi við einn gamlan
hafnfirzkan sjómann, fisksala
qg fornsala. En það er þá að-
e.vns hæpið.vegna þess að Hafn-
firðingar eru ekki allt mann-
kynið. Sé hinsvegar gengið út
frá því að Þórbergur hafi þarna
á réttu að standa, þá má hik-
lau.st slá því föstu, að Jóngeir
Davíðsson Eyrbekk hafi verið
einn mestu.r velgerðarmaðui
Hafnfirðinga.
Vertu. blessaður, Jóngeir, og
þökk fyrir skemmtunina.
öldugötu 42, Hafnarfirði,
Jónas Árnason.
Foringjar þjóSfreísishesins
serkneska komu mjög við sögu í deilum foringja
þjóðfrelsishreyfingarinnar sem nú er lokið, a.m.k.
að sinni. En þótt sættir hafi tekizt, er enn ósamið um margt. Sdrknesku leiðtogarnir virðast
þó vera orðnir sammála um að skerða beri pólitísk völd þjóðfrelsishersins og tryggja að hann
lúti löglcga kjörinni stjórn landsins. Eftir er að vita, hveknig herforingjarnir sem borið hafa hita
©g þunga baráttunnar hin áíta löngu ár taka slíkri skerðingu á valdi þeirra. Hér á myndinni
sjást þrír þeirra ásamt Belkacem Krim sem hefur mestan stuðning í Kaby'íu, en þar búa
Berbar, sem tala aðra tugu en meginþorri landsmanna.
RæHa Einars Laxness
Framh. af 7. síðu.
45 lögréttumenn og báendur eða
samtals 109 menn.
Svo fáorðir sem annálar þessa
tíma eru um sjálfa eiða-
töku.na bregða þeir þó upp
fróðlegri svipmynd af endalok-
um Kópavogsfundar. I Fitja-
annál segir: “Og að þessum eið-
um unnum og aflögðum gerði
lénsherrann herra Henrich
Bjelke heiðarlegt gestaboð og
sæmilega veizlu öllum þar
saman komnum, og stóð hún
fram á nótt með trómetum,
fíólum og bumbum; fallstykkj-
um var þar og skotið, þremur í
einu, cg svo á kongsins skipi,
sem lá í Seilunni; rachetter og
fyrvæi'k gekk þar þá nótt, svo
undrum gegndi". Vallaannáll
segir, að þarna hafi verið „all-
vel drukkið og ærin skothríð,
svo hestar héldust varla.“
Þriðji annállinn, Vallholtsann-
áll lýkur stuttri frásögn sinni á
þessari myndríku lýsingu: „Var
þann dag heið með sólskini".
En þessi júlídagur átti Iíka
fólgna í sér andstæðu sína, ef
svo mætti segja. Nú myrkvast
enn leið þessarar þjóðar á
göngu hennar um þungbærar
aldir erlendir áþ'jánar. Sólrík-
ur sumardagur er að kvöldi
kominn, rökkur miðsumarnæt-
urinnar er óðara skollið á, fall-
stykkin eru þögnuð, rakettu-
skotin á enda, ómur frá fíóíum
og bumbum dáinn út og síðasta
fullið hefur verið drukkið í
botn. Dagsverk lénsherrans var
fu.llkcmnað Konungsvaldið hafði
unnið enn einn sigur sinn á
íslendingum. Snaran var hert
að hálsi hinna umkomulitlu,
veöurbörðu þegna, sem eru að
tygja si.g til brottfarar úr vog-
i.nu.m hver til síns heima, langt
út á annes, innst í þrönga dali.
Við sjáum þá í hu.ganum líða
upp hálsinn, máski eru sumir
niðurlútir að loknu gestaboði,
og brátt skiljast leiðir þeirra.
Þáttaskil verða einnig í sögu
þjóðar eftir þessa dagstund.
Það einveldi, sem veitt var
konungi 1662 stendur hartnær
2 aldir á íslandi. Leifarnar af
stjórnarfarslegu sjálfsforræði ís-
lendinga eru snemma á því
skeiði til þurrðar gengnar. Ég
minni í örstuttu máli á nokkrar
ivörður við veginn. 'Mikilvæg um-
skipti verða á æðstu stjórn lands-
ins, þótt eigi hafi veruleg orð-
ið um daga Henriks Bjelkes, og
hefur hann máski mátt standa
þar við gefin loforð í Kópavogi.
Breytingin gengur í garð með
tilkrmu stiftbefalingsmanns,
landfógeta og amtmanns 1683.
Hinn fyrsti stiftbefalingsmaður
var 5 ára gamall launsonur kon-
ungs, er átti sinn fulHrúa á Is-
landi. Máttur ' Alþingis fer
þverrandi með hverju ári sem
líður, enda þurfti ekki að leita
til þess, er einvaldur konungur
setti lög. Ókjör lagaákvæða úr
dönsku og norsku lögum'
hefja fljótlega innreið sína, og
brátt tekur konungur að skipa
danska lögmenn í embætti í
stað innlendra, sem Alþingi
fyrrum kaus. Afsprengi einveld-
isins verður skrifstofuveldið í
Kaupmannahöfn og íslenzku
málin taka að hrekjast á milli
hinna ýmsu stjórardeilda og
daga þar einatt uppi. Harðýðg-
islegir fógetar eiga hægara um
vik í skiptum við landsmenn í
skjóli einveldis, eins og dæmin
sönnuðu. Landfógetar urðu eft-
irgangssamir skattheimtumenn.
Einn helzti stuðningsmaður
konungs í borgarastétt Hans
Nansen kaupmaður fékk að
launum mikilvæg áhrif á einök-
unarverzlunina á íslandi og
senn hófst að marki hin al-
ræmda skipting landsins í af-
mörkuð kaupsvæði, sem kunn
er að endemum. — Eitt má þó
telja kcnungum til tekna, að
eftir miðja 18. öld sýndu þeir
þó nokkra viðleitni í þá átt að
verða Islendingum að liði með
ýmsum framkvæmdum. enda
allt að komast þá í eindaga.
Enn skulum við hafa hu.gfastj
að þrátt fyrir allt, afsöluðu ís-
lenzkir þegnar engu í hendur
dönsku þjóðarinnar, heldur
konungi einum. Þessvegna
reyndist það eitt sterkasta vopn
Jóns Sigurðssonar 2 öldum síð-
ar, er siálfstæðisbarátta þjóðar-
innar var hafin að skírskota til
þessarar staðreyndar, þá er
konungur afsalaði sér aftur ein-
veldi. Af því leiddi, að réttind-
in hlutu á ný að falla í skaut
íslenzku þjóðarinnar. Sá grund-
völlur sem Jón Sigurðsson stóð
þar á var líka óyggjandi og
hlaut viðurkenningu allra rétt-
sýnna manna, og sá málstaðui*
varð sigursæll áður yfir lauk.
Þegar við minnumst Kópa-
vogseiða í dag, — og þökk sé
þessum unga kaupstað fyrir þá
ræktarsemi við sögulegan at-
burð, — ásökum við engan af
forfeðrum okkar, sem voru á
þessum stað 28. júlí 1662, fyrir
málalokin, en við hljótum að
draga skýra lærdóma af sögu
okkar. Það er umfram allt þung
skylda er hvílir á hverri kyn-
slóð að varðveita svo frelsi og
sjálfstæði þjóðar sinnar, að þar
takist engum að koma ólífis-
sári á. Og trúna á þessa skyldu
skulum við halda í heiðri í dag
og alla daga, svo að leiðin fram
á veg myrkvist aldrei óvænt og
við stefnum ekki á torleiði
þann dag sem heið er með
sólskini.
Regluscm og ábugasöm stúlka óskast til símavörslu og
skrifsiof jstaría.
Tilboð. með 'ipplýsingum sendist afgreiðslu Þjóðyiljans
merkt. . haust—C2“ fyrir 15 ágúst n.k.
Tökum að oldcur ýmiskonar járnsmíði og viðgcrðir
VÉLAVERKSTÆÐI
Jósafat Hinriksson hi.
Hrísateig 29. •— Sími 3 59 94.
4) — ÞJÖÐVILJINN
Sunnudagur 5. ágúst 1962