Þjóðviljinn - 27.10.1970, Blaðsíða 9

Þriðjuidaigur 27. ókifcóiber 1970 — ÞJÖÐVTLJINN — SlÐA 0
Á myndinni eru m.a. talið frá vinstri: Svavar Gestsson, Rvík, Gestur Guðmundsson Rvík, Jóhann-
es Harðarson, Rvík, Jónas Sigurðsson, Rvík og Guðmundur Hjartarson, Rvík. Að baki þeirra
má sjá Sigurð Hlöðversson, Siglufirði og Gunnar Halldórsson Ólafsfirði-
Kjörbréfanefnd að störfum: Snorri Sigfinnsson, Selfossi, Ólafwr Jónsson, Kópavogi og Jón
Ingimarsson, Akureyri
margtimtala'Sa Norðurland&á-
ætlun í þessum anda.
Sósialísk áaotlun.argerð er að
sjálfsöigðu aJlt armars eðlis. Þá
er vísvifcandi reynt að mófca
þróun afcvlnnulífsinis með því
að ák'veða, hvers konar fyrir-
tækjum nauðsynleigit sé að
kottna upp og hvarr þau stoli
staðsett. Áætlunarbú sk'apur
getur hins vegar gengið mis-
j afnlega langt, og vafiaiLaiust
ætti ekki við hér á landi þesis
hátibar áætlunargerð eins og
tíðkast í Sovéfcríkjunum, þar
sem okkj aðeins framikvæmdix
eru ákveðnar með fyrirfram
gerðum áætlunnm, heldur og
allt verðlaig á stóru Og smáu
og magn framleiddriar voru.
Þar er þvi neyfcanddnn svipbur
öllum rétti til áhöfa á sam-
setningiu og verðlag firamledðsl-
unnar, en slíkt skipulaig er ekki
aðeins mjag ólýðræðislegt, held-
ur og varhngavert firá efna-
haigslegu sjónarmiðj í flóiknu,
þróuðu þjóðfélagi.
^vers konar
"nvæðingn?
l5g heif raefct hér um 10 miark-
mið sósíalístoar vinsfcristefnu
og Skoðað þau í ljósi kapítal-
ískrar íhaldssfcefnu. Flest eru
þessd mairikimið náfcengd og sam-
ofin hvert öðru. Staðsetning og
tegund þess iðnaðar, sem upp
er byiggður í landimu, mun hafa
afgerandi áhrif á byiggðaþró-
un og þéttbýlismymdwn. Teg-
und iðnvæðingar og þróun
byggðanna mun jafnfriamt ráða
úrslitum um það, hvort um
verður að ræða varanlegt ait-
vinnuleysi víðs vegar um land
á næstu áratwgum og hvemig
félagsleig aðbúð tugþúsunda
manna verður.
Flestir eru sammála um, að
leggja verður megináherzlu á
iðnvæðingu landsdns, þar sem
ekki er líklegt, að fólkj við
landbúnaðarstörf og sjósókn
muni fjölga að meinu ráði á
næstu áratugum. En hivers kon-
ar iðnað hefuir þá þjóðin mesfca
þörf fyrir?
Þannig er eðlilegt að, spyrja.
En þannig spyrjia ekki allir. í
hópí ráðandi manna er nú kom-
in upp sárkenmiiLeg röksemda-
færsla, sem byrjiar á allt öðr-
um enda. Nú er æ meira harnr-
a'ð á því og étur hver eftir
öðrum, að þá miklu orku, sem
fólgin er í faUvötmim landsins,
verði að fullvirkja á næsfcu 20
árum, því að effcir þann tíma
verði kjamorkuiaflsfcöðvar orðn-
ar ódýrari en vatnsarka, og þá
verði orðið of seint fyrir ís-
lendinga að virkja stærstu
faUvötnjn, I>etta er frum-
forsendan, sem menn gefia sér,
þótt hún sé ósönnuð með öllu.
í firamhaldi af þessari for-
sendu eru svo sefctar fram á-
ætlanir um að veifca stærstu
fallvötnum landsins um bálend-
ið þvert og endilangit og sfceypa
þeim saman í tvö gríðarmikil
stórfljót, sam koma eiga til
sjávar við núverandi ósa Þjórs-
ár á Suðuirlandi og Lagarfljóts
við Héraðsflóa. Með þessum
hætti á sem sagt að skapa a'ð-
stöðu til risavaxinna virkjana
á tveimur stöðum á landinu.
Og þá er komiið að næstu á-
lyktun: Hvað á að gera við dlila
þessa raforku? Ljós-t er, að við
getum ekiki sjálfir nýtt ] ■. n
mtiiklu oriku nelmia að litlu leyti
á næstu tveiimur áratugium. Við
rnunum eiga nóg með að koma
upp þessum tröllvöxnu virkjun-
um. Svarið giefcur ekki orðið
nemia eitt: Til þess að koma
aillri þessari orku í verð, hljót-
um við að sellja ihana úfclending-
ulm.
Þannig er loks kornizt að
lokaálykfcuninni: Iðnaðurinn,
sem hér á að rísa, verður að
vera stóriðja í eigiu útiLendinga.
Og þessá nýi og umlfiaingsmákli
atvinnureksfcur hlýfcur að rísa
með máktam: hriaða og margvís-
legum vaxtarverkjuim í tvedmur
eða i mesta laigi þremur þétt-
býliskjömum á landiniu.
Röksemdafærslunni
snúið við
Niðursfcaðain af Iþessari rölk-
soTntíafærs/Iu er þeiim mun Ijós-
airi, þar sem fáium gietur dul-
izt, að því eru takmörk siett,
hvað Isáendingar gefca fengið
mikið af erlendu liánsfé til
framlkvæmida innanlands. Elins
Mjlóta að vera fcakmörk fýrir
þvi, hvað þjóðin getur sfcaðið
undir miklum erlendum sfculd-
ulm. Það er vonlaust, að álherzra
verði lö'gð á alllt í einu. Við gefc-
um því gengið út frá því sem
vísu, að verði þasisí leið valin
— verði meglnáherzl'a lögð á
stórvirkjanir og stóriðjufram-
fcvæmdir útilendinga, muni af-
leiðingin noiklkuð örugglega
verða sú, að aðrar, veigalmiklar
framkvæmdir í iðna ðaru ppbygg
ingu landsins verða að mesrtu
útundan. Þá er seim sagt spum-
ingin: Er þefcta hyggifegasáa
leiðin til iðnvæðingar landsins?
Er þetta óhjákivæmileg niður-
staða?
Væri eklki ráð að snúa rök-
semdafærstanni við? Væri akki
ráð að byrja á Iþvi að spyrja:
Hvers Ifconar iðnað þurflum við
að flá og hvar villjum við, að
hann sé staðsettur? Viljum við
iðnað, semi aðeins er staftsettur
á tveimur eða þremur sitöðúm
á lamdinu, eða viljum við at-
vinnulíf, sem sfcaðsetia miá víðs-
vegar um landið? Viljuirm við
sfcóriðju, sem að miestu lýtur yf-
ii-ráðum útfendinga, eða viljum
við iðnað, sem fslendingar giefca
sjálfir ráðið yfir? Ef þannig er
snurt og firamfcíðarálkvarðanir
Isáendinga um . iðnvæðin-gu
landsins eru byggðar á forsend-
um eins og þessum,, er senni-
legast að niðurstaðan verði tsalls-
vert önnur.
Spumingin um fluMvirkjun ís-
lenzkra fallvatna á vissulega
rétt á sér, eni hún er lamgfc firá
því að vera mikilvægasfca keppi-
keflið í iðnaðaruppbyggingu
landsins. Það eru sem saigt flleiri
tegundir afls og orfcu í landinu
en vatnsafl, sem þörf er á að
nytja. Fyrst mó m,inna á
varmaiorkuna. Hún er taiin
næsfcum ótæmandi auðlind, og
enn er ekki nýtt nerna lífcið
brofc af þessari orku, en margir
telja, að raflmagn framleitt úr
varmaorku eigi efltir að verðá
ódýrara aifl en nokkurt annað,
Sízt af öll'u má þó gleyma því
afli, sem oft er illa nýtt en
aldrei má standa ónotað, og bað
er vinnuafl bjóðairinnar Stór-
fellt atvinnuileysii heflur verið
rfkiandi í mörg ár til viðbótar
m'iktam fólksflótta aff llendi
bmtt. Þjóðinni fjöligar ört, og
á næstul árum koma rnjög fjöl-
xnennir árgangar á vinnumark-
aðinn. Það er því ein af þeim
forsenduim, sem verklýðshreyf-
inigin og málLsivarar hennar
hljlófca að leggja þyn.gsta áherziLu
á, þeigar um er að ræða upp-
byigginigu íslenziks atvinnulífs,
að um verði að ræða iðnað, sem
er nægilega vinnuaflsfretkur til
þesis að geta tryggt ístanzku
verkafkMlki atvinnuöryggi til
frambúðar. Það er staðreynd,
sem' eklki skiptir svo litlu máili að
þó aið arfcufrekur sifcóriðnaður sé
jafnfraimfc fretour á fjármaign,
vedtir hann tiltölullega fáum at-
vinnu, og enn fæmi rnunu fá
vinnu við raifimiaignstfnamLeiðsiLu,
Frá flokksráðsfundinum.
hversu stórfcosfcleg sem hun
verður.
Vissulega er harfc fyrir stór-
•huga menn að horfa uipp á jök-
ulffljót landsins tflaflla öbeizluð
til sjávar, barmiafulil af oirku.
En minnumst þess, að þegar
vinniuaflið er látið standa ó-
hreyft miánuðum saman, er ekki
aðeins verið að sóa orku; þar er
fyrst og fremsfc um að ræða
persónulegan harmleik — þjóð-
félaigslegian glæp.
Rrýnasta viðfangsefnið
Að sjállilsöigðu virkjum við
ekki jökulár, hversu glæsilegiar
sem slíkar framltvæmdir lítai út
á pappímum, bara til þess að
nýta ámar og gefca sélt orlcuna
sem hráefni. Við eiguim að
virkja, jaffnóðum og við erum
tiibúnir að nota orlbuna sjálfir
til að margfalda verðgildi henn-
ar í eigin fyrirtækjum Það er
ékiki aðalatriðið, hvort Mövatt-
stundin kostar nolkkrum aurum
xneira eða minna — hitt rasður
úrslitum, hvað gert er við ork-
una í ísllenzku atvinnullífi, og
hvað verður ulm hagnaðinn, —
hvorfc hann er flluttur út úr
landinu eða verður hér eftir.
Á Islandi þarf að reisa marg-
ar stórvirkjanir. Allir alþingis-
menn greiddu atkvæði með
byggingu Búrtfiellsvirkjunair,
einu óri áður en samið var um
raforkusöllu til álbræðstannar.
Þeir visisu að.Virfcjun við Búr-
felfl var haglfcvæmust, og þjóð-
in myndi þurffa alla fóanlega
orku við Búrfell til eigin nota
að fáum árum liðnuim. Orku-
salan til álibræðsllunnar hefur
breyfct bví einu, að þurft hefur
að hraða vinfcjunarframikvæmd-
um’ við BúrlMi, og íýrr þairf að
hefja undirbúning virkjana á
öðrum stöðum.
Kjami miálsins er sá, að enda
þðfct fullnýting íslenzkra fall-
vatna sé nauðsynjamál, er þó
enn brýnna flyrir Mendinga,
að upp rísá í landinu annar,
vofldugur iðnaður en stóriðju-
fralmlkvæmdir úttandinga. Það
væri gott að eiga ódýr raf-
orikuver eftir 20 ár. E'n mdklu
mákilvægiaina væri, að við æfct-
um þá voldugian smóiðnað, sem
búinn væri í 20 ár að tímgasit
og maldfaldast í íslenzku at-
vinnulífi. Það er þetta sem
verður að gerast: Við þuirfum
sjálfir að byggja upp stóriðju
í matvælaiðnað:. Við þurfum
að koma uipp fléttum smóiðnaði
um land allt í mangs koinar iðn-
greinum. Við þurflum að gera
atvinnulff ofkfcar fjölbreyttara
með öllum tfflitækum náðum.
Viðfan'gsefnið er aö gera
fromkvasmdaiáætlun um sitór-
fellda uppbygigingu ístanzks
iðnaðar, og í þedrri áaetlun
verðun að sfceffna að því, að til-
tælku fjánmaigni sé sérstakleiga
varið í vinnuaifllsfrekan iðnað,
eftir því sem þörf er talin ó.
Þessd uppbygging má elkiki bedn-
ast eingöngu að örfáum þétt-
býlislkjömum, heldur ber að
staösetja iðnaðinn í bæjum og
þorpum um land allt, efltir þvf
sem hagfcvæmn'i tayflr. Hér gæti
verið um risastórt viðiÐaingseifni
að ræða og þó svo viðráðanleigt,
að atvirmutækin væru áfram í
höndum Isflendiniga sjálfra. Að-
eins á þennan hátt má slkaipa
fullt atvinnuöryggi, tryggja sí-
vaxandi þjóðartekjur og koma
í veg fyrir skrifckjótta bygigiða-
þróun í landinu.
Ótæmandi mögnleikar
Líklega myndu talsmenn
stjómartflokkanna vilja skjóta
því hér að, að stoffnun iðniþró-
unarsjóðs og aðildin að EFTA
hafi einmitt verið ætluð til «fll-
ingar íslen2ikum iðnaði. Stað-
reyndin er þó sú, að EFTA-að-
ildin getur orðið íslenzlkum iðn-
aði meiri fjötur um flót en
nokkuð annað. Að vísu munu
mörg fyrirtæki hagnast á
EFTA-aðild, en hin eru mifclu,
miklu fleiri, sem efldii verða
viðbúin afnámi vemdartoJla og
verða þvi direpdn í samlfceppni
við milkllu flullkomnari og reynd-
ari framleiðendur erlendis. Þar
við bætist, að meðan núverandi
stjómarstefina helzt, verða fyr-
irtækin að starfla við erfiðari
sfldlyrði, óðaverðbóligu og ólgu-
sjó, medri en þelddst í nokikru
nálægu landi.
Engar áæöanir hafa verið
gerðar um uppbyggingu al-
menns iðnaðar á Islandi. Ríkis-
vafidið ber efldd við að sýna
noldourt firumlkvæði eða florustu
í öðnHn iðnaði en stóriðjumál-
uim, og hvers konar affslkipti rí'k-
isdns af þessum málurn mótast
af sfldpulagsleysi, vonleysi og
vettlmgatöikum. Núverandi
stjómarfiloiklkar baffa starað sig
blinda á stóriðjutfraimikvæmdir
úttendmga, og allt annað heffur
verið vanrælkt. Til daamás hefur
matvaaLaiðnaður úr íslenzkum
hráefnum að medra eða mánna
leyti staðið í stað á þessum ára-
tug eða að minnsta ikosti vaxið
svo hægt, að Hkja má við
stöðniun,
Hvað mætti gera á íslandi, ef
við vildum í alvöru hefja stór-
iðju í mafcvæladðnaði?
Ég er efcki I vaffa um, að tvö-
fiaiida miætti útQutningstekj ur
Istendiniga á 5-10 árum, ef bedtt
væri markvissum vinnubrögð-
um, 1 nýlegri grein í Þjóðviílj-
anum um NiðuriLagmngarverk-
smdðjuna á SigLufirði benti ég
á, að jaffnvel á síldartaysisórum
edns og 1968 og 1969 var söltuð
hér sÆLd, sem nægt hefði sem
hráeffni til að fullvinna 13-20
sinnum ineira magn en gert
var. Ég vil basta því við, að
á þennian hátt hefðu útflutn-
ingstekjur okikar af sjávaraf-
urðum aukizt um meina en 3.000
mdljónir toróna eða um afilt að
40%.
Þetta er aðeins einn af fjöl-
mörgum möguleitoum sem fýrir
hendi eru. En flestir eru þessdr
möguleikar ólkannaðir með öllu.
Hvað hefur verið gert til að
vinna upp veruflega sjóflaxfram-
leiðslu, svo að eitt dæmi sé
neffnt? Nánast ekkert, og þó
hefflur efftirspumin tangi verið
máklu meiri en. framboð. Hver
hefiur reynt að matreiða
niðursoðna lúðu í samkeppni
við túnfislkinn, sem er mjög
dýr og eftirsótt vara? Enginn.
Þannig mastti tengi telja.
Einnig á öðrum sviðum iðn-
aðar eru ótaamandd möguleikar,
jafnvel fyrir smáþjóð, en þar
þairf stór og sterkur aðili að
standa á baik við til að sflripu-
leggja framkvæmdir og fjár-
maigna á byrjunarslkedði, — að-
'ili sem ekfld er hóður duttlung-
um eigin gróðahyggju, heldur
vinnur að iðnvæðingu landsins
í þáigu þióðairinnar afiflrar Að-
eins með félagstagu átaki og
tilstyrk opinberra aðila er lík-
legt að íslendingar byggi upp
verulegan eigin iðnað.
Sameiginlegir
hagsmunir
Ég iheff lagt á það þunga á-
herzilu, að Iþannig berii að haga
iðnvæðdngu lamdsdns, að hún
ledði táfl. eðlilegirar byggðajþró-
unar. Nú kann ednihver borgar-
búinn að spyrja: Eru þetta elkilri
úrelt dredlfibýlissjónairmdð? Hvers
vegna ættum við, þúsundir
verkamanna og launiþega á
Stór-Reykjaivítoursivæðinu, að
styðja steffnu, sem rniðast við
að bjarga fliálfivonlausum þorpuim
og smóþæjum úti á landi frá
atvinnuleysá og uppdráttarsýfci?
Hvað varðar ofckur um byggða-
þróun ? Er ekld straiumurinn
hingað suður í þéttbýlið, bœði
nauðsyntegur og ólhjáfcvæmitag-
ur?
Þannig bugsa sjállffsagt marg-
ir. Þeir hafa efcki sfldllið, hvað
hagsmunir veifcamanna í Rvík
eni raunverulega nátengdir
hagsmunum vinnaindi manna
út: á landi, verikamannai, sjó-
manna og bænda. Eða ltfitum á
atvinniuteysið. Atvinnutaysi á
þessum áraitug hóffst noklkrum
árum áður á Vestur- ag
Norðurlandá en f þéttbýlinu við
Eaxafflóa. Með ýmsium heöimislku-
legum aðgerðum stjórnajrvalda
er flólki getrt Ófcleift að þjarga
sér við svedtasitörf og sjósóikn,
og atvinnuleysið fler að magn-
ast í bæjum og þorpumi. Þegar
elkkert er gert til að útrýma
atvinnuleysiinu meö skipuflegum
aögerðum, streymir flólfldð á
brott og sezt að á helztu þétt-
býlissvæðunum.
Meðan enn var verið að
brenna upp sflldargróðanum
mdkla á hinum ednstæðu afflaiár-
um, hvarf hinn miKLi fjöldl að-
kcmumanna inn í atvirmulífiið
hér syðra, svo lítið bar á. En
þegar afftur skapaðist eðljtagt á-
stand, uppgötva þúsunddr
manna í þéttbýlinu, að það er
ekfld flengur plóss fyrir þá á
vinnumarkaðnum, Lendlr þá
atvinnuleysið fiyrst og fremst á
fólkinu, sem flLuttd í bœinn ut-
an af landi? Ned, reylkvísfldr
verkamenn ffá svo sannarlega að
kynnast því, að í Ihópi aðlkomu-
manna eru mairgir hæffir starfls-
menn á bczta aidri, og beir
haffa smám salman rutt úr sitörf-
um gamalgrónum Reykvífldng-
um, sem minna imega sín afi
einlhverjuim ástæðum, tifl dæmis
vegna aldurs eða smáveigis
sjúleiika.
Að ósi skal á stemma
Erfitt er fyrir láglaunafófllk að
eiga heima í byggðarlagi, sem
stendur f stað eða slkreppur
saman ér frá ári. En ekflri fylgja
bví minní vandalmál fyrir tekju-
lítið fólk að búa á sfcað, sem
vex aflltofi ört. Staðir í mjög
hröðum vexti geta verið á-
nægjueffni þeim, sem vel eru
sett.ir og verða þvf lítið varir
við erfliðleiikana. En vaxtar-
verkir byggðarinnar koma
byngst niður á beim, sem
lægsfcar tekjur bafla. Húsnæði
verður vandflengið og húsafleiga
svimiandi há, en flélagsleg þión-
usta við almenning að medra
eða minna leyti í molum.
Það hlýtur að vera kiepp*.-
kefli fyrir launamenn, að vinnu-
afll þeirra verði vandlfen'gið og
eftirsótt, svo að auðveldara sé
að knýja fram kauphækkanir.
Til þess að mannsíhöndin sé
metin að verðleikum, hverj-
um einstaklingi sýnd tilhlýðileg
virðing, þarf vinnnafin stöðugt
nð vera cftirsótt og dýrkeypt