Þjóðviljinn - 12.05.1973, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 12. mai 1973
Laugardagur 12. mal 1973 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Erlendur Patursson.
Erlendur
Patursson
um færeysk
stjórnmál
heima fyrir
og á
aðliggjandi
höfnum
Einn af þeim ágætu
mönnum sem sótti ísland
heim á færeysku vikunni
um mánaðamótin síðustu
var Erlendur Patursson
lögþingsmaður í Færeyj-
um, einn af forystumönn-
um færeyskrar verkalýðs-
og þjóðfrelsisbaráttu. Eins
og mönnum er í fersku
minni var hann einn af
ræðumönnum á útifundi
verkalýðsfélaganna á
Lækjartorgi 1. maí og flutti
þá islenzku alþýðufólki
hvatningarorð í sambandi
við landhelgismálið.
Erlendur Patursson flutti
tvo fyrirlestra i Norræna
húsinu, annan um sam-
vinnu í Norður-Atlanzhafi,
hinn um þróun færeyskra
stjórnmála undanfarin ár.
Erlendur var svo vinsam-
legur að Ijá Þjóðviljanum
handrit að þessum fyrir-
lestrum og birtast þeir nú
hér í styttri gerð og að
nokkru í endursögn.
Lúðvík Jósepsson sjávar-
útvegsráðherra varstaddur
á f yrirlestrinum um
sjávarútvegssamvinnu og
var hann einn af þeim sem
tóku til máls um efnið. Tók
hann undir það með
Erlendi, að nauðsynlegt
væri að efla slíka samvinnu
og hennar væri framtíðin,
en sameiginleg stefna um
útfærsl u f iskveiði-
lögsögunnar hjá þeim þjóð-
um sem vildu standa að
slíkri samvinnu væri fyrsta
atriði og frumskilyrði.
Ráðgert er að byggt verði1
norrænt hús í Þórshöfn í
Færeyjum og yrði það að
nokkru sambærilegt
Norræna húsinu í Reykja-
vík, en ef til vill með enn þá
fjölþættari starfsemi. ( lok
fyrirlestrar síns um
færeysk stjórnmál lét
Erlendur Patursson í Ijós
þá ósk, að hús þetta verði
byggt sem fyrst og eitt af
fyrstu verkum þess verði að
efna til íslenzkrar viku í
Færeyjum.
Færeyingar eiga líka sinn ,Gamla sáttmála
Landhelgismáliö
í brennidepli
t upphafi fyrirlestrar sins ræddi
Erlendur Patursson nokkuö um
þá samvinnu milli tslendinga og
Færeyinga sem átt hefur sér stað
i reynd á undanförnum árum og
áratugum.- Drap hann á sjósókn
Færeyinga hér við land sem hófst
fyrir réttum hundrað árum og þá
þannig að Færeyingar lönduðu
fiski i islenzkum höfnum. Sagði
hann að i Færeyjum gengi enn sú
manna og Grænlendinga i fisk-
veiði- og fisksölumálum — á rek-
spöl undanfarin 15 ár. Sumarið
1958 birtist viðtal i islenzku dag-
blaði við færeyskan verkalýðs-
leiðtoga þar sem sú skoðun var
látin i ljósi, að sjálfsagt væri að
athuga möguleika á islenzk-
færeyskri samstöðu i landhelgis-
málum og yfirleitt samvinnu i
sjávarútvegsmálum og þess getið
stjórnmálanna

Verðumsterkari
við vinnumsaman

mm
m
/ /
„þjóðsaga” að Færeyingar hafi
kennt tslendingum að fiska, hvað
sem kynni að vera til i þvi!
Arabátar, trillur, skútur og sild
veiðiskip komu hér við sögu,
seinna einnig togarar.
A seinni striðsárunum tóku
Færeyingar að leita hingað i at-
vinnuskyni og eftir nokkurt hlé
hófst það aftur upp úr 1950. Þá
var mikið atvinnuleysi i Færeyj-
um, en aftur hörgull á mannskap
til sjóróöra og fiskvinnslu á
tslandi. Erlendur benti á, að þessi
dæmi um islenzk-færeyska sam-
vinnu sköpuðust af sjálfu sér og af
þörf beggja aöila, en án afskipta
,,að ofan”.
Af tilraunum til skipulagðrar
samvinnu er einnig nokkur saga.
Sterk öfl i Færeyjum hafa á
undanförnum árum viljað vera
samferða tslendingum i útfærslu
fiskveiðilögsögunnar og þótt þau
hafi stundum haft meirihluta i
lögþinginu hefur orðið minna úr
framkvæmdum en skyldi. Arið
1961 var gerður samningur milli
landanna um takmarkaðar hand-
færaveiöar Færeyinga innan 12
milna lögsögunnar við tsland, og i
vetur var gerður samningur um
veiðiréttindi Færeyinga innan 50
milna lögsögunnar. Þar guldu
Færeyingar þess að hafa ekki
fært út samhliða tslendingum —
sagði Erlendur um samninginn:
,,þótt hann að mörgu leyti sé
mjög góður, er hann ekki full-
nægjandi fyrir okkur”.
Erlendur Patursson sagðist
hafa verið að reyna að koma
þessu máli — samvinnu
Færeyinga, Islendinga, Norð-
að Norðmenn og Grænlendingar
kæmu einnig til greina i slikt
samstarf. — Viðtal þetta við
Erlend Patursson birtist i Þjóð-
viljanum 28. júni 1958 undir fyrir-
sögninni: Þú semur ekki við
ræningja um lif þitt — brýn nauð-
syn að tslendingar og Færeyingar
taki upp nána samvinnu i land-
helgismálum og sjávarútvegs-
málum.
Siðar á árinu 1958 var i
færeysku blaði viðtal við
islenzkan ráðherra þar sem tekið
var i sama streng.
Færeyska fiskimannafélagið
hefur oft hreyft þessari hugmynd
og lagt fram tillögur um það efni,
t.d. 1961 og 1969. A árinu 1964 var
hugmyndin óformlega borin
undir islenzku rikisstjórnina.
t vetur leið var viðtal i islenzka
útvarpinu við Lúövik Jósepsson
sjávarútvegsráðherra, norska
fiskimálastjórann og færeyskan
lögþingsmann um samvinnu
landanna þriggja á sviöi fiskveiða
og fisksölu og þörf á henni. Voru
svör allra þriggja m jög jákvæð og
ákveðin. Var fyrst og fremst
nefnd baráttan gegn rányrkju og
mengun sjávar. Var og á það bent
að sjálfsagt væri að hafa Græn-
lendinga með i ráðum, enda er
annar af grænlenzku þjóðþings
mönnunum, Moses Olsen, áhuga-
samur um þessi mál.
Erlendur benti á það, að unga
fólkið úr þessum fjórum löndum
hefur nýlega haldið ráðstefnu i
Osló og gert ályktanir um sam-
vinnu þeirra. Ráðgert er að halda
nýja ráðstefnu um þetta i Klakks-
vik i Færeyjum nú i sumar, og
taldi Erlendur mjög æskilegt að
tslendingar tækju þátt i henni.
Þá vék Erlendur Patursson að
sundurliðuðum tillögum um
sjávarútvegssamvinnuna.
Fiskveiöilögsaga
Við verðum að koma okkur
saman um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar i öllum þessum
fjórum löndum, njóta ávaxtanna i
sameiningu, styðja hver annan
gagnvart andstæðingum okkar og
á alþjóðavettvangi.
Um það má auðvitaö deila, hve
langt viö eigum aö færa út. Fisk-
veiðilögsagan getur að sjálfsögðu
verið mismunandi i þessum fjór-
um löndum, en ég tel að 50 milur
strax sé algert lágmark. Hér á
tslandi er sem stendur 50 milna
landhelgi, i Noregi og á Græn-
landi eru raddir uppi um 50 milur
og i Færeyjum tillaga um 70 mil-
ur strax. Þetta eru lágmarks-
kröfur sem stendur, en þar fyrir
þarf þetta ekki að vera neitt há-
mark i framtiðinni.
Fiskvemd
Þegar við höfum öðlazt einka-
rétt að þessum náttúruauðæfum,
verðum við að gera okkur grein
fyrir þeim skyldum, sem þessum
réttindum fylgja. Þessi auðæfi
eru hlutar af matvælabúri heims-
ins og á þessi auðæfi má ekki
ganga með r.ányrkju eða eyða
með mengun. Það kæmi ekki
aðeins okkur, heldur og öðrum
lika i koll.Við verðum i senn að
vernda þetta matvælabúr og að
hagnýta það á skynsamlegan
hátt.
Sama gildir um fiskveiðar utan
landhelgi. Þessar fjórar þjóðir
verða að hafa samstöðu um
verndun gegn hverskonar rán-
yrkju og hverskonar mengun.
Gagnkvæmur réttur
Þá kem ég að þvi atriði, sem
kannski erfiðast verður að ná
samkomulagi um, en það er, að
fiskimenn i þessum fjórum lönd-
um fái gagnkvæman rétt til veiða
hver i annars landhelgi.
Með réttu munu menn geta bent
á, að fyrst i stað a.m.k. munu
sumar af þessum þjóðum hafa
meiri hagnað heldur en aðrar af
þessum gagnkvæmu réttindum,
en með timanum getur þetta hæg-
lega breytzt, og ég efast ekki um
að að öllu samanlögðu muni þetta
koma öllum þessum fjórum þjóð-
um i hag.
En ef ekki yrði strax samkomu-
lag um algjör gagnkvæm réttindi,
þá mætti fyrst i stað takmarka
þau, m.a. með tilliti til veiöi-
svæöa, veiðitima, veiðiaðferöa,
aflamagns, fjölda skipa og þess-
háttar.
1 beinu framhaldi af og i sam-
bandi við þessi gagnkvæmu fisk-
veiðiréttindi koma þá gagnkvæm
réttindi til fisklöndunar og yfir-
leitt gagnkvæm athafnaréttindi i
höfnum hver annars, svo sem að-
gang að viðgerð, þjónustu og
þessháttar.
Gagnkvæm réttindi fiskimanna
— bæði yfirmanna og annarra —
til þess að láta ráða sig á fiskiskip
og — báta i hinum löndunum — og
njóti þeir þá sama réttar og gangi
undir sömu skyldur og fiskimenn
viðkomandi lands.
Þá ættu fiskimenn i þessum
fjórum löndum að hafa gagn-
kvæm réttindi til að sækja fiski-
og sjómannaskóla hver hjá öðr-
um, og tekið yrði upp samstarf
um fiskirannsóknarmál og um
fræðslumál á sviði fiskveiða og
fiskvinnslu.
1. mai I Færeyjum var efnt til útifundar þar sem mótmælt var
kröftuglega EBE-stefnu landsstjórnarinnar. Meðfylgjandi myndir eru
frá mótmælagöngunni og útifundinum. Aðalkröfur dagsins voru:
„Stöðvið strax viðræður um aðild Færeyja að EBE” — „Tryggjum
fyrst yfirráð yfir landgrunninu — siðan viðræður” — „Styðjið norrænt
samstarf um útfærslu landhelginnar" — „Stöðvið fólksflóttann úr
iandinu” — „Nató frá Færeyjum — Færeyjar úr Nato”.
önnur samvinna
Samvinnan verður takmörkuð
við þessi fjögur lönd, og gagnvart
öðrum löndum komi þá þessi
fjögur lönd fram sem ein heild
svo langt sem samvinnan nær. Af
þessu leiðir, m.a., að einhverjar
ivilnanir, sem gefnar verði öðrum
löndum en þessum, verði ekki
látnar í té, nema samþykki allra
fjögra landa komi til.
Samvinna um skipulagningu á
smiði fiskiskipa, innréttingu
þeirra og útbúnaði, skifzt verði á
reynslu og skoðunum varðandi
veiöiaöferðir og veiðarfæri, gagn-
kvæmar upplýsingar látnar i té
um fyrirkomulag og rekstur út-
gerðar — og fiskvinnslustöðva
og um kjör og afkomu fiski-
manna.
Fisksala Grænlendinga,
tslendinga og Færeyinga byggir
að lang mestu leyti og Norð-
manna að miklu leyti á erlendum
mörkuðum. A sumum þessara
markaða erum við fjogur löndin
samanlagt langstærsti inn-
flytjandinn og á einstökum þeirra
erum við svo til einir um hituna.
A þessar staðreyndir benti m.a.
færeyskur fiskisölumaður á
sjávarútvegsmálaráðstefnunni i
Þórshöfn siðastliðið haust.
Ráðstefna æðstu manna
Lokaorð Erlendar Paturssonar
um sjávarútvegssamvinnuna
voru þessi:
Öll byrjun er erfiö, segir mál-
tækið, og mun það lika sannast
hér. Fyrsta spori þessa átt er að
menn ræði þessi mál hver i sinu
lagi og siðan innbyrðis. Upp-
ástunga min er þá sú, að rikis-
stjórnir og landsstjórnir þessara
fjögurra landa hafi meö sér ráö-
stefnu þarsem verða lögð pólitisk
drög að slikri samvinnu.
Þegar þessu er loki.ð,
má bera þessi drög undir fulltrúa
útgeröarmanna, fiskimanna
fiskifræðinga, fiskframleiðenda
og fiskútflytjenda, sem svo geri
nákvæmari tillögur um þau
atriði, sem pólitiskt samkomulag
hefur náðst um.
Það er mögulegt, að fyrst i stað
verði ekki samkomulag nema
um litinn hluta þeirra atriða, sem
ég hef nefnt. Þetta á þó ekki að
verða þvi til fyrirstöðu að byrjað
verði. Ef þessi samvinna á annað
borð er byrjuð, er ég sannfærður
um að hún muni eflast meö
timanum.
Færeyingar fengu eins konar
heimastjórn en urðu áfram hluti
Danmerkur með stjórnskipunar-
lögum 1948. Danir hunzuðu niður-
stöðu þjóðaratkvæðagreiðslu i
Færeyjum þar sem alger skilnað-
ur hlaut meirihluta atkvæða, en
hún fór fram 14. september 1946.
(Eins og mönnum er kunnugt
heitir málgagn Þjóðveldismanna,
flokks Erlendar Paturssonar,
einmitt „14. september”). Telja
margir Færeyingar aö þarna hafi
Danir framið réttarbrot á fær-
eysku þjóðinni, og niðurstaða
þjóðaratkvæðagreiöslunnar sé
eins konar ný færeyskur „Gamli
sáttmáli” — nokkuð til aö standa
á i áframhaldandi sjálfstæðisbar-
áttu.
Sjálfstæðisbaráttan er i fullum
gangi i Færeyjum, en skoðanir
Færeyinga sjálfra virðast skiptar
i málinu. En á það er að lita að
pólitisk frelsishreyfing hófst ekki
fyrr en um siðustu aldamót i Fær-
eyjum og 70 ár eru ekki langur
timi i sögu þjóðar. Taldi Erlendur
Patursson að ekki bæri að efast
um það, að hinu langþráða tak-
marki — fullu pólitisku frelsi —
verður náð, fyrr eða siðar. Hjá
þvi verður ekki komizt.
A fundi Norðurlandaráðs 1971
bar annar færeysku fulltrúanna
fram tillögu á þá leið að Noröur-
landarikin rækju að sér að stuðla
að þvi að Færeyingar öðluðust
fullt pólitiskt frelsi. Tillagan fékk
að visu aðeins 3 atkvæði (islenzkt
og sænskt auk þess færeyska), en
hún vakti athygli á málinu á öll-
um Norðurlöndum og danski for-
sætisráðherrann lýsti þvi yfir að
hugsanlegar óskir Færeyinga um
aukiö frelsi yrðu teknar til athug-
unar. En tillaga sem laut að þessu
var hins vegar felld i færeyska
lögþinginu vorið 1971 með 14 at-
kvæðum gegn 12 og var þvi úr
sögunni i bili.
En það eru önnur mál en sjálft
sjálfstæðismáliö sem eru á döf-
inni i stjórnmálum Færeyinga um
þessar mundir, og eru mörg
þeirra beint eða óbeint tengd
sjálfstæðisbaráttunni.
Landhelgismálið
Færeyingar höfðu haft 16 sjó-
milna iandhelgi fram yfir miðja
19. öld, og þá var hún færð i 4 og
siðan i 3 sjómilur. Var 3ja sjó-
milna landhelgin staðfest i dansk-
enska samningnum 1901, þeim
sama og gilti fyrir tsland.
Rányrkja brezkra togara við
Færeyjar hófst árið 1898. Þegar á
þvi ári og aftur 1918 kröfðust Fær-
eyingar 40 milna landhelgi, en
það kom fyrir ekki.
Eitt var þó gott i dansk-enska
samningnum, það að hann var
uppsegjanlegur (athugasemd
Þjv .: en Bretar halda þvi fram að
„viðreisnarstjórnin” islenzka
hafi gert óuppsegjanlegan samn-
ing við sig 1961 — og áviti menn
svo Dani fyrir skammsýni!). Æ
fleiri Færeyingar vildu notfæra
sér það eftir að islenzku land-
grunnslögin höfðu verið sett 1948
og eftir að dómur var fallinn i
ágreiningi Breta og Norðmanna
árið 1951. Fyrst i stað varö þó
samkomulagspólitik ofan á, nýr
samningur við Breta gekk i gildi
1955 og annar 1959. Var þá land-
helgin færð út á takmörkuðum
svæðum.
En árið 1961 skeður það, að lög-
þingiö ákveður að hætta allri
samkomulagspólitik og sam-
þykkir að láta segja upp öllum
samningum við Breta. Loksins 12.
marz 1964 tók svo 12 milna land-
helgin gildi.
Meö þessari afgreiðslu lög-
þingsins árið 1961 var mörkuð ný
og heillavænlegri stefna i land-
helgismálinu. Lögþingið sagði
skilið við samkomulagsleiðina og
tók ákvörðun um einhliða út-
færslu. Þessi ákvörðun var
reyndar i fullu samræmi við lög-
þingssamþykkt frá árinu 1958,
þar sem þvi er slegið föstu að
landgrunn Færeyja sé „færeysk
eign”, eins og það var orðað — að
efni til alveg samskonar sam-
þykkt sem gerð var með islenzku
landgrunnslögunum 1948.
Færeyingar voru nú alveg laus-
ir við alla samninga við Breta.
Þeir höfðu ekki einu sinni islenzk-
an 1961-samning.
Þegar á árinu 1965 kom i lög-
þinginu tillaga um frekari út-
færzlu landhelginnar, en sú til-
laga var ekki rædd.
A undanförnum árum hafði
færeyska fiskimannafélagið tekið
virkan þátt i landhelgisbarátt-
unni og á árinu 1969 hreyföi félag-
ið þessu máli á ný. Að þvi kom, að
i lögþinginu var borin fram til-
laga um tvöföldun fiskveiðilög-
sögunnar, eða út i 24 sjómilur.
Þetta var vorið 1970. Ot úr þessu
kom það, að lögþingiö samþykkti
einróma að fela landsstjórninni
að semja við dönsku rikisstjórn-
ina um að friða allt færeyska
landgrunniö gegn erlendum fisk-
veiðum.
Þegar ár var liðiö og ekkert
haföi borið tii tíðinda um þessa
friðun, var enn á ný borin fram
tillaga um 24ra milna landhelgi
og þvi nú bætt við, að sérstök fisk-
veiðitakmörk yrðu sett á Fær-
eyja banka — en þau mið liggja
rétt fyrir sunnan eyjarnar — og
ættu þau takmörk að miðast við
400 metra dýpi.
En þessi tillaga fékk aðeins 6
atkvæði og féll.
Þetta skeði vorið 1971.
Þegar útfærslumenn höfðu
athugað öll þessi mál nánar,
komust þeir að þeirri niðurstööu,
að 24ra milna landhelgi væri ekki
nægjanleg, og á ólafsvökuþinginu
sama ár var nú borin fram tillaga
um 70 milna landhelgi, en með
sömu takmörkum á Færeyja
banka og áður er. getið um.
Heldur ekki þessi tillaga náöi
fram aö ganga. Hún hlaut aðeins
6 atkvæði. -í;
Enn á ný var sama tillaga borin
fram á Ólafsvökuþinginu 1972, en
þvi bætt við, að málsflytjendur
væru reiðubúnir að ræða önnur
takmörk en 70 milurnar, ef sam-
komulag næöist um það.
A það var lögð áherzla, að til-
lagan yrði rædd og útfærslan
samþykkt áður en viðræðurnar
við islenzku rikisstjórnina um
færeysk fiskveiðiréttindi innan
nýju 50 milna landhelginnar ættu
að hefjast. En þvi var hafnað.
Tillagan var söltuð i þingnefnd
þangað til nú i vor. Hafði út-
færslumönnum vaxið ásmegin að
þvi leyti, að til viðbótar við þá 6
þingmennsem reyndust fylgjandi
70 milunum voru aðrir sex sem
kröfðust tafarlausrar útfærslu i 50
milur.
Kosningamál
Fyrirsjáanlegt er að land-
helgismálið ásamt efnahags-
bandalagsmálinu veröi aðalbar-
áttumálið i næstu lögþingskosn-
ingum, sem veröa haustiö 1974.
En hinir sem eru á móti segjast
lika vilja útfærslu, bara ekki ein-
hliða, heldur með einhverju sam-
komulagi, og að þvi er skilst —
helzt með samkomulagi við
Breta.
1 vor skeði svo það, að lands-
stjórnin ákvað að hefja viðræöur
við Breta, ekki um útfærslu fisk-
veiðilögsögunnar, heldur um frið-
un vissra svæða utan núverandi
12 milna landhelgi. Eins og fram
mun hafa komið i fréttum vöktu
þessi tiðindi mikla ólgu i Færeyj-
um. Þrir þingflokkar með sam-
tals 12 þingmönnum mótmæltu
eindregið og harðlega þessari
ákvörðun, töldu slikt gert i heim-
ildarleysi og jafnvel vera brot á
fyrr geröum samþykktum lög-
þingsins. Þá var og haldinn mjög
fjölmennur útifundur i miðri
Þórshöfn, þar sem þessum fyrir-
huguðu viðræðum var mótmælt,
og jafnvel i Kaupmannahöfn
efndu ungir Færeyingar til mót-
mæla þegar færeyski lögmaður-
inn skömmu siðar var þar á ferð.
Útfærslumenn telja þessa leið
ekki aðeins óheppilega, heldur
lika mjög svo hættulega og telja
að hún muni tefja fyrir raunveru-
legri útfærslu. A það hefur og ver-
ið bent, aö samkomulagsleiðin
hafi aldrei komið að gagni, en
þvert á móti verið Færeyingum
mjög svo skaðleg.
Þá hafa menn ennfremur bent
á, að þetta athæfi geti komið Is-
lendingum mjög i koll. Eftir þetta
geta Bretar sagt viö.Ólaf, Einar
og Lúðvik ykkar: þarna sjáið þið,
Færeyingar eru góðu börnin, sem
hegða sér vel, takið þá sem fyrir-
mynd og hegðið ykkur eins vel.
Ég tala nú ekki um, ef eitthvert
samkomulag næðist. 1 öllum til-
fellum má sjá fram á það, að
Bretar notfæri sér þetta i þorska-
striðinu við Islendinga.
En Islendingar eru nánustu
frændur Færeyinga og vinarþjóð
— og á tslandi hafa Færeyingar
beinna hagsmuna að gæta.
Þar að auki gæti þetta haft þýð-
ingu i efnahagsbandalagsmálinu,
þvi með samkomulagi við Breta i
þessu veigamikla máli yrði
Framhald á bls. 15.