Þjóðviljinn - 01.02.1975, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur L febrúar 1975.
Laugardagur 1. febrúar 1975. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
Verðbólgan undanfarin
3 ár í ýmsum löndum
1972
1973
1974
60
55
50
45
40
35
rH
m
öS
CNI
co
HAGMÁL HEIMSINS
Ekkert er nú meira rætt I
erlendum fréttaritum en sá efna-
hagsvandi sem flest lönd hins iön-
vædda kapftalfska heims eiga nú
sameiginlegan þótt f breytilcgum
myndum sé, en þar ber hæst
veröbólgu, minnkandi hagvöxt,
atvinnuleysi og greiöslu-
erfiöleika.
Nokkur endurómur hefur
komiö af þessu í fslenskum fjöl-
miölum en tæplega þó i hlutfalli
viö þaö mikla rúm sem slfkt efni
skipar hjá grannþjóöunum —
nema þá helst I Þjóöviljanum.
tsiendingar geta þó ekki veriö
þekktir fyrir aö sýna þessum
málum tómlæti þvf aö alkunna er
aö sjúkdómar hins kapitalfska
hagkerfis berast landa á milli og
veröur yfirleitt fátt um varnir.
Efnahagskreppur auövaldsins
viröast hingaö til ekki hafa
staönæmst viö landamæri neinna
rikja nema þeirra einna sem hafa
leitast viö aö skipuleggja búskap
sinn á sósfaliskan veg.
Heimskreppa eöa ekki heims-
kreppa? — úr þvl ipáli verður
ekki skoriö hér. Hitt er augljóst
og er nægilegt viöfangsefni aö
efnahagsvandi auövaldslandanna
er óvenjumikill og hann er
áhyggjuefni jafnt alþýöu manna
sem stjórnvalda. Vandinn er
mismunandi eftir löndum þó
sameiginleg einkenni séu ærin og
misjafnlega er um hann fjallaö af
þeim sem kunnugleika hafa.
Þjóöviljinn mun á næstunni
sem oft áður flytja margvfslegt
þýtt og endursagt efni sem á aö
vera upplýsandi um hagmál
heimsins eöa ásigkomulag efna-
hagsmála i ýmsum löndum.
Reynt veröur aö afla fanga sem
vföast og munu þvi koma fram
ýmis sjónarmið um efnahags-
pólitfk sem Þjóöviljinn er ekki
þar meö aö gera aö sfnum. Ekki
er þess aö vænta aö öllum
lýsingum beri saman, enda
þekkjum viö þaö vel héöan aö
heiman hvaö hægt er aö lýsa
sömu efnahagsfyrirbærunum á
mismunandi hátt. Lesendur skulu
ekki einu sinni búast viö þvi aö
öllum tölum beri saman. Ein
heimildin segir aö atvinnu-
leysingjar I Bandarfkjunum séu 6
miljónir, önnur segir 6 1/2 miijón,
þessi segir aö verðbólgan I Bret-
landi hafi verið 17% á sl. ári, hin
segir 19% o.s.frv. Hér kemur
hvort tveggja til, aö viö getum
ekki alltaf tekið viökomandi
upplýsingar úr nýjustu
blöðunum, þannig aö tölurnar eru
etv. smávegis á eftir timanum, og
hittað stæröir efnahagsmála geta
veriö mældar á mismunandi veg
og báöar útgáfur veriö réttar ef
tvennar eru.
Þaö erlenda rit sem viö grfpum
niöur I aö þessu sinni er franska
stórblaðið le Monde. Blaöiö
styöur ekki vinstri hreyfingar
hcldur er þaö borgaralegt en þó
óháö flokkspólitfk. Þaö þykir
vandaö aö heimildum og er viöur-
kennt aö þaö leitist viö aö fara
sem réttast með staöreyndir.
Grein sú, sem hér er endursögö
litillega stytt birtist skömmu
fyrir áramót. Skriffinnar le
Monde fara ekki dult meö þá
skoðun sfna að þeir telja aösteöj-
andi efnahagsvanda kreppu af
illkynjuðu tagi. Og þeir eru fjarri
þvf aö vera bjartsýnir á framtfö
kapitalismans, þess hagkerfis
sem þeir eru ófeimnir viö aö
nefna réttu nafni.
hj
LE MONDE, PARÍS:
JÁ, þetta
ER KREPPAN!
V-Þýskal. Bandar. Frakkl. Bretland Japan Ítalía ísland
:o
E
c
ra
Q
Þetta súlurit yfir verölagshækk-
anir kom meö greininni I le
Monde. Tölum og súlum fyrir
lsland hefur veriö bætt viö.
ATVINNULEYSIÐ
í EVRÓPU
Atvinnuleysi I löndum Efnahagsbandalagsins, % af vinnuafli. Rauöu súlurnar eiga viö
haustiö 1973, ljósu súlurnar haustiö 1974. Alls staöar hefur atvinnuleysi aukist verulega
nema i Lúxemborg þar sem það er óverulegt bæöi árin. Samkvæmt nýjustu heimiidum
er atvinnuleysið I Danmörku nú orðið 10%. Til samanburöar má geta þess að 7,1%
vinnuaflsins f Bandarlkjunum er án atvinnu um þessar mundir.
Ariö 1973 hófst I sæluvimu efna-
hagslegrar útþenslu en það
endaði I öngþveiti sem leiddi af
almennri dýrtið og sérstöku
undantekningarástandi i oliu-
málum — ástandi sem nú er orðið
varanlegt þótt á annan hátt sé en
var i fyrstu. A árinu 1974 gekk
timabil „núll-vaxtar” I garð —
hagvöxturinn stendur á núlli en
það ásigkomulag höfðu
háskólamenn ýmsir áður talað
um af nokkurri tilhlökkun.
Stöðvun hagvaxtarins fylgdi
atvinnuleysi, gjaldþrot, skortur
af ýmsu tagi, — hungrið i ver-
öldinni stórjókst. Verðbólga hélt
innreið sina, svo hastarleg að
enginn heföi getað gert sér þvilikt
i hugarlund aðeins tveim árum
fyrr, — hún var 2-föld, 3-föld á við
það sem menn höfðu vanist.
Ótrúlegt öngþveiti rikti i greiðslu-
málum landa á milli, kom þar til
stórhækkað oliuverð, flóð oliu-
dollara og vöntun á alþjóöa skipu-
lagi peningakerfisins. Æ fleiri
finna nú fyrir kreppunni á sinu
eigin skinni.
Aðeins fá lönd hafa sloppið við
fellibylinn til þessa, sósialfsku
löndin og Frakkland (til hausts
1974, vel að merkja, siðan þýtur
hvirfilvindurinn einnig á okkar
grundum). Þjóðarframleiðsla
bandarikjamanna hefur dregist
saman um 2% og japanski hag-
vöxturinn er ekki nema svipur
hjá sjón: keisaradæmi hinnar
risandi sólar dró úr umsvifum
sinum um 3%.
Bilaiðnaður hefur að vonum
orðið fyrst fyrir barðinu á 4-
földun oliuverðsins: uppsagnir á
500 þúsund manns i Banda-
rikjunum, samdráttur um 15
þúsund manns i frönskum bila-
iðnaði — þar af 3 þúsund upp-
sagnir, neyðarástand rikir hjá
bilaframleiðandanum Leyland i
Bretlandi og Citroén-Saviem i
Frakklandi.
(Þegarrætt er um uppsagnir og
fækkun i mannahaldi ber að hafa
það i huga að stórfyrirtæki geta
ýmsum aðferðum beitt tii að
minnka við sig. Hægt er að gripa
til beinna uppsagna og það er afar
fljótvirk aðferð. Einnig er hægt
að haga málum svo að ekki sé
endurráðið i stað þeirra sem
hverfa úr starfi. En eins og
kunnugt er tiðkast það aö all-
verulegur hluti verksmiðjuverka-
lýðsins sé á hreyfingu milli vinnu-
staða. Af greininni kemur fram
að franskir bilaframleiöendur
hafa sparað að endurráða i stað
12 þúsund fyrrverandi starfs-
manna og beinlinis rekið 3 þúsund
i viðbót, en bandariskir framleið-
endur hafi sagt hálfri miljón upp
starfi. Vafalaust hefur einnig þar
veriðsparað að endurráða i skörð
þeirra sem sjálfviljugir hætta.
E.t.v. er þar um að ræða 1-2
miljónir starfsmanna, um það
geta heimildir okkar ekki. —
ÞJV).
Byggingarstarfsemi er fórnar-
lamb lánsfjárhafta og hafa 100
þúsund manns misst atvinnuna af
þeim sökum i Vestur-Þýskalandi.
1 þeirri grein hafa gjaldþrot
margfaldast i Bandarikjunum,
svo og hér i Frakklandi.
Flugfélög eru óvenju opinská
um fjármál sin og þar æpa reikn-
ingarnir á hjálp.
Og ekki er hagurinn betri þó
litið sé til svo óskyldra iðngreina
sem vefjariðnaðar og rafeinda-
iðnaðar.
Skyndilega eru atvinnuleys-
ingjar taldir i miljónatali: meira
en 6 i Bandarikjunum, bráðum 1 i
Vestur-Þýskalandi, 700 þúsund
manns leita atvinnu hjá oss
frökkum. Efnahagssamvinnu og
þróunarstofnunin (OECD, 25
aðildarlönd I Vestur-Evrópu,
Norður-Ameriku, Astraliu svo og
Japan, eða i stuttu máli hin iðn-
væddu lönd jarðar sem ekki
teljast sósialisk — ÞJV) telur aö
atvinnuleysingjarnir verði alls 4
miljónum fleiri að ári liðnu, svo
að ekki sé talað um þá miljóna-
tugi verkamanna sem verða að
sætta sig við skertan vinnutima.
Almennar verðhækkanir hafa
aldrei fyrr komist á þvílfkt stig
sem nú. Verðbólgan er 14% til
jafnaðar (átt mun vera viö
OECD-lönd — ÞJV) en munurinn
er geipilegur milli einstakra
landa: 26% i Japan, 25% á ttaliu,
15% i Frakklandi, 12% i
Bandarikjunum, aðeins 7% i
Vestur-Þýskalandi. Oliu-
hækkunin skýrir ekki nema um
einn 5ta hluta þessarar dýrtiðar.
Að 4 5tu hlutum stafar verðbólgan
af þvi að önnur hráefni verða
dýrari, af kauphækkunum
(verkalýðurinn leitast viö að
varðveita kaupgetu sina), af
peningalegu skipulagsleysi og af
aukinni gróöamyndun. I stuttu
máli er um að ræða að hinir ýmsu
þjóðfélagshópar berjast um til
þess að leggja kostnaðinn af jafn-
vægisleysinu milli framboðs og
eftirspurnar á náunga sinn.
Rikisstjórnir hinna ýmsu landa
hafa beitt mjög misjöfnum
aðferðum á vandann. Sumar hafa
látið reka á reiðanum: banda-
rikjastjórn lætur nú þegna sina
borga hinn þunga brúsa
taumhaldsleysis. Aðrar hafa gert
gagnáhlaup: vestur-þýsku stjórn-
inni varð best ágengt gegn verð-
bólgunni 1973, og hún varö einnig
fyrst til að snúa við blaðinu vegna
yfirvofandi samdráttar i efna-
hagslifinu. Siðan i september i
haust hefur i Vestur-Þýskalandi
verið losað um lánsfjárhöft,
slakað á fjárlögum með opinberri
fjárfestingu og halla i rekstri
sveitarfélaga, veitt aöstoð af
opinberri hálfu við atvinnuskap-
andi verkefni. Flestar aðrar
rikisstjórnir hafa farið einhvers
konar millileið: Italia, Bretland,
Japan. t Frakklandi var farið
seint af stað: veitt hefur verið
aðstoð við bilaiðnaö og
byggingariðnað, brátt kemur
röðin án efa aö vefjariðnaði og
rafeindaiðnaði.
Árangurinn er enn sem komið
er ekki sérlega hughreystandi:
þess verður tæplega vart að
dregið hafi úr dýrtiðinni en
atvinnuleysi eykst hröðum
skrefum. Augsýnilega hefur
auðvaldsheimurinn ekki enn
fundið hina réttu siglingaleið. Hið
gamla járnharða lögmál um
hæfilegt atvinnuleysi til að ráða
niðurlögum verðbólgunnar
virðist enn ætla að verða siðasta
úrræðið fyrir hinn vestræna heim,
hvað sem liður fyrri gagnrýni á
þetta lögmál fyrir andfélagslega
harðýðgi þessog meint haldleysi.
Kreppan er mitt á meðal vor, sú
versta og langvinnasta sem
auðvaldsheimurinn hefur mátt
þola eftir styrjöldina miklu.
Spurningin er: i hverju ástandi
verður auðvaldiö þegar það
kemst úr þessari kreppu? Veröur
það sterkara ellegar veikara en
áður? Enginn veit svarið þar eð
meðöl gærdagsins eiga nú ekki
við og forsagnaraðferðir fyrri
tima duga ekki lengur. Ræður
kerfið við hinn geigvænlega
sjúkdóm „stöðnunarbólgu” -
(stagflation, þ.e. stagnation =
stöðnunog inflation = verðbólga)
sem nú hrjáir það? Myndast
móteitur i kerfinu eða verður það
lagt að velli á sigandi seigdrep-
andi hátt? Varla er unnt að
komast að annarri niöurstöðu en
þeirri að kerfið muni koma út úr
þessari raun meö minna sjálfs-
traust en það hafði fyrir og veik-
byggðara en það var áöur, enda
másegjaað heimurinn sé orðinn
fulliír vafa um getu sina til að
ráða við sjálfskapaðan vanda.
Milj. marka
1400
1200
1000
800
600
400
200

|bri JTTÓHAGN —\f IAÐUR| / "

| NETTÓHAGNAÐUR | ^

I GREIÐSLUAFGANGUR |
1468
428
1963/64
1966/67
1969/70
1972/73
RAUNGILDI
LAUNA
1960-74
Verkafólk I Vestur-Þýskaland:
hefur leitast við að halda sinni
hlutdeild i vaxandi þjóðartekj-
um á árum hagvaxtarins.
Lfnurit þetta birtist nýlega i
vestur-þýska fréttaritinu Spieg-
el f grein sem spáöi mjög hrak-
lega fyrir framtfð markaðs-
skipulagsins. Það skipulag má
vist ekki við þvi aö verkafólk
auki sinn hlut verulega — eins
og gerst hefur I Vestur-Þýska-
landi.
SIEMENS
GRÆÐIR
Vestur-þýski auðhringurinn
Siemens hefur sterka einokun-
araðstöðu á sviði raftækjafram-
leiðslu og rafeindatækni. og
hann hefur sannarlega ekki
dregist aftur úr i kapphlaupinu
um gróðann. Það sýnir
myndritiö vel sem tekið er úr
fréttaritinu Spiegel. Siemens er
einn sá voldugasti af fjölþjóða-
hringum Evrópu, hann hefur yf-
ir 300 þúsund starfsmenn og 40%
af veltu hans er utan heima-
landsins.