Þjóðviljinn - 03.10.1976, Blaðsíða 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 3. október 1976
Sunnudagur 3. október 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 13
AAeðan enn var veidd síld
á Islandi gerðist margt
ævintýrið, jafnt í mannlífi
sem fjármálalífi okkar ís-
lendinga. Síldveiðar og
síldarvinnsla hefur alla tíð
haft yfir sér einhvern sér-
stakan ævintýra Ijóma í
vitund þjóðarinnar og
manni býður í grun að
menn hafi í skjóli þessa
litla fiskjar getað gert
margt, sem mönnum undir
öðrum kringumstæðum
hefði ekki liðist. Allir
kannast við söguna af (s-
landsbersa, sem Halldór
Laxness skrifaði, hann
lifði og starfaði í Djúpuvík
og vann þar sín misjöfnu
verk. Og það er einmitt
Djúpavík í Reykjarfirði á
Ströndum, sem við ætlum
að ræða hér um. í eina tíð
var Djúpavík ,,síldar-
borg". Þar var söltuð síld
og þar var síld brædd og
þar bjuggu hundruð
manna. Þeir sem leggja
leið sína til Djúpuvíkur í
dag geta séð leifar þessa
alls.
Auð og tóm, niðurgrotnandi
ibúðarhús, leifar af stórri sfldar-
verksmiðju, sem stendur þarna
eins og minnisvarði um ævintýra-
fjármálapólitik, spýtnarusl, sem
einu sinni var löndunarbryggja
eða bryggjur, sildarsöltunarplan
og annað athafnasvæði fyrir sild-
arvinnslu. Leifar af stórum lönd-
unarkrana, sem sjálfsagt hefur
verið einn sá fullkomnasti á sinni
tiö og svo til að skreya allt saman
liggur skrokkurinn af þvi fræga
farþegaskipi Suöurlandinu uppi
fjöru við hlið verksmiðjuhússins.
Auðvitað lánaði rikissjóður
spekúlöntunum fyrir þessu öllu
saman á sinni tið, en svo hvarf
sildin af þvi svæöi sem hentar
þessum stað og þá var hlaupiö
brott og allt skilið eftir til þess
eins að grotna niður. „Hvað mun-
ar oss bændur um 50 fjár”.
Djúpavik er i landareign jarð-
arinnar Kjós i Reykjarfirði. Fyrir
1920 var þarna aðeins venjuleg
falleg vik með góöri höfn frá nátt-
úrunnar hendi. En um 1920 komu
sildarspekúlantar auga á Djúpu-
vik, sem heppilega sildarsöltun-
arstöð og þá byrjaði ævintýriö.
En það stóð stutt, sfldarsöltun
lagðist af á Djúpuvik eftir fáein
ár og kyrrð og ró færðist yfir
þennan afskekkta stað á ný. En
áriö 1934 ákváðu forráðamenn út-
gerðarfyrirtækisins Alliance h.f.
og Einar Þorgilsson i Hafnarfiröi
að hefja Djúpuvik aftur til vegs.
Þessir aðilar mynduðu hlutafé-
lagið H/F Djúpavik, hvorki meira
né minna, og var verkefni þessa
nýstofnaða félags að verka sild á
allan þann máta sem islendingar
kunnu, en það var á þeim árum
söltun og bræðsla.
Hafist var handa um að byggja
sildarverksmiðju og hún var ekki
i kotungsstil. Sama var að segja
með bryggjur og löndunarkrana,
allt var stórt og fullkomið eins og
best gerðist á þessum árum. En
til að vinna við þetta allt saman
þurfti fólk og yfir það varö að
.byggja. Frá fyrri sildarárum
staðarins voru til nokkur hús, en
þar sem hátt var stefnt hjá stór-
MYNDIR OG TEXTI S.DÓR.
Minnisvaröi um mikib athafnalíf fyrr á árum.
Svona lltur athafnasvæöiö frá sildarárunum dt. Verksmiöjuhúsiö t.v. íbúöarhús beint framundan.
huga mönnum voru þau húsa-
kynni alls ekki nægjanleg og þá
var bara að bæta við og það var
gert. Siðan hófst vinnslan og um
leið mikill uppgangstimi þessarar
litlu vikur norður við Dumbshaf.
Fyrst komu tugir, siöan hundr-
uð manna til Djúpuvikur til að fá
vinnu og þar var verk að vinna
fyrir hverja heila hönd. Þarna
var kvennaskáli og karlaskáli og
þarna voru ibúðarhús fyrir þá
sem voru á staðnum allt árið. Og
mannlifið blómstraði. Meira að
segja munaði litlu að fólkiö á
Djúpuvik næði að bylta þvi mikla
goði strandamanna Hermanni
Jónassyni. Það gerðist með þeim
hætti að ihaldið undi illa veldi
Hermanns á Ströndum og gerði
hrið, harðari en nokkru sinni fyrr
að Hermanni, meira að segja
Olafur Thors var mættur til leiks,
þegar halda skyldi mikinn fram-
boðsfund á Hólmavik. En Her-
mann átti svo mikið fylgi að ekki
var talið vogandi að ráöast gegn
honum án liðsstyrks og hvar var
hann að fá á Ströndum? Jú, auð-
vitað i Djúpuvik. Fólkið þar haföi
ekki haft tima til að heillast af
Hermanni eins og aörir stranda-
menn.
Togari frá Alliance h.f. var
fenginn noröur og hann tók alla
rólfæra menn á Djúpuvik og flutti
til Hólmavikur, þar sem djúpvik-
urmenn skyldu hrópa húrra fyrir
Ölafi Thors og öðrum ihalds-
mönnum, þegar orðagliman við
Hermann hæfist. En húsið á
Hólmavik var ekki stórt og hús-
gögn þess af vanefnum gerö. Þeg-
ar svo húsið var orðið yfir fullt og
hver bekkur setinn fleirum en
hann bar, hvað við brestur mikill.
Ólafur Thors var þá i ræðustól og
gripur augnablikiðogsegir: „Þar
brast sýslan undan Hermanni” og
þá áttu djúpvikingar auðvitað að
Þar sem allt
iöaöi af lífi
fyrir 30
árum er nú
aö mestu
auðn og
tóm, en
eftir standa
niðurgrotn-
andi
mannvirki
og íbúðar-
hús, sem
minna á
draugaborg
klappa, en Hermann var fljótur
til svars og mælir af bragði:
„Nei, þetta var traustabrestur”
og um leið gall við fagnaöarópið
frá djúpvikingum, aðeins of seint,
það kom eins og húrra fyrir Her-
manni og þar með snérist fundur-
inn i höndum ihaldsmanna og
Hermann bar sigur af hólmi eins
og alltaf á Ströndum.
En sildin, þessi fallegi litli fisk-
ur, sem er kenjóttari en nokkur
kona, hafði ekki meira dálæti á
Djúpuvik, en öörum þeim stööum
sem hún hefur haft velþóknun á
smá tima og lyft til rikidæmis.
Hún sem sagt hvarf af þeim mið-
um sem næst voru Djúpuvik og
færði sig á þau mið sem hentuðu
siglfirðingum, eyfiröingum og
jafnvel þingeyingum best. Og þá
lækkaði smám saman risið á
Djúpuvik. Eitthvað var þó unnið
við sfld þar fram yfir 1950, en það
var ekki nema skugginn af þvi
sem áður var meðan hægt var að
smala þar fólki til að gera atlögu
gegn Hermanni. Og fólkið fór
burtu hægt og hægt og þar kom að
aftur var orðin auðn og tóm i
Djúpuvik. Eftir stóð stór og glæsi-
leg verksmiðja, hvert ibúðarhús-
ið öðru glæsilegra, söltunarplön
og bryggjur. Og allt var þetta lagt
upp fyrir veður og tima að vinna
á. Og veður og timi spyrja ekki
um verðmæti, allt verður að láta
undan þessum öflum og svo sann-
arlega hefur allt sem skilið var
eftir á Djúpuvik orðið þessum öfl-
um að bráð.
í dag búa fáeinar manneskjur á
Djúpuvik og dunda sér viö fisk-
veiðar á smábátum svo og ein-
hverja rækjuvinnslu og una glað-
ar við sitt. En allt þar um kring
um niðurgrotnandi mannvirki,
sem minna á gamla veldistima
þessa afskekkta þorps i Reykja-
firði á Ströndum.
—S.dór.
Löndunarkraninn var mikið mannvirki, nú lltur hann og löndunarbryggjan svona út. (Ljósm. S.dór).

DJÚPAVÍK