Þjóðviljinn - 20.03.1977, Blaðsíða 5

Sunnudagur 20. mars 1977 ÞJÓDVILJINN — SIÐA — 5
Viðtal við Silju Aðalsteinsdóttur
1 ritröðinni Studia íslandica er komin út bók eftir
Silju Aðalsteinsdóttur sem heitir Þjóðfélagsgerð ís-
lenskra barnabóka. Hún er að uppruna kandidats-
ritgerð i islenskum bókmenntum og byggir á könn-
un á um 160 barnabókum, sem út komu á árunum
1960-1970. Eit sem þetta er ánægjulegur vottur um
hugarfarsbreytingu hjá þeim sem leggja stund á
bókmenntir: viðfangsefni eru miklu oftar en áður
valinnálægt okkar samtíma, og einnig eru skoðaðir
hlutir sem þóttu vart ómaks verðir: bamabækur
voru til skamms tima ein slik hornreka, enda þótt
fátt skipti kannski meira máli i bókmenntalifi þjóð-
ar en að barnabækur séu skrifaðar af hæfu fólki,
sem bæði hefur góðan skilning á þeim tima sem við
lifum og vandamálum sem helst steðja að lesend-
um, börnum og unglingum.
Silja AOalsteinsdóttir ásamt börnum sinum: þaö heföi veriö skemmtiiegast aö byggja á reynslu
barnanna sjálfra.
Flóttinn frá veruleikanum 1
íslenskum bamabókmenntum
f spjalli viö Silju meö uppflett-
ingum i hennar greinargóöu rit-
gerB sjálfa, kemur þaB fyrst af
öllu fram, aö henni finnst islensk
barnabókagerö i heild mjög göll-
uö. Frásagnartæknin sjálf er oft
mjög frumstæö — einatt er sagan
syrpur atvika um eina aBalper-
sónu og eru atvikin sjálf oft ein-
hverskonar fastagestir sem
þramma sig á milli bóka hvaö
eftir annaö. Eöa þá aö notuö er
reyfaraformúla, innflutt og mjög
hrá (börn eltast viö glæpamenn).
Persónulýsingar eru alla jafna
mjög einfaldar — börnin i bókun-
um eru falleg, góð og gáfuö, og
fullorönir litlu siöri. Hinu illa er
komiö fyrir I nokkrum alspilltum
bófum — eöa þá timbundnum
prakkaraskap. Eftir þvi er veru-
leikamyndin oftast mjög einföld-
uö og fegruö — persónuleg og fé-
lagsleg vandamál annaöhvort
varla til nema svo sem I baksýn,
eöa þá aö þaö reynist mjög auö-
velt aö leysa þau (gerfilausnir).
Sögusviöiö er i mjög verulegum
hluta bókanna liöin tíö I dreifbýli,
en forðastermargt þaö sem mæt-
ir þéttbýlisbörnum okkar tima.
Afstaöa hlutverka kynjanna og
sambúö er mjög Ihaldssöm. En
frá öllu þessu eru samt sem áöur
mjög merkar undantekningar þar
sem fara bækur höfunda, sem I
senn kunna miklu betur til verka
en obbi þeirra sem skrifa fyrir
þennan aldursflokk — og um leiö
eru ekki smeykir viö aö draga
fram raunveruleg vandamál I
raunsæislegu samhengi. 1 þvl
sambandi veröur Silju tiöræddast
um Stefán Jónsson, Ragnheiöi
Jónsdóttur og nokkra höfunda
abra.
Þetta kemur semsagt I ljós þeg-
ar dregin er saman heildarmynd
af aöalpersónum barnabóka, um-
hverfi þeirra, þjóöfélagsstööu
þeirra, skóladvöl, framtlöar-
draumum, afstööu til fulloröinna,
til hlutverka kynja, ptarfa, til
strlös, atvinnuleysis, ofbeldis,
annarra þjóða, yfirvalda og þar
fram eftir götum.
Illur grunur
staðfestur
— Ég haföi þaö á tilfinningunni
frá yngri árum, segir Silja, aö ég
fyndi ekki I bókum, sem ætlaðar
voru mínum aldursflokkum, þaö
sem ég helst vildi fræöast um.
Þaö var aö sjálfsögöu hægt aö
leita I fulloröinsbækur, en ég man
aö mér þótti þab hart, hve marg-
ar og stórar eyöur voru i þeim
bókum sem ætlaöar voru mér og
minum líkum. Ég byrjaöi sem-
sagt á þvl aö rifja upp eigin
reynslu. Og þaö heföi reyndar
verið skemmtilegast að gera
þessa úttekt á islenskum barna-
bókum út frá reynslu barna,
byggja á ítarlegum viötölum viö
sjálfa leséndur barnabóka. En
þaö heföi reynst mér of yfirgrips-
mikiö. Þá var hin leiöin tekin —
aö athuga hvort þessi „tilfinning”
mln kæmi heim og saman viö
heildarmynd þá, sem islenskar
barnabækur gera — eöa hvort ég
haföi blátt áfram lesið rangar
bækur og ekki nógu margar.
Niöurstaban var svo sú, aö at-
hugun min stabfesti mjög ræki-
lega hina almennu hugmynd sem
éghaföifengið. Aöslepptum þeim
fáu höfundum sem upp úr standa
er ástandið heldur verra en maö-
ur heföi haldiö.
Utan við hættusvið
Eins og viö höfum veriö aö tala
um: Vandamálin i þessum bókum
eru oftast smá og afgreidd yfir-
boröslega, þau spretta ekki af
innri átökum sé heldur eru sögu-
efnin tilviljun eöa slys og allt
reynist á endanum heldur auö-
leyst, enginn þarf aö leggja sig
fram, takast á viö meiriháttar
Vanda. Ég segi undir lokin: „Höf-
undar bókanna foröast flestir
raunveruleikann, hlaupa frá nú-
tímanum, neita aö skilja hann og
fyrirgefa honum og börnum hans,
og geta þvl hvorugu lýst á sann-
ferðugan hátt. Þeir hafa fordóma
gagnvart sinum tima og sérkenn-
um hans”
Þetta kemur fram m.a. I þvl
sem við áöan minntumst á — hve
mjög höfundar sækja aftur i liö-
inn tíma. Einnig I mjög þröngri
afstööu til þess vanda, sem við
getum oröaö á þá leið „það má
ekki hafa neitt ljótt' fyrir börn-
um”. Samkvæmt þessu eru t.d.
ástir unglinga eitthvaö ljótt og
þar meö feimnismál — en hins-
vegar ekki hirkaleg slagsmál við
glæpamenn. Af tvennu illu — ef
svo mætti segja — ,velja höfund-
arnir spennu glæpasögunnar
heldur en spennu tilfinninganna
— hvort sem um er aö ræöa fyrstu
ástir, sambúö viö foreldra eöa
sambýliö I skólanum. Þeir hlutir
eru ekki haföir meö yfirleitt,
nema mjög yfirboröslega. Fæstir
höfunda — sem eru alls 55 og hafa
um 80% þeirra verið viöriönir
kennslu — þora aö fást viö tilfinn-
ingar sem fara yfir visst hitastig.
Hver vill skrifa?
Eins og oft er tekiö fram, þá
getur veriö hæpið að setja fram
kröfur til einstakra höfunda, um
aö þeir fáist viö þetta tiltekna mál
eöa hitt. En þegar maöur hefur
skoðað allt þetta magn bóka, sem
Að hverju leita þau?
spannar heilan áratug, þá finnst
mér sá i fullum rétti, sem gagn-
rýnir þaö, aö ekki er nema aö litlu
leyti horfst I augu við þau vanda-
mál sem börn og unglingar eru
alltaf aö hnjóta um. Til dæmis
held ég, aö ýmislegt þarflegt um
kynferðismál kæmist betur til
skila .i vel geröum unglingasögum
heldur en i skólafræöslu um kyn-
ferðismál. Kannski ætti aö reyna
aö fá unglinga til aö skrifa sjálfa
— ég veit skemmtileg dæmi um
að það hafi vel tekist, t.d. á Eng-
landi.
Eitt ráö væri beinlinis aö freista
kunnáttumanna úr hópi rithöf-
unda til aö skrifa fyrir þessa
aldursflokka. Stefán Jónsson hélt
þvi fram meö góöum rökum, aö
það væri erfiöara aö skrifa fyrir
börn en fulloröna. En hér viröist
svo hafa farið i reynd, aö áhuga-
menn hafi verið áræönari viö aö
leggja út i aö skrifa fyrir börn en
fulloröna — kannski I trausti þess,
aö kröfurnar til slikra bóka væru
vægari en þær sem eru gerðar til
annarra bóka. Eitt af þvi, sem
kom mér á óvart, var einmitt þaö,
aö þaö var svo mikill og greini-
legur munur á betri barnabókum
og hinum sviplausu, lélegu. Skörp
skil á milli þeirra sem skrifa fyrir
börn af þvl aö þeir geta þaö, og
hinna sem telja að þeir veröi aö
hafa eitthvaö gott fyrir börnum
— eöa þá spinna reyfara af van-
efnum. Millibækurnar voru
furöulega fáar.
— Ég sé, aö þú hefur, eins og
gert er viöa annarsstaöar, skoöaö
misræmi á stéttaskiptingu I
bókunum og i samfélaginu. Reyn-
ist ekki erfitt aö vinna úr sllkri
flokkun?
— Jú, þarna veröur margt á
reiki um þaö, hvernig á ab meta
tekjur, menntun, eðli starfs osfrv.
til stéttarskiptingar og sjálfsagt
ýmislegt vafasamt, sem ég geri I
þeim efnum. En ég vildi fyrst og
Framhald á bls. 22
(Mmx
HEFURDC
SMAKKAÐ
ÞAD JNÝJASTA
FRA FRON?