Þjóðviljinn - 13.08.1978, Blaðsíða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 13. ágúst 1978
A6 stama hefur jafnan þótt eitt
af dæmiger&ustu einkennum sái-
rænna truflana, en nýjar rann-
sóknir á orsökum stams sýna aö
sú skýring er alls ekki einhlit. 1
raun og veru er orsök stams ó-
þekkt, en vitaö er um ýmsa þætti
sem geta leitt til stams. Vitaö er
aö sálrænir erfiöleikar framkalla
oft raddtruflanir, hik og endur-
tekningar I máli, en hvers vegna
fólk kerfisbundiö hikar og endur-
tekur tal sitt, þ.e. stamar, er I
rauninni ekki vitaö.
Meöal orsakanna sem valda
þessari óþekktu truflun má nefna
auk sálrænna erfiöleika, aö erföir
eru taldar hafa hér einhver áhrif,
svo og hafa sumir þóst sjá sam-
band á milli örvhents fólks og
stamandi. Sumirhalda þvi einnig
fram aö kighósti geti valdiö
stamí, eöa ákveönir atburöir i
barnæsku sem hafa mikil áhrif á
barniö.
Oftast nær veröur stams vart
fljótlega er barn fer aö tala.
Reyndar erminniháttar stam tal-
iöeöiilegt hjá börnum um 3ja ára
þegar þau endurtaka þaö sem
þau segja og eiga oft erfitt meö aö
koma setningunum frá sér. A
þessu viökvæma stigi hefst oft
stamiö. Taliö er aö eitt af hverj-
um 25 börnum á 3-5 ára aldri
stami.en af fimm stamandi börn-
um heldur aöeins eitt áfram aö
stama til fulloröinsára. Stam er
3svar til 5 sinnum algengara hjá
drengjum en telpum. Yfirleitt er
stamiö aö nokkru timabundiö,
þ.e. mismunandi mikiö eftir ýms-
um aöstæöum, en taliö er aö um
1% af fullorönu fólki geti talist
stama aö jafnaöi.
Börn á 2ja til 4ra ára aldri
stama oftast þegar þau eru aö ná
valdi á talinu, en eftirtalin atriöi
eru talin benda til þess aö stamiö
sé ef til vill aökomast á alvarlegt
stig:
Ef barniö fer aö endurtaka á-
kveöin hljóö og hluta af oröum, en
ekki heil orö eöa setningar.
Ef barniö viröist liöa fyrir þess-
ar endurtekningar og þær þvinga
þaö i samskiptum viö fólk.
Ef erfiöleikar viöaö tala koma
ekki aöeins I ljós þegar barniö er
ákaft, heldur einnig þegar þaö er
afslappaö og rólegt.
Ef öndunin viröist ójöfn en ekki
reglubundin. (Stamiö hefur áhrif
á öndunina, en ekki öfugt.)
Ef barniö viröist meövitaö um
stamiö og reynir aö foröast aö
stama. begar þaö tekst ekki, er
hætta á aö barniö foröist erfiö orö
og ákveönar umræöur. Hættan
getur oröiö sU, aö barniö hætti aö
þroskast málfarslega, noti óeöli-
lega miklar hreyfingar til aö tjá
sig, eöa loki sig einfaldlega frá
samskiptum viö önnur börn. Þá
þroskast barniö ekki frá hinu
„eölilega” stami, sem tilheyrir á-
kveönu stigi i málþroskanum, en
stamiö situr eftir sem hömlun,
jafnvel þaö sem eftir er ævinnar.
Foreldrar sem leita til lækna
vegna þess aö barn þeirra stam-
ar, gera oft ráö fyrir fljótum og
fyrirhafnarlitlum bata. Hans er
þó sjaldnast aö vænta, þvi oftast
tekur langan tima aö lækna stam.
Til þess aögera sér grein fyrir or-
sökunum, þarf aö kynnast fjöl-
skyldu barnsins vel, svo og ölium
uppeldisskilyröum.
Þaö er auöveldara aö segja
hvað ekki eigi aö gera en hvaö
eigiaðgera, þegar lækna á stam.
Meöal leiöbeininga sem læknar
gefa eru t.d.:
Þeir sem umgangast þann sem
stamar eigaaðreynaaö takasem
allra minnst eftir staminu. Allt,
sem veröur til aö minna viökom-
andiá aö hann stamar, eykur að-
eins á erfiöleikana. Þaö á aldrei
aö leiörétta þann sem stamar.
Best er aö reyna aö finna eölilega
samtalsaöferö þannig aö báöir
skálji hvor annan, þótt annar
stami. Þaö áaldreiaö taka fram i
fyrir þeim sem stamar, heldur
reyna að einbeita sér aö þvi' aö
skilja hugsun þess sem hann seg-
ir, enekki einstaka orö. Þaö sem
sagt er, er þýöingarmeira en
hvernig það er sagt.
Ef um barn er aö ræöa, veröa
foreldrarnir aö temja sér aö
hlusta á barniö, þótt þaö kunni aö
taka á þolinmæöina. Ef foreldrar
veröa varir viö að stamið eykst
viö ákveönar kringumstæöur, t.d.
meöal ókunnugra, f f jölmenni eða
þegar einhver ákveöinn einstak-
lingur er viöstaddur, þá má gera
ráö fyrir aö þær kringumstæöur
ógni barninu á einhvern hátt, og
þarf þá aö reyna aö vinna bug á
þvi fyrst,ef lækna á stamið. Þaö
er hins vegar ekki merki um
neina sérstaka sálræna erfiö-
leika, þótt barn, eöa fullorðinn
stami meira, þegar hann er ákaf-
ur eba mikið niöri fyrir. Þaö er á-
kveöiö „tækniatriöi” en þarf ekki
að vera sálrænt. Enda er þaö svo
með fólk sem ekki stamar, aö þaö
getur lika „staðið á öndinni” ef
þvi er mikið niðri fyrir og ekki
komið upp orði.
.Hgengt er aö ekki sé byrjaö að
reyna aö lækna stam fyrr en á
unglingsárum, en taliö er betra
aðbyrjalækninguna fyrr, þóttár-
angurs sé ekki aö vænta fyrr en
eftir nokkurn tima. Ef foreldrum
finnst stamiö vera fariö aö há
barninu og vera mjög áberandi,
ætti aö láta talsérfræðing ræöa
við barniö, og kanna hvort um
eðlilegt stam sé aö ræöa, eöa
hvort barniö þarfnist lækningar.
Astæöan fyrir þvi aö stam er
3svar til 5 sinnum algengara hjá
drengjum en stúlkum, er óþekkt,
aö ööru leyti en þvi, aö drengir
taka málþroskann yfirleitt út á
lengri tima en stúlkur. Einnig
gera fullorðnir enn i flestum til-
vikum ýmsar aörar kröfur til
drengja en stúlkna, I ákveðnum
tilvikum eöa viö ákveönar aö-
stæöur.
Þótt læknar séu ekki sammála
um orsakir stams, og jafnvel ekki
um læknisaðferöir heldur, eru þó
allir sammála um þaö, aö meö
þvi aö gefa fólki, — börnum eöa
fullorðnum, — mörg og flókin ráö
til að lækna stam („t.d. dragöu
andann áöur en þú talar”, „tal-
aöu nú hægt og rólega”) sé lik-
legra aö stamiö aukist en hitt.
Þaö er sánlegt og erfitt aö læra
að tala og börn veröa aö fá þann
tima sem þau þurfa, til aö tryggja
eðlilegan málþroska. Ef grunur
leikur á aö málþroskinn hafi
stöðvast á einhverju ákveönu
stigi, er nauösynlegt aö takast á
við vandann, áöur en þaö kann
aö vera um seinan.
(byggtá VF, Þs.)
I>1Ö læsiö dyrunum
ogleggíðafstað
Framundan bíða:
London Róm Karachi Bankok Manila Tokio
Hong Kong Honolulu San Fransisco New York.
Frænka passar blómin,
amma börnin
og lyklana.
í Keflavík kemst fiðringurinn í
hámark. Þið leggið fram farseðla og
vegabréf... Svo eruð þið flogin.
Umhverfis jörðina
á 30 dögum á vegum ferðaskrifstofunnar Sunnu.
- Verðlaun í áskrifendaleik Dagblaðsins. -
Allir sem eru áskrifendur þann 20. ágúst eru
með í leiknum.
Sértu ekki áskrifandi nú þegar,þá hringdu
strax ogpantaðu áskrift. Opið til kl. 10 öll
kvöld nema laugardagskvöld.
Áskrifendasími 27022
Lærðu númjerið utanað. Um það verður spurt þegar þú vitjar vinningsins.