Þjóðviljinn - 03.01.1979, Blaðsíða 6

6 StÐA — ÞJÖÐVÍLJINN Miftvikudagur 3. janúar 1979
Megi hækkandi sól
vera tákn þess
og áminning að aftur
getur birt þar sem
dimmt er í ranni
Nýársávarp forseta íslands, dr. Kristjáns Eldjárns,
flutt 1 útvarpi og sjónvarpi 1. janúar 1979
Góöan dag, góöir landsmenn.
Ég óska yöur öllum gleðilegs
nyjárs og þeirrar birtu og
vongleði 1 huga, sem hæfir þegar
lagt er upp úr áfangastaö. Miklar
hátiðir eru nú senn aö baki, en
framundan rúmhelgir dagar.
Hovrt tveggja er blessað og gott.
Liöin eru jól enn einu sinni, hin
fomhelga hátið kristinna manna,
fæöingarhátið frelsarans, hátiö
friðar og sáttfýsi meöal manna,
hátiö ljósanna og barnanna — og
bernskuminninganna, sem koma
ljúfar og stundum ljúfsárar fram
i huga þeirra sem rosknir eru að
árum. Oft er á oröi haft aö
nútimamenn kunni sér ekki hóf i
tilhaldi jólanna. En aldarbragur
á hverri tið, tiska og efnahagur
hafa reyndar ætiö og alls staöar
sett sinn svip á ytra gervi jól-
anna. Þaö er ekki nýtt af nálinni
aö húsráöendur reyni eftir megni
aö gera fólki sinu vel til á jólum
og um áramót. Þaö hefur veriö
gertsíöan úr fornöld, þótt óliku sé
saman aö jafna um viöhöfn fyrr
og nú. Sami hugur býr aö baki.
Minna mætti sjálfsagt gagn gera
nú á dögum, og skiljanlegt er aö
margur aldraöur maöur spyrji,
þegar minningar bernskunnar
vitja hans: Var þetta ekki allt
betrafyrrá tið? Gegnum fágaöan
hátiöleik i söngvum og máli
sjónvarps og útvarps heyrir hann
ef til vill inni í hugskoti sinu rödd
fööur sins lesa jólalesturinn i
fáskrúöugri baöstofu, eöa honum
er sem hann sjái á bak við gulli-
búiö grenitré litiö heimasmiöaö
tré meö lynghrislum og fáeinum
mislitum kertum, og hann hugs-
ar: Var þetta ekki allt sannara I
einfaldleik sinum, eins og þegar
Matthias sat barn meö rauðan
vasaklút I Skógum og skildi betur
jólaboðskapinn en nokkurn tima
sföar á ævinni? Eöa gamlárs-
kvöld, hin forna töfrum bundna
merkisstund á ferli tlmans, sem
er rétt gengin um garöa aö þessu
sinni með miklum ljósagangi og
ýmislegum hávaöa. Ef til vill hef-
ur einhver af eldri kynslóöinni,
kannski ég, kannski einhver
annar, öðru fremur lagt viö hlust-
ir viö þeim ómi sem kveður viö i
minningunni, ef til vill hjóminum
sem litlar kirkjuklukkur sendu út
i niðamyrkriö þegar hringt var
langalengi á miönætti til þess aö
kveöja gamla áriö og bjóöa hið
nýja velkomiö. Og enn er spurt,
hvort áramótahátfö hafi ekki
einnig verið innilegri og sannari
áöur fyrri en i ljósadýrö og
giaumi vorrar tiöar.
Minningar bernskunnar eru
raunveruleiki i sjálfum sér, þótt i
hillingum sé, og sist vildi ég
varpa skugga á þær fyrir einum
eöa neinum. En þegar talaö er um
aö innihald jólanna og uppruna-
leg merking sé ab kafna i
veraldarumstangiog ofgnægtum,
sakar ekki aö minnast þess aö
einnig fyrr á tö voru jóiin öörum
þræöi veraldleg hátíö. Menn biöu
með óþreyju eftir jólamatnum,
sem oft var meiri en menn gátu
sér aö meinalausu torgaö i einu
og sumir lumubu á fram yfir
áramót. í fyrndinni töluöu menn
um aödrekka jól, ogjafnvel á sið-
ustu öld máttu margir ekki til
þess hugsa aö fá ekki á jólakútinn
sinn. Eftir því sem séra Jónas frá
Hrafnagili segir brutust sumir i
ófærö og illviðrum i aðrar sýslur
til aö ná i brennivin til jólanna.
Varla hafa allir kunnaö meö aö
fara þá fremur en nú, og á helg-
um jólum er enginn vágestur
verri en brennivin. Þegar á allt er
liíiö er vafamál, hvoií heimsins
lystisemdir skyggja aö ráöi
meira á helgi jóla- og nýjárs-
hátiðar nú en oft á fyrri tið, þegar
rétt tillit er tekiö til þess sem þá
var kallaöur veraldlegur mun-
aður og þess sem nú kallast svo.
Oft erumenn aö hrósa lifi fortiöar
á kostnaö samtimans. Hitt heyr-
ist og eigi sjaldan aö menn guma
af þvi þjóðfélagi sem vér búum nú
i, en fara aö sama skapi niörandi
orðum um þaö llf sem forfeður
vorir liföu. Hvort tveggja er álíka
ranglátt. Timarnir breytast.
Margt var gott og göfugt fyrrum
sem nú lætur minna aösér kveða.
En nútiminn skarar á svo mörg-
um sviöum menningar og
mannúöar fram úr fyrri
fátæktaröldum, aö nægir til aö
jafna metin og vel þaö.
A vorum dögum eru jólin oft
kölluö hátiö barnanna og eru þaö
líka, I góöu samræmi viö þaö aö
þau eru haldin til minningar um
fæðingu barns sem lagt var í jötu.
En satt aö segja er ég ekkert viss
um aö jólin hafi verið nein sérstök
barnahátiöframanaf öldum,enda
var réttur barna löngum haria
litill og er þess skammt aö minn-
ast. Og jól eru aöeins haldin meö
kr is tnu m þ jó öum, o g þæ r er u e kk i
meirihluti mannkyns. En á voru
menningarsvæði hafa jól nógu
lengi veriö barnahátiö tU þess aö
vér lltum á þaö sem sjálfsagöan
hlut. Og I öllum stakkaskiptum
timanna er eitt sem ekki breytist,
og þaö er blikiö i augum barn-
anna á jólunum. Að þessu sinni
hefur þetta blik vonandi minnt
oss á aö áriö sem nú er byrjaö á
aö vera helgað velferðarmálum
barna um allan heim. Alþjóöaár
barnsins 1979. Þetta er sam-
kvæmt ákvöröun Sameinuðu
þjóðanna, sem gefiö hafa út yfir-
lýsingu um þaö málefni og jafn-
framt áskorun til allra aðildar-
rikjanna aö bregöast vel og
mannslega viö. Vér íslendingar
eigum þvi láni aö fagna aö búa i
einu þvi landi þar sem nú oröiö
rikir góöur skilningur og vaxandi
á réttiogþörfum barna, endaætt-
um vér aö hafa einhver hin
ákjósanlegustu skilyröi sem
nokkur þjóö getur haft. Ég efast
ekki um aö þeim málum öllum
veröi serstakur gaumur gefinn á
þessuári með þaö fyrir augum aö
áhrifin veröi varanleg
En Alþjóöaár barnsins 1979 er
ekki fyrst og fremst helgaö börn-
um i þeim löndum láns og lukku
þar sem Islandfyllir flokk, heldur
þeim hjábörnum veraldar sem
einskis njóta til llkama eða sálar
af öllu þvi sem vér getum veitt
börnum vorum, engrar
mannlegrar umhyggju, heldur
lifa eins og dýr merkurinnar
og deyja umhiröu- og yfirsöngva-
laust hundruöum þúsunda eða
milljónum saman á hverju ári.
Það er til aö rétta þessum
mannsbörnum hjálpandi hönd
sem hin göfugu alheimssamtök
þjóöanna hafa efnt til Alþjóðaárs
barnsins 1979. Rikisstjórn íslands
hefur þegar fyrir nokkru skipaö
nefnd valinkunnra manna til þess
aöhafaá hendi alla forustu þessa
máls hér á landi. Sú nefnd hefur
þegar hafist handa skörulega, og
er nú eftir vor allra hlutur. Von-
andi heyrastekki margar úrtölu-
raddir i þá veru aö vér séum
smáþjóö og litiö dragi vort fram-
lag. Vér segjum stundum meö
nokkru stærilæti aö vér séum aö
visu smáþjóö, en vel aö merkja
stór smáþjóö. Vér höfum mörg
tækifæri til aö láta þessai þversögn
veröa aö sannmæli. Þetta er eitt
þeirra, og mér ljúft aö færa þaö i
tal hér og nú
Stundum hvarflar þaö aö manni
aö vér Islendingar séum ekki
ýkja þakklát þjóö fyrir vort hlut-
skipti. Þaö er vafamál hvort vér
kunnum aö meta sem skyldi aö
vér höfum á stuttum tima hafist
úr fátækt til góöra bjargálna, lif-
um i' mannúðlegu samhjálpar-
þjóðfélagi og njótum ýmissa
mannréttinda sem fólki i allt of
mörgum löndum heims eru fyrir-
munuö. Þaö er sjálfsagt og
reyndar þjóöleg nauösyn aö
kappkosta aö halda til jafns um
lffskjör og menningu viö þær
þjóöir sem lengst hafa náö I þeim
efiium, og er nærtækast aö bera
sig saman viö grannþjóöir vorar
á Noröurlöndum. En ástæöulaust
er aö fyllast beiskju þótt þaö tak-
ist ekki til fulls ailtaf og á öllum
sviöum. Vér höfum haft styttri
tima en þær til aö ná þeim
þjóöfélagslegu markmiöum sem
vér keppum aö, og atvinnuvegir
vorir eru óstööugri en þeirra. Vér
megum búast viö þeim timum
ööru hverju aö lltiö sem ekki miöi
áfram, jafnvel aö afturkippur
veröi, en vér veröum aö læra aö
þola slikt æörulaust, enda engin
vorkunn ef ekki ber af réttri leiö.
Ég minntist á maimúöarmál sem
Sameinuöuþjóöirnarbeita sér nú
fyrir, aöbúnaö barna um viöa
veröld. En þaö veit heilög ham-
íngjan aö fleiri eru mannréttinda-
málin sem aö þarf aö hyggja, og I
þeim efnum þurfum vér ekki aö
vera eftirbátar eins eöa neins og
enga afturkippi aö þola. Vér get-
um I oröi og verki stutt alla al-
þjóölega viöleitni, meöal annars I
viöurkenningu þess aö vér búum
sjáif viö full mannréttindi og
sæmilega velmegun. Utanrikis-
ráöherra lét rödd vora heyrast
fyrir skemmstu á 30 ára afmæli
Mannréttindayfirlýsingar Sam-
einuöu þjóöanna, og þess er gott
aö minnast. En tækifærin eru
mörg og vér gætum notað þau
betur en vér gerum. Vér gætum
tekið hressilegar undir hvatningu
þeirra alheimssamtaka sem berj-
ast fyrir rétti þeirra sem ofsóttir
eru, pyntaðir og sviptir frelsi
vegna skoöana sinna. Vér gætum
fordæmt dauöarefsingar. Ég sá
fyrir skömmu kort af veröldinni
ailri,þarsemtil aögreiningar var
lagöur sérstakur einkennislitur á
þau landsvæöi jaröar þar sem llf-
látsdómar ogaftökur eru I lögum,
en annar ljósari litur þar sem
dauöadómar hafa verið úr lögum
numdir. Þaö var grátlegt aö sjá
þá litlu ljósu bletti eins og eyjar
og sker I viöáttu hafsins. Þessi
löghelgaöa villimennska, dauöa-
refsingin, er kölluö innanrikismál
þeirra sem henni beita, en vér
ættum eigi aö siöur aö nota hvert
tækifæri til aö sýna samstööu
vora meö þeim sem vilja afmá
þann smánarblett af mannkyn-
inu.
Engin skilji orö min svo aö hér
sé ekkert gert til stuðnings al-
mennum mánnréttinda- og
mannúöarmálum. Slikt væri
mjög fjarri sanni. Ég minni aö-
eins á aö vér gætum betur gert,
bæöi heima og heiman, þaö er i
lófa lagiö.
Vér erum stolt af Islensku börn-
unum, fallegum og mannvænleg-
um, og viljum vernda þau, og
meðal annars sjá til þess aö þau
liöi sem minnst fyrir sifelldar
breytingar þjóöfélagsháttanna.
Aöur en varir eru börnin oröin aö
fullvaxta ungu fólki. Hjá oss ber
nokkuð á þvi meöal þeirra sem
eldri eru aö efast um manngildi
unga fólksins, æskunnar I land-
inu. Engu likara en mönnum finn-
ist efnileg börn breytast á
skömmum tima I óefnilegan
æskulýö, frekan og gjálifan, og
gjarnan á aö gera miklar kröfur
til annarra en miöur til sjálfs sin.
En er þetta ekki sama gamla
glámskyggnin sem loöir viö oss
eins og erföasyndin? Er ekki
þetta land fullt af bráöefnilegu og
hörkuduglegu ungu fólki, sem
hver þjóö mætti vera stolt og
fullsæmd af? Myndir koma fram I
hugann. Ég sé i sjónvarpi hlaöiö
loönuskip koma til hafnar utan úr
vetrarsvörtum og viösjálum
noröurhöfum, noröan úr Dumbs-
hafi. Og hver stendur þar ibrúnni
nema kornungur vörpulegur
skipstjórnarmaöur, ssdiarinn og
meöbros á vör, ogaö baki honum
á dekki tugur álika garplegra
gulstakkaöra jafnaldra hans.
Ellegar ég sé hámenntaöan og
prúöan ungan mann þar sem
hann er aö taka viö vandasamri
ábyrgöarstööu i þágu þjóöfélags-
ins. Þannig mætti telja I allan
dag, en þaöer óhætt aö láta þessa
tvo vera fulltrúa fyrir þúsundir
islenskra æskumanna, sem koma
til starfa á ári hverju, færir i allan
sjó. Unga kynslóöin I landinuhef-
ur að visualistupp við gott atlæti
og betra en nokkru sinni fyrr, og
þaö er eins gott hún viti þaö. En
hún hefur einnig alist upp viö
ýmsar óheillaspár þess efnis aö
einskonar dómsdagur sé i nánd,
offjölgun mannkyns hljóti aö
enda meö skelfingu, jafnvel
heimssfyrjöld, jöröin sé á góöri
leiö meö að veröa óbyggileg sök-
um yfirvofandi allsherjarþrota á
lifgefandi gæöum hennar. Ég segi
ekki að þessi sónn sé eintómt
svartagallsraus. En vér megum
þakka fyrir aö ungt fólk viröist
ekki hafa skemmst til muna i' þvi
andrúmslofti sem honum fylgir,
heldur gengur til móts viö lifiö
meö hug og dug. Þaö erfir þetta
gamla góöa land og þaö er góö
arfleifð sem enginn þarf aö æskja
sér betri. Þaö tekur viö þvi sem
einu nafni kallast islensk menn-
ingararfleifö, og einnig þaö er
gott hlutskipti. Þaö tekur viö
þjóðfélagi sem aö visu er ekki
fullkomiöfrekar enhjá öörum, en
er þó manneskjulegt og frjálst og
velviljað og ber i sér frækorn
flestra þeirra skilyröa sem nauö-
synleg eru til þess aö hver maður
geti náö eölilegum þroska. En
ungu mennirnir, sem jafnt og þétt
koma fullbúnir til starfa, taka
einnig viö þeim miklu erfiðleikum
i efnahagsmálum þjóöarinnar
sem nú er viö aö striöa og hefúr
veriö um sinn. Þær þrengingar
bregöa óneitanlega skugga yfir
allt þjóölifiö, spilla lifsgleöinni og
taka til sin óeölilega mikinn hlut
af samanlagðri orku þjóöarinnar.
Þetta er öröug glima, þar sem
hvert mannsbarn er á sinn hátt
þátttakandi, þótt þaö komi I hlut
stjórnmálamanna aö standa á
sjálfum glimuvellinum. Hér á
landi er sú iöja stunduö langt úr
hófi fram aö brúka heldur ófagr-
an munnsöfnuö um stjórnmála-
menn, einkum alþingismenn og
ráöherra. Þetta er þjóöarósiöur,
leiöinlegur og alls ekki hættu-
laus fyrir lýöræöi og þingræöi.
Enda eru þetta allt staölausir
stafir. í störfum og samskiptum
stjórnmálamanna leikast
þjóöfélagsöflin á i öllum mynd-
um, ýmislega og óhjákvæmilega,
svo er fyrir aö þakka, þvi aö þaö
er lýöræöi. Og vér megum fagna
þvi, aö mennirnir sjálfir, forustu-
menn þjóöarinnar, eru og hafa
löngum veriö, hæfir og
góöviljaöir menn, og ég sé enga
ástæöu til aö vantreysta þeim og
geri þar ekki mun á, hverjir sitja
við stjórnartauma hverju sinni
eöa hverjir kallast stjórnarsinnar
eöa stjórnarandstæöingar, þær
nafngiftir eru hvort eö er á hverf-
anda hveli. Sú stund hlýtur aö
koma aö forustumenn vorir ná
yfirlýstu markmiöi þeirra allra
aö leiöa þjóöina út úr völundar-
Framhald á 14. siðu