Þjóðviljinn - 24.12.1979, Blaðsíða 11

Jólablað Þjóðviljans 1979
11
A þessum timum voru engin
dýr i hafinu. Mennirnir kunnu
ekki að brenna spiki i kolum sin-
um. Þá logaði nýfallin mjöll —
þessir mjúku, drifhvitu skaflar,
sem safnast ofan á gamlar og
harðar fannir.”
„Hvað veist þú um sköpun
heimsins?”
„Ekkert. Enginn hefur sagt
okkur, hvernig jörðin varð til.
Hún var alveg eins og hún er, svo
langt sem ættfólk okkar man. En
sólin og máninn og stjörnurnar og
þrumugnýrinn og eldingin eru
fólk, sem einhvern tima hefur
komist út I geiminn.”
„Hvernig veistu það?”
„Það get ég ekki skýrt. Sjálf
spyrjum við aldrei um það. Eitt
veit ég þó. Illvirki og helgispjöll
hafa fyllt loftið af illum öndum.
Sólin og máninn myrtu móöur
sina, og þótt þau væri systkin,
felldu þau hugi saman. Þess
vegna hættu þau að vera mann-
eskjur.
Þrumugnýrinn og eldingin eru
lika systkin, foreldralausir vesa-
lingar, sem áttu engin skyld-
menni. Þau áttu einu sinni heima
i Netsilikalandinu. En þau voru
skilin eftir, þegar fólkið fór yfir
fljót nokkurt til hreindýraveiða.
Þau voru öðrum aðeins byrði, og
enginn maður vorkenndi þeim.
Þarna beið þeirra aðeins hungur-
dauði. Vesalings systkinunum
varð reikað að sorphaug, til þess
að vita hvort þau fyndu ekki eitt-
hvað, sem týnst hefði. Og svo
fann annað þeirra eldstein, en hitt
skækil af hreindýraskinni, og
meö eldsteininn og harðan, sam-
anskroppinn skinnbleðilinn i
höndunum hrópuðu þau hvort til
annars:
„Hvað eigum við að verða?”
Þrumugnýr og elding.”
Hvorugt þeirra vissi, hvað
þetta var, en allt i einu svifu þau
upp i loftiö og annað sló neista
með eldsteininum, en hitt barði
þurrt hreindýraskinnið, svo að
buldi viö i himingeimnum. I
fyrsta skipti komu þrumur og eld-
ingar yfir jörðina, og þau fóru i
bólstað fólksins, sem hafði hrakið
þau frá sér. Það dó allt i tjöldum
sinum og hundarnir lika. Það var
hvergi sár á likunum, aðeins
rauðar skellur á kinnunum. En
þegar hreyft var við þeim,
hrundu þau saman og urðu að
öskuhrúgu.
Svona urðu þrumugnýrinn og
eldingin til.
Siðar kom veðurhamurinn til
sögunnar með regn, snjó og
storm.”
„Hvernig bar það til?”
„Það er nú saga út af fyrir sig.
Allir þekkja hinn fræga risa
Inúgpasúgssúk, sem var svo stór,
að lýsnar á höfði hans voru
áþekkar læmingjum. Hann ferð-
aðist manna á milli i gamla daga
og tók þá dreng i fóstur.
Einu sinni var risinn á ferð með
fóstursyni sinum. Þá hitti hann þó
sér meiri mann,
Inúarúgdligasúgssúk — Risa-
dverginn. Hann var enná stærri
Framhald af 12 siðu
„Fáðu mér vettlingana mina og
öxina mina. Ég er að leggja af
stað inn i Hnakkafjallið.”
En húsfreyja svaraði: „Vertu
heldur kyrr heima. Mennirnir éta
þig”
„Ef þeir gera ekki annað en éta
mig, þá lamma ég bara út um
rassinn aftur. En ég kem ekki aft-
ur, ef ég verð undir skriðu i fjöll-
unum.”
Litla lúsin kallaði neglur mann-
anna fjöll, og þegar lýsnar voru
kramdar milli naglanna, voru
það skriður, sem þær uröu undir.
Litla lúsin kom aldrei framar
heim til konunnar sinnar.”
Þess má til gamans geta, að
þessar sögur sagði Eskimói I
Alaska, sem ekkert vissi um
frændur sina i Grænlandi, en
Knut Rasmussen hafði heyrt
Eskimóa i Grænlandi segja allar
þessar sögur.
Svo að lokum skulum við lita á
fallegt litið ljóð:
En eigi að siður hvet ég hunda
mina:
Andar loftsins einir vita,
hvað min biður bak við fjallið.
Lengra áfram, lengra áfram!
S.dór tók saman.
Ljóð
Ljóð og Ijóðasöngur er snar þáttur í lifi og menningu Eskimóa. Lltum
á eftirfarandi ljóð:
Særingar
I.
Kom, andi loftsins, kom fljótt! Særingamaðurinn kallar á þig.
Kom, andi loftsins, kom fljótt! Bægðu frá oss öllum slysum.
Ég ris á fætur, ég ris á fætur meðal andanna.
Ég sé sálir hinna látnu.
Barn, stóra barn, herra loftsins!
Kom hingað fljótt, þú mikli, voldugi brjóstmylkingur!
M.
Máfurinn stóri svifur þöndum vængjum yfir oss, yfir oss.
Hann hvimar. Ég garga. Höfuð hans er hvitt.
Hann glennir sundur gogginn, og litil, kringlótt augun eru frán, eru
hvöss
Qútiúk, qútiúk.
Kjóinn stóri svifur þöndum vængjum yfir oss, yfir oss.
Hann hvimar. Ég væli. Höfuð hans er svart.
Hann glennir sundur gogginn, og litil, kringlótt augun eru frán, eru
hvöss.
Ijóq, ijóq.
Hrafninn stóri svifur þöndum vængjum yfir oss, yfir oss.
Hann hvimar. Ég krúnka. Höfuö hans er blásvart.
Höfuð er hvasst, beitt eins og spjót, og augun ranghvolfast.Qara, qara.
MI.
Andi! Hvar hefur þú falið þig! Leyfðu mér aö finna þig.
Hefur þú ferðazt suður fyrir þá, sem búa fyrir sunnan okkur?
Leyf mér að finna þig.
Andi! Hvar hefur þú falið þig? Leyföu mér að finna þig.
Hefur þú ferðazt austur fyrir þá, sem búa fyrir austan okkur?
Leyf mér að finna þig.
Andi! Hvar hefur þú falið þig? Leyfðu mér aö finna þig.
Hefur þú ferðazt norður fyrir þá, sem búa fyrir norðan okkur?
Leyf mér að finna þig.
Andi! Hvar hefur þú falið þig? Leyföu mér að finna þig.
Hefur þú feröazt vestur fyrir þá, sem búa fyrir vestan okkur?
Leyf mér að finna þig.
IV.
Ég vil gista ókunna konu, frýnast i leynda hluti I blóra viö manninn.
Láttu stigvélareimina dingla lausa.
Þreifaðu fyrir þér hjá manninum og hjá konunni.
Sléttaðu hrukkurnar á kinnunum, sléttaðu úr hrukkunum.
Ég gekk yfir isi lagðan sjóinn. Selirnir blésu i vökunum.
Seiðbundinn heyrði ég söng hafsins og þung andvörp nýíssins.
Afram, áfram! Máttugur andi miðlar oss hreystiidanshúsinu.
Æ! Ég skyggnist um og sé það, sem ég nú vil syngja um:
Hreinana með hornin breiðu.
Meö þeytitré sveiflaði ég skutlinum af öllu afli.
Vopn mitt hæfði tarfinn mitt I auga mjaðmargrindarinnar,
og hann titraði við lagiö,
unz hann féll og bærðist eigi.
Æ! En kynngi skyldi i kvæðum, og ég leita að orðum.
Hér er ljóðið, hér er minnið,
og það er aöeins ég, sem yrki.
Konur
Konur, konur, ungar konur!
Æ, þær koma prúðbúnar i nýjum skinnbrókum.
Konur, konur, ungar konur!
Æ, þær halda á mávavængjum i hvitum lófum.
Sjá! Þær veifa, sjá þær kalla, kinnrjóðar af gáska og ærslum.
Konur, konur, ungar konur!
Æ — æ, æ, — æ, æ!
Löfin siðu dillast eftir tifi þeirra og göngulagi.
Fagrar eru þessar konur, er þær skunda til karlmannanna,
sem biða glaðir sigurlauna eftir hólmgönguna.
Konur, konur, ungar konur!
Lif Eskimóa var eilif barátta fyrir matbjörg, um hana snérist allt
þeirra lif og þvi er við hæfi að birta hér nokkur ljóð um veiðar:
Rostungaveiðar.
Ég gat ekki blundað,
þvi að hafið var skinandi bjart
við bólstað minn.
Svo reri ég á hafið,
og rostungur kom upp
fast við hliðina á húðkeipnum.
Ég kom þvi ekki við að skutla hann,
og keyrði þvi harpúninn i siðu hans,
og flotbelgurinn skoppaði á sjónum.
En hann kom aftur upp af sjónum
og reisti bægslin eins og olnboga,
barði hafflötinn heiftarlega
og reyndi að rifa belginn sundur.
örmagna varð hann sér til einskis gagns,
þvi að skinn af ógotnum læmingja
var til verndar saumað á belginn.
Og sem hann blés og brauzt um,
reri ég að honum
og batt enda á umbrot hans.
Hlýðið svo á, þið menn úr hinum f jarlægu fjörðum,
sem ætið eru reiðubúnir til að miklast af sjálfum ykkur!
Þenjið út brjóstin og hefjið upp söng
um hugprýði ókunnungs manns.
Söngur AajúkS/ draumvisa
Ég fyllist feginleik, þegar bjarma dagsins slær á himinhvolfið,
æ-já, æ-jaéja já.
Ég fyllist feginleik, þegar sólin bjarta stigur á himinhvolfið,
æ-já, æ-jæja já.
En annars er ég lostinn ótta við veltandi maðkaveituna.
Þeir éta sig inn I banakringlu mina og augu,
æ-já, æ-já já.
Óður um æskuna
Mý og kuldi, þessar plágur fylgjast aldrei að.
Hér ég leggst á hjarnið,
leggst á is og fönn, og tennur minar nötra.
Þetta er ég — o-já — o-já, já.
Er það minning þeirra daga,
þeirra daga, er mýið sveimar,
þeirra daga, er kuldinn nýstir, sem á hugann þannig orkar,
er ég teygi fætur frá mér út á isinn?
Þetta er ég — o-já — o-já, já.
Æ! En kynngi
skyldi i kvæðum,
og ég leita
að orðum.
Bjarndýraveiðar.
Ég sá björn á rekisnum.
Hann var eins og meinlaus hundur, sem kemur hlaupandi
á móti mér og dillar skotti
Svo gráðugur var hann, að hann snerist gramur i kring,
er ég vatt mér i skyndi af vegi hans.
Og nú háðum við eltingaleik frá morgni og fram á miðjan dag.
En um siðir þreyttist hann, og orkuna þraut,
og þá stakk ég spjótinu i siöu hans.
Hreindýraveiðar.
Ég skreið hljóðlega yfir mýrina
með boga og ör i munni mér.
Dragið var breitt og vatnið var jökulkalt,
og hvergi eygði ég afdrep.
Ofurhægt skreið ég áfram,
rennvotur en óséður,
unz ég komst i skotfæri.
Hreinarnir bitu, kroppuðu andvaralausir safarik grösin,
unz ör min sökk titrandi
djúpt i bringu tarfsins.
Þá sló ótta á ugglausa sléttubúana.
Hjörðin sundraðist á svipstundu,
og á harðastökki flýði hún til fjalla.”