Þjóðviljinn - 26.01.1980, Page 11
Laugardagur 26. janúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
I tilefni hundraó ára afmaelis
Hvad segja þeir
nú um Stalín í
Sovétríkjunum?
Lik Stalins viö hliö Lenins i grafhýsinu á Rauöa torginu. Þaö var svo
grafiö aö baki grafhýssins viö hliö nokkurra frægöarmanna bylting-
aráranna.
„Jósep Stalín var fædd-
ur 21. desember 1879. öld
er liðin frá fæðingu hans
og meira en aldarfjórð-
ungur frá dauða hans.
Þrátt f yrir það er ekki auð-
velt að skrifa um hann."
Á svofelldan hátt hefst grein
scm sovésk fréttastofa dreiföi I
tilefni 100 ára afmælis Stalfns,
höfundur hennar er Gennadi
Gerasimof. Við birtum greinina
hér á eftir i heild, lesendum til
fróðlciks; vissulega er þaö at-
hyglisvert, hvernig átrúnaöar-
goö kommúnista um allan heim i
aldarfjórðung er nú metiö af op-
inberum aöilum i heimalandi
sinu.
Meðalhóf?
Greinarhöfundur reynir aö
fara léiö „meöalhófs” eins og
hann segir . Hann mun þá einkum
eiga viö þann siö sem var upp
tekinn á timum Krúsjofs, aö
kenna Stalin um flest þaö sem
verst var, en sleppa honum aö
ööru leyti. Gerasimof fremur
reyndar ýmsar syndir svipaöar.
Af grein hans verður t.d. ekkert
ráöiö af þvi, hve dýrkeypt
stjórnsýsla Stalins varö so-
vésku fólki og er þaö i sjálfu sér
meiriháttar lifsflótti. Ekki held-
ur ber greinin þvi vitni aö i So-
vétrlkjunum séu menn I alvöru
aö skoöa hlut Stalins I sögunni i
samhengi viö ýmsa eðlisþætti
hins sovéska stjórnkerfis.
Munurinn á þessari grein og
grein frá Krúsjofstimum er i
raun helstur sá, aö hér er reynt
aö skapa tiltölulega jákvætt and-
rúmsloft I kringum Staiin, en áö-
ur var karlinn geröur aö alls-
herjar blóraböggli. En i báöum
tilvikum er fariöeins og köttur l
kringum heitan graut um alvöru
málsins. Hefst nú greinin:
„Fyrir Stalin"
Nafn Stalins er tengt sögu okk-
ar, þ.e. köflunum um fram-
kvæmd fimm ára áætlananna,
baráttu þjóöarinnar við nasism-
ann og endurreisn efnahagslifs
landsins eftir styrjöldina.
Þetta voru ár hetjuskapar,
full afreka og sigra. Þeirra er
minnst sem tima eldhuga og
brautryöjenda, uppbyggingar
nýs, sósialisks heims.
En þetta voru einnig erfiö ár
skorts, fórna og mistaka. Bitur-
leikinn býr enn meö okkur.
Þjóöin reis upp til áhlaups
meö hrópunum: „Fyrir fööur-
landiö!” „Fyrir Stalin'J” Menn
voru ekki aö sýnast, þétta var
ekki leikiö fyrir framan kvik-
myndavélar. Þetta var þaö sem
fólkinu fannst. Þaö haföi tak-
markalausa trú á honum, þaö
var harmleikur timans, en þaö
var hetjulegur harmleikur.
En aðrir þjáöust sökum órétt-
látrar kúgunar, sem beitt var
meö vitund Stalíns.
Þaö er ekki auðvelt að fella yf-
irvegaöan og óvilhallan dóm i
þessu máli. T.d. talar Avérell
Harriman, ambassador Banda-
rikjanna i Sovétr íkjunum á
striðsárunum, mjög lofsamlega
um Stalin sem stjórnmálamann i
endurminningum sinum. Harri-
man segir, aö persónulega hafi
hann ekki rekiö sig á nokkurn
neikvæöan þátt i persónu Stalfns.
Vestrænir leiötogar, sem hittu
Stalin i Teheran, Jalta og Pots-
dam, höföu einnig mikiö álit á
honum sem stjórnmálamanni.
Persónuleg reynsla hefur allt-
afsintakmörk. óliktfólk minnist
þessa tima með ólikum hætti.
Mannshugurinn sjálfur velur
úr. t „Júliusi Cesar” segir
Shakespeare: „Hið illa sem
menn gera lifir þá. Hiö góöa er
oft grafiö meö beinum þeirra.”
Leita ber meðalhófs sögulegr-
ar óhlutdrægni: Viö endurskirö-
um Stalingrad Volgograd, en
minnismerkiö þar er um orrust-
una um Stalíngrad.
Heildarárangur þessara ára
er óumdeilanlegur: Sovétrikin
urðu sósialiskt stórveldi, sem
haföi og hefur s tööugt áhr if á alla
rás sögulegrar þróunar og eft-
irtakanlega og alveg sérstaklega
á hægfara umskipti landa og
þjóða frá gömlu þjóöfélagi til nýs
þjóöfélags, byggöu á sósialisk-
um grundvallarlögmálum. So-
véska þjóöin og erlendir frétta-
skýrendur tengdu óumdeilanleg-
an árangur i uppbyggingu
sósialismans i Sovétrikjunum
viö nafn Stalins.
Vitleysur og afglöp
Samtimis skaöaöi persónu-
dýrkunin á Stalfn framvindu so-
vésks þjóöfélags. Stalin framdi
margar vitleysur og afglöp.
Einkum, er hann staöhæföi áriö
1937, aö stéttabaráttan i landinu
myndiharðna mjögeftir þvi sem
staða sósialismans styrktist.
Þessi kenning varð orsök fjölda-
kúgunar.
Allt tilheyrir þetta liðinni tiö i
sögu lands okkar, en á okkar
dögum, og alveg sérstaklega i
sambandi við aldarafmæli Stal-
tns, halda menn á vesturlöndum
áfram að ræða „verðið” er
greitt var fyrir öfga þessa tima-
bils , hvor t þeir vor u eðlilegir eöa
tilviljun háðir, trygginguna fyrir
þvi að þeir endurtaki sig ekki,
hlut hins persónulega þáttar i
sögunni, o.s .frv..Það sem að baki
þessu býr er að jafnaði ekki óeig-
ingjörn leit aö sannleikanum.
Þetta er aðeins aö nokkru hægt
að skýra með sögulegri forvitni,
meintri mannlegri umhyggju
fyrir sovésku þjóðinni eða áhuga
á hinni nýju vísindagrein „psy-
chohistory”. Að niu tiundu er
þessiáhugi þáttur irikjandi and-
sovéskri stefnu.
A Vesturlöndum leita menn
skýringar á „Stalfnfyrirbær-
inu” meira i þvi skyni að finna
nýtt púöur til notkunar i hinum
sálfræbilega hernaði gegn
kommúnismanum. Vangaveltur i
sambandi viö persónudýrkun
eru sérstaklega mikilsmetnar
vegna þess, aö þær geta fengiö
frjálslynd öfl til þess aö skipa
sér i raðir andkommúnista.
Afsprengi Marxisma?
Breskur sagnfræöingur, E.H.
Carr, sem nýlega lauk ævistarfi
sinu, Sögu Sovétrikjanna i 14
bindum, gaf sl. sumar út bók,
sem hann nefnir: „Rússneska
byltingin frá Lenín til Stalfns,
1917-1929”. Hann gagnrýnir til-
raunir til þess aö nota Stalín i
andsovéskum tilgangi og ritar,
aö vinstri menn séu „blindir á
árangur byltingarinnar og sjái
aðeins misgjörðir hennar. En
þaö eru nógu margir, sem taka
undir kórsöng andsovéskrar
móðursýki, þótt vinstri sinnar
geri þaö ekki. Það er sorglegt á-
stand. Ég vona aö við munum aö
lokum losa okkur viö móðursýk-
ishugmyndir um Sovétrikin.”
Ronald Hingley, breskur so-
vétfræöingur, Adam Ulam,
bandariskur sovétfræöingur, og
fleiri vestrænir höfundar, og
framar öllum öörum átrúnaöar-
goð andsovésku aflanna, Solzjen-
itsin, staðhæfa að Stalíndýrkunin
hafi veriö eðlilegt afsprengi len-
inismans og marxismans.
Þetta er meginröksemd
þeirra, sem i vestrænum rikjum
minnast aldarafmælis Stalins.
Tilgangurinn er aö hræöa fjöld-
ann frá sósialiskum sjónarmiö-
um meö þvi aö varpa á þau
skugga Stalíns og halda þvi
fram, að hann stafi einnig af
Lenín og Marx.
t reynd var persónudýrkun
framandi Lenfn og Marx, alveg
eins og hún er framandi kenning-
um þeirra. Þvi til staðfestingar
gæti ég birt fjölda tilvitnana i
verk þeirra og vitnað til ævifer-
ils Marx og Lenfns, en persónu-
leg hæverska þeirra snart alla
er þekktu þá.
Leitað að sök
En liggi sökin ekki hjá marx-
leninismanum, hvar er henn-
ar þá að leita?
Viö þessu er ekkert einfalt
svar, vegna þess að ástæðu
þess, sem gerðist, er að leita i
ýmsum samtvinnuöum hlutlæg-
um og huglægum þáttum.
Vikjum fyrst aö hlutlægu þátt-
unum. Rifjum upp mótunarár
Sovétrikjanna. Eftir misheppn-
aða fhlutun 14 rikja og uppræt-
ingu afturhaldsaflanna i landinu
ólu innlendir stéttaróvinir meö
sér hatur á þeirri rikisstjórn, er
dirfðist að afnema einkaeign, og
undirbjuggu nýja „herferö”.
Möndullinn Berlin — Róm —
Tókió, fasistaógnunin, er stafaði
af Þýskalandi, og sefunarstefna
vestrænna rikja gagnvart Hitl-
er, en þau virtu aö vettugi so-
véskar áskoranir um sameigin-
legt öryggi — þetta var hinn ytri
bakgrunnur róttækra umbylt-
inga i landinu, er miðuöu aö end-
uruppbyggingu efnahagslifs
landsins samkvæmt nýrri,
sósialiskri stefnu. Og siöan kom
styrjöldin og i kjölfar hennar
viöreisn landsins við fjandsam-
legar ytri aöstæöur, kalda striö-
iö. Ástandiö kraföist miöstýrör-
ar forustu og aga, vissra tak-
markana á lýðræöi og einingar
gegn uggvænlegum óvini.
En öll herstjórnin var eignuö
Stalín, og þaö var geigvænleg yf-
irsjón, og fariö var ranglega aö
tengja alla sigra viö nafn hans.
Ýmsir huglægir þættir höföu
ákaflega neikvæö áhrif. Sum per-
sónuleg einkenni Stalins, svo
sem grófleiki og mislyndi, sem
vel er hægt að umbera i venjuleg-
um samskiptum fólks, uröu óþol-
andi hjá leiðtoga. A þetta benti
Vladimir Lenin i lok ársins 1922.
Þegar timar liöu, fannst Stalín
sjálfum hann raunverulega vera
hafinn yfir gagnrýni, og tor-
tryggni hans skapaði andrúms-
loft er hvatti til lögbrota. Hann
gerði hugmyndafræöileg mistök,
framdi geðþóttaverknaöi og póli-
tisk glappaskot.
Moldviðri?
Alyktun miöstjórnar Komm-
únistaflokks Sovétrikjanna, ,,um
ráðstafanir til þess að sfgrast á
persónudýrkun og afleiöingum
hennar”, er samþykkt var áriö
1956, útskýrir, en réttlætir alls
ekki það sem gerbist. Lögð er á-
hersla á, að þótt persónudýrkun-
in á Stalín hafi skaðaö sovéskt
þjóðfélag þá hafi hún ekki, og
hefði ekki getað, breytt eðli hins
sósialiska skipulags.
Þaö er eftirtektarvert, aö
flokkur okkar sagði sjálfur
sannleikann, þótt bitur væri og
auðvelt aö geta sér þess til, að
þessi gagnrýni myndi valda
timabundnum erfiöleikum, aö ó-
vinirnir myndu gleðjast yfir
þessari sjálfshreinsun og nota
hana gegn kommúnistahreyfing-
unni i heild. Eins og sjá má, er
það moldviöri, er þyrlað var
upp, ekki enn gengið um gar ð. En
forsendan fyrir þessari sjálfs-
gagnrýni, er flokkurinn haföi
frumkvæöi aö, var aö tryggja
þaö örugglega aö slikir hlutir
endurtækju sig ekki.
1 Grúsiu, þar sem Stalin ér fæddur, hafa menn aldrei hætt aö gera myndir af þessum fræga
landa sinum til aö festa upp heima hjá sér, þar standa og nokkrir minnis varöar ennþá. Myndin
er tekin á markaöi i Grúsiu fyrir skemmstu.