Þjóðviljinn - 23.04.1983, Blaðsíða 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 23. - 24. apríl 1983
bókmenntír
Nýgræðingar í Ijóðagerð 1970-1981.
Ljóðasafn. Eysteinn Þorvaidsson valdi efnið og
annaðist útgáfuna.
Iðunn 1983.
í þessa bók hefur Eysteinn Þorvaldsson
valið ljóð eftir 36 af þeim skáldum sem
gerðu vart við sig á árunum 1970-81 og
lætur hann með fylgja greinargerð góðan
formála um helstu einkenni þessa unga
skáldskapar. Þar kemur meðal annars
fram, að á þessum árum hafi komið út um
160 ljóðabækur. Það gefur því auga leið að
erfitt verður að fella reynsludóm um það,
nýgræðingaskáldskap og þeirri ljóðagerð
sem næst fór á undan, að ættjarðarkvæðinu
með innvirðulegri náttúruinnlifun þess er
hafnað. Það kemur fyrir að hreinleiki
landsins er nefndur til að sveia með hans
tilstilli mengun, túrisma, framkvæmdagl-
eði. En það gerist ekki oft í þessu safni.
Hinsvegar segir Einar Már Guðmundsson:
ég er orðinn leiður á fegurðinni
sólin vorið og jöklarnir rnega vera í friði
og við vitum kannski ekki í svipinn hvað við
eigum að gera við slík mannalæti. Getur
þetta verið rétt? Einar Már gefur í sama
Fuglinn áður
hann flaug
Ljóöagerö síöastliöins áratugar
hvort „rétt“ er valið. Látum þau úrtaksmál
kyrr liggja, en tökum þess heldur fram, að
sú eru fyrst heildaráhrif af lestrinum að vel
hafi til tekist í þeim skilningi, að til skila er
haldið helstu sérkennum ungra Ijóðasmiða
á okkar dögum.
Möguleikar Ijóðsins
Eins og flestar skáldakynslóðir aðrar
fjallar þesi hér um Ijóðið sjálft og mögu-
leika þess. Hægur vandi er að koma auga á
að mörg Ijóðanna fylgja pólitískri og sið-
ferðilegri hneigð, en það er mjög sjaldgæft
reyndar, að skáldin vilji tryesta á það sem
baráttuhvöt eins og Jón gerir Daníelsson,
en hann vill ekki flúra ljóð sitt rósum eins og
þar segir, heldur er betur með það farið á
þennan hátt hér:
Skyrpum því blóði drifnu
í andlit kúgaranna
Nei, sjaldgæft er að menn taki svo mikið
upp í sig (enda ekki von). Kannski eru
orðin „öll úr sér gengin/afgömul og
innihaldslaus/af ofnotkun" eins og
Guðbrandur Siglaugsson segir - og er þar
með kominn furðu nálægt stjórnmála-
umræðunni sem nú er verið að kjósa um.
Oftar er reyndar efast um að Ijóð heyrist,
kannski hverfur það bakvið „umferðargný
og rokk/færibönd og sjónvarp...bíngó
moggann" (Einar Ólafsson: „í dag er öld
ljóðsins") - og er þetta reyndar eitt af mörg-
um dæmum í bókinni um að „okkar“ verð-
mætum er stillt upp öndvert fjársjóðum
þeirra-sem stjórna þjóðfélaginu. Sigurður
Pálsson er meðal þeirra sem heldur áfram
með þetta þema með „jákvæðum" for-
merkjum. Hann mælir sterklega með hring-
ferð um vegi Ijóðsins, á þeim brautum erað
finna þau undur og stórmerki sem senda
menn burt
úr helvíti neysluskyldunnar
sljóleika rnargtuggunnar.
Ljóðið sem undrið mikla er víðar á ferli,
m.a. hjá Ólafi Hauki Símonarsyni sem kall-
ar það „fuglinn áður hann flaug en eftir
hann sat á greininni".
Leiður á fegurðinni
Nú vita þá allir menn, að hver kynslóð
skálda byltist um undir þungu fargi sem
fyrri skáldskapur leggur á hana og sprettur
kannski af striti þessu fullur fjandskapur.
Er nú langt síðan fráhvarf frá ríminu góða
og stuðlanna þrískiptu grein var þægilegt og
einfalt sérkenni „nútímaskáldskapar". Sú
spenna er víst búin að tæma sínar rafhlöður.
Það getur svo gerst, að „nýgræðingar" úrv-
alsins rími af mikilli list og yfirsýn eins og
Þórarinn Eldjárn. En fordæmi hans boðar
varla afturhvarf til fyrri skáldskaparsiða -
þeim mun síður sem kvæði hans freista les-
anda til að halda, að erfitt muni það reynast
ungum mönnum að taka upp' rímbandið,
nema þeir glotti við tönn um leið.
Líklega er sá mestur munur á
Uppgjörið við arfinn, við hefðarinar göf-
uga ok, kemur mjög skemmtilega fram í
meðferð Antons Helga Jónssonar á Detti-
fossi, einmitt því náttúruundri sem oftar en
flest önnur hefur fengið þjóðskáld til að
koma upp um sig. Antoni Helga er nokkuð
í mun að niðurlægja þennan garp, taka
hann ekki alltof hátíðlega. „Þú dettur enn-
þá Dettifoss" segir hann virðingarlaust og
stríðir honum á rafvæðingu landsins: „þú
bíðir færis að rísa upp á háspennumöstrin/
og flýja til byggða". Óg áfram heldur hann.
Náttúruundrið er niðurlægt með því að
bera það saman við hvunndagslegustu
óþægindi borgarlífs:
Mig snertu önnur vatnsföll dýpra
lekur krani
draup mér fyrrurn andvökum.
Skýring er svo borin fram á slíkri uppá-
komu sem er svipuð og sú sem Einar Már
Guðmundsson gefur: það má svosem skoða
„víðfræg fjöll og ástsæla fossa" en „hugsun-
ih rennur í farvegi upprunans - borgar-
iðunnar".
Það er ekki alltaf til að lítillækka undur
landsins eða skopast að þeirri lyftingu sem
þau hafa fengið í skáldskap að staðreyndum
borgarhvunndags og náttúru er stefnt
saman. Það fer líka talsvert fyrir því, að
þeim sé samfylkt um þá von, að lífið sé
skáldskaparlega vaxið þrátt fyrir allt. Eða
eins og þegar regn, vatn og laufskrúð hafa
gengið í svofelld sambönd hjá Birgi Svan
Símonarsyni:
í höfuðborginni hefur kornflexregnið
stytt upp á gulu trópikanavatninu
laufskrúð morgunblaðsins liœtt að
bœrast.
Slík „blanda á staðnum" er reyndar
meira áberandi í úrvalinu en að reynt sé
einvörðungu að byggja á staðreyndum mal-
biksins og svo slángri og slettum kynslóðar-
innar - eins og þegar Einar Már kveður
þennan dans:
byltingin er á bömmer
og frelsið er bara flipp
Enda kæmust menn varla langt á því.
Strit, ást, konur
Úrvalið bendir til þess að „starfsmálin"
hafi verið miklu oftar á dagskrá hjá
ljóði skýringu sem er nothæf að vissu
marki:
dýr og jurtir hef ég aðeins séð í
frystihólfum stórverslana
Svo illa er reyndar enginn á vegi staddur
en það er sama: Ijóðaúrvalið minnir mjög
rækilega á það að til er orðin skáldakynslóð
sem á sér aðrar raetur en allar aðrar sem
lifað hafa í landinu. Snorri, Hannes, Þor-
steinn frá Hamri, Ólafur Jóhann - þeir hafa
einatt gert náttúruna að sínu tungutaki og
siðgæðislögmáli, en þeir sem síðar koma
hrökkva frá, sumpart vegna þess að þessi
skáld hafa gert margt stórvel, sumpart
vegna þess að þeir eiga sér blátt áfram
annan „reynsluheim".
Dettifoss og kraninn
Staðreyndir borgarinnar sækja svo fram
eftir ljóðakortinu, en menn ættu þá ekki að
gleyma því að þær gegna ekki sam hlutverki
og staðreyndir náttúrunnar í ofboðlítið
eldri skáldskap. Þessum staðreyndum er
ekki hagrætt til að byggja upp óð um fegurð
borgarinnar og mannvirkjanna eins og einu
sinni var reynt, þegar vélin virtist enn gjald-
geng sem samherji mannsins. Nei. Þær eru
áminningar um veruleika sem er hvim-
leiður og sálardrepandi: „raunveruleikinn/
er grá steypan/grátandi barn/rigning og
blankheit...lykt af soðnu káli/og geðvont
fólk í strætó" (Magnea Matthíasdóttir). Og
værum við betur komin annarsstaðar-
„Nóttin er fögur" segir í sama kvæði og nú
var til vitnað.
ljóðasmiðum sl. áratug en á næstliðnum
tíma. Birgir Svan er manna duglegastur við
að ganga ofan í lúkar og inn í frystihús og
segir ýmislegt eftirminnilegt af því striti sem
niðurlægir mannfólkið og af nöturlegum
tómstundum þess. Skáldkonur leggja og
ýmislegt gott til um það lífsstríð sem háð er í
þvottahúsi, yfir uppvaski eða í bónusæði,
og það er í þeirra kvæðum sem þessi spurn-
ing er áleitnust: komumst við í annan stað?
Konur eiga semsagt drjúgan þátt í félags-
legu raunsæi þessa úrtaks. Auk þess taka
þær ástamálin upp með látlausari og
beinskeyttari hætti en karlskáld flest í sömu
bók. En þeir þurfa kannski á hálfkæringi að
halda til að yfirstíga feimnina við
tilfinningamálin, eða þá að þeir vilja sveifla
sér upp í listrænar stórýkjur til að sanna að
Undrið mikla hafi gerst: nekt þín gerir augu
mín „að byggilegum stjörnum" segir Ólafur
Haukur Símonarson.
Þeir og við
Þegar lýst er dagsins önn, ömurleika færi-
bandsins, leiðindum skólastofunnar, tóm-
legu skemmtanalífi, frekjulátum
auglýsingaheimsins, yfirgangi fjölmiðla, ást
sem hverfur inn í fokheld stöðutákn - í
öllum þessum dæmum liggur gagnrýnin af-
staðaskáldanna í augum uppi. Hún smýgur
inn í myndmálið og í beina dóma, hún segir:
þetta eru þeirra verðmæti, ekki okkar. En
það sem er okkar, þeas. skáldanna, er ekki
nema sjaldan staðfest í uppreisn, þaðan af
síður í hverhvöt. Hin pólitíska og siðferði-
lega reiði er eins og dempuð, því skáldin lifa
á efasemdartímum og margur hugsjónafáni
hefui upplitast í veðrum sögunnar. Það
kvað vera í gangi endurmat allra gilda, eina
ferðina enn.
Andstæðurnar milli þeirra sem ráða
þjóðfélaginu og forgangsröðinni og þá
meðreiðarsveina þeirra annarsvegar og
skáldanna hinsvegar en fyrst og síðast
fólgnar í þessari athöfn: orð eru fest á blað,
menn yrkja. Og það er eins og menn vita,
þessi athöfn er ekki arðbær í statistík, hún
kann líka að gleymast á skemmtanatímum
sem eiga sinn volduga frelsisdraum í tólf
sjónvarpsrásum. Skáldin elska fólkið, von-
andi - en það er svo eins víst að hugur
fólksins sé annarsstaðar. Þetta er gömul
saga en þó alltaf ný, eins og segir í ástar-
kvæði eftir Heine - og það er eins og fyrri
daginn, að þeim sem fyrir verður er þungt
um hjartarætur...
Árni
Bergmann
skrifar