Þjóðviljinn - 05.01.1986, Blaðsíða 11

Ingólfur Davíðsson
Risar, öldungar og tré lítils vaxtar
Ameríka er auðug af eikarteg-
undum. Hér skal aðeins ein
nefnd. það er Hookereikin fræga
í Kaliforníu. Hún er 30 m há og
ótrúlega umfangsmikil. Hefur
verið reiknað út að 7-800 manns
geti staðið í einu undir laufhvelí-
ingu hennar. Hvílíkur samkomu-
salur! Háskólabíó tekur 987
manns í sæti, Austurbæjarbíó
800! Korkeikin (Q. suber) erlang
mesti korkframleiðandi veraldar.
Hún verður 20-30 m há og er sí-
græn. Berkinum er flett af 8.-10.
hvert ár, en vex svo aftur. Kork-
eikin á heima í vestanverðum
Miðjarðarhafslöndum, t.d.
Portúgal, en er ræktuð víðar.
Til eru margar tegundir lang-
Iífra trjáa. Sumir telja Kýprusvid-
artegund eina í útjaðri Sahara
keppa við risafuruna og brodd-
furuna að aldri, og hafi kannski
vaxið úr grasi áður en stórir
hlutar Sahara urðu að eyðimörk.
Mexíkanar státa af „hinu mikla
tré“, \).e. fcnjakýprus (Taxodium
mucronata), og telja það 4-5 þús-
und ára. Olíuviðartréð í Miðjarð-
arhafslöndunum getur orðið 800-
1000 ára eöa meir. Fræg í sögunni
eru olíuviðartrén í Getsemane-
garði í Jerúsalem. Linditré (Tilia)
geta náð háum aldri, og talið er
að í Evrópu séu til 700-800 ára
gömul linditré. Hér hafa linditré
náð litlum vexti. Flestar langlífar
tegundir munu vaxa fremur hægt.
Beyki (Fagus) er frægt lauftré í
Mið-Evrópu og víðar. Nær litlum
vexti hér. Hef þó heyrt um
allvænt beykitré í Birtingaholti á
sínum tíma. Beyki geturorðið 30-
40 m hátt, en lifir ekki sérlega
lengi að jafnaði. Til er afbrigði af
beyki, með brúnrauðum blöðum,
kallað blóðbeyki. Sumarið 1983
skoðaðið ég tvö tignarleg, um 20
m há blóðbeykitré í Kongens
Have í Kaupmannahöfn. Hvílíkt
umfang laufkrónunnar! Hún nær
nærri niður að jörð og myndar
aarmikla hvelfingu. Eg gekk í
'..íngimi tréð, til að áætla um-
fangið, og mér nægðu ekk rninna
en 160 skref. Þúsund manns ættu
að geta leitað skjóls undir þeirri
lauflivelfingu. Hvað margir geta
staðið undir vænu reynitré?
íslensk tré eru heldur lítil vaxt-
ar og fremur skammlíf. Birkið og
reynirinn verða sjaldan nema 8-
12 m há og 60-100 ára gömul. Til
eru þó undantekningar. I Skriðu
og Fornhaga í Hörgárdal lifa
nokkur tré, sem gróðursett voru
á árunum 1820-1830, og í Laufási
2 reyniviðir, gróðursettir 1849 og
1853. Elstu tré í Reykjavík nú
munu vera gljávíðir og silfurreyn-
ir í gamla kirkjugarðinum við
Aðalstræti, og áltnur og hlynur á
Laufásvegi 5. Þau eru 8-9 m há,
öll gróðursett á árunum 1884-
1890. Það er sannarlega ómaks-
ins vert að skoða þessa gömlu,
gildvöxnu aldursforseta íslenskr-
ar trjátæktar. Sennilega eiga
hlynur, álmur, gráreynir, silfur-
reynir og ýmsi barrtré eftir að ná
miklu hærri aldri og meiri hæð
þegar tímar líða, ef þau þá þola
íslensk stormviðri og umhleyp-
inga.
ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11
Þessi grein birtist í Garðyrkju-
ritinu 1985oggaf höfundurog
ritstjóri góðfúslega leyfi til að
húnyrði birthér.
Skógar geta verið næsta ólíkir.
Birkiskógurinn er bjartur og
skógarsvörðurinn vel gróinn, oft
fullurafgrasi, berjalyngiog
fögrumblómum. Þyngraeryfir
barrskógunum og heldur
skuggalegt, einkum í þéttum
greniskógum. Víða í barrskóga-
beltunum á norðurhveli jarðar er
hægt að ferðast dögum saman
og sjá ekki annað en skóg, og
skógarbotninn þakinn barrnál-
um. Greni-, furu- og lerkistofn-
arnir rísa eins og geysimiklar súl-
ur, furustofnarniroftrauðleitir.
Lítiðerþetta þó hjáfrumskógum
hitabeltisins. Þarsérmaðurekk-
ert frá sér, allt er ein græn flækju-
bendaog breiða. í norrænum
skógum er ein eða fáar trjáteg-
undirríkjandi, en ífrumskógun-
um vex allt í hrærigraut, það birl-
ist ný trjátegund við nær hvert
fótmál.
Víkjum nú að nokkrum hrað-
vaxta tegundum, risum og öld-
ungum í ríki skógarins.
Oll þekkjum við bambussteng-
ur, léttar og sveiganlegar, holar
með þverskilrúmum, líkt og væru
risavaxin puntstrá, enda sömu
ættar. En hvílíkt gras! Sumar
bambustegundir geta orðið 30-40
m á hæð, þær mynda lundi og
jafnvel stóra skóga. Landakots-
kirkjan í Reykjavík og Matthías-
arkirkjan á Akureyri gætu vel fal-
ist undir laufhvelfingum bamb-
ussins. Vöxturinn er oft hraður.
Nýsprottinn bambus er meyr og
gott grænmeti. Seinna trénar
hann og er þá góður smíðaviður,
mjög mikið hagnýttur í heitum
löndum til margs konar nota,
m.a. til húsa- og brúabygginga.
Risafururnar í Kaliforníu eru
heimsfrægar, bæði sem risar og
öldungar. Þær eru skýjaklúfarnir
í ríki skóganna og ná sumar allt
að 112 m hæð, allavega 90-100 m.
Turn Sjómannaskólans í Reykja-
vík nær þesum furum svona um
það bil í hné! Stofnarnir geta orð-
ið 12-18 m að ummáli. Þið getið
borið það saman við herbergis-
stærð heima hjá ykkur. Lagður
var bílvegur gegnum einn stofn-
inn! Nokkrar risafurur eru taldar
um tvö þúsund ára gamlar, eða
öllu meir. Hafa verið orðnar
allvænar hríslur á Krists dögum,
og stór tré á landnámsöld.
Hugsið ykkur 112 m háa risa-
furu. Hún mundi gnæfa um 40 m
yfir Hallgrímskirkjuturn. Akur-
eyrarkirkja er 24 m há og stendur
uppi á 40-50 m hárri Akureyrar-
brekku. Ef risafuran stæði undir
brekkunni á hlaði Hótel K.E.A.
mundi hún samt gnæfa hátt yfir
kirkjuturnana. Dansgólf var gert
úr þversneið risafurubpls og
komust þar fyrir 16 pör! I grasa-
fræðideild ríkissafnsins í Stokk-
hólmi er sneið af risafuru með
2410 árhringum.
Risafurutegundirnar eru raun-
ar tvær, þ.e. risafura (S. gigant-
ea) og rauðviðartré (S. semper-
virens). Þær teljast til sérstakrar
ættkvíslar, Sequoia, en það er
nafn málfróðs indíánahöfðingja.
Risafuran þrífst sæmilega í vest-
anverðri Evrópu í fremur mildu
lofslagi, t.d. á Bretlandseyjum.
Rauðviðartré er viðkvæmara.
Báðar tegundirnar eru friðaðar í
Kaliforníu og bera sum trén nöfn
frægra manna.
Elsta trjátegund í heitni, eldri
en risafuran, er sennilega brodd-
furan (Pinus aristata), fundin
sem 4200 ára gömul tré uppi í
Hvítfjöllum í Kaliforníu í um
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN
Vinningar í H.H.Í. 1986: 9 á kr. 2.000.000; 108 á kr. 1.000.000; 216 á kr. 100.000; 2.160 á kr. 20.000; 10.071 á kr. 10.000;
122.202 á kr. 5.000; 234 aukavinningar á kr. 20.000. Samtals 135.000 vinningar á kr. 907.200.000.
HAPPDRÆTTI HÁSKÓLA ÍSLANDS
vænlegast til vinnings
Hefur þú nálgast happanúmerið þitt ?
3000 m hæð yfir sjó. Hugsið ykk-
ur fjallið Esju sett upp á Vatna-
jökul, og sígrænan furuskóg þar í
efstu hlíðum! Þarna hátt uppi í
Klettafjöllunum er sumarið stutt
og kalt svo að furan vex hægt.
Þær hæstu aðeins um 10 m en
margar 3-4 m og mjög gildvaxn-
ar. Toppar hinna elstu löngu
dauðir en nokkrar greinar lifa.
Elstu broddfururnar hafa verið
vaxnar úr grasi á dögum ísraels-
konunganna Davíðs og Saló-
mons, og hafa lifað bæði Grikkja-
og Rómverjatíð. Flestir munu
vita að broddfuran þrífst sæmi-
lega á íslandi, vex hægt en hefur
varla nokkurn tíma kalið. Til er
um 8 m hár broddfurulundur í
Hallormsstaðaskógi og allvænar
hríslur á Akureyri.
Eikur (Quercus) eru fræg
skógartré að fornu og nýju. Eikin
var talin eldtré, helguð þrumu-
guðinum Þór. Fyrrum héldu
menn ráðstefnur og dóma undir
stórum, aldurhnignum eikartr-
jám og fórnuðu kjöti og öli til
þeirra. Eik var skipskenning í
fornu skáldamáli og sennilega
hafa landnámsmennirnir siglt á
eikarskipum til íslands. Öldum
saman var eik kjörin herskipavið-
ur og heilum eikarskógum eytt
þess vegna, t.d. á Bretlands-
eyjum. Til eru yfir 200 eikarteg-
undir, flestar í N.-Ameríku og
Asíu. í vestanverðri Evrópu vaxa
tvær tegundir, sumareik (Q. ro-
bur) og vetrareik (Q. petraea).
Sumareikin er algengust. Hún er
mikið tré og virðulegt, gild og
mjög greinamikil, oft 20-30 m há,
en til eru allt að 45 m háar eikur í
Mið-Evrópu. í Svíþjóð er talið að
til séu um 40 eikartré, sem eru 6
m eða meira að ummáli bols í
brjósthæð, gildasti stofninn 12,75
m. Eikartré verða oft 400-500 ára
gömul, en til eru miklu eldri ein-
staklingar, 800 ára eða meira. Þó
er mjög erfitt að ákvarða aldur
þeirra nákvæmlega, því eikarbol-
ir verða oft holir að innan með
aldrinum.
Ýmis eikartré eru fræg, t.d.
Konungseikin danska, sem sumir
telja yfir þúsund ára. Hún er 17 m
há og bolurinn 14 m að ummáli í
brjósthæð. Bolurinn er holur og
hermir þjóðsagan að konungur
einn hafi staðið við inni í eikinni
við sjöunda mann - allir á hest-
baki! Árið 1954 var tekin myndaf
18 mönnum inni í holum eikar-
bolnum, og talið rúm fyrir 10 í
viðbót. Skammt frá Hjartarkers-
húsum við Klampenborg, rétt
utan við Kaupmannahöfn, stend-
ur Skógarvarðareikin, sem talin
er álíka gömul og Kaupmanna-
höfn eða um 800 ára. Beið glufa
er í hinn gilda bol neðantil og not-
aði kaþólskur skógarvörður hana
sem bænahús á dögum Fjölnis-
manna. Það varíHjartarkershús-
um sem ljóð Jónasar Hallgríms-
sonar: „Hvað er svo glatt sem
góðra vina fundur...“ var sungið í
fyrsta sinn á vordögum 1835. í
Noregi eru hæstu eikur um 30 m.
15 manns áttu að geta staðið inni í
bol hinnar frægu 21 m háu
Landaeikar í Sœtesdal.
Eikin vex hægt. Sá sem gróður-
setur eikartré alheimtir sannar-
lega ekki daglaun að kvöldi. Son-
arsonur hans fellir kannski eikina
og hefur not af viðnum. Haft er
eftirfrægum skógarræktarmanni,
þegar dáðst var að eikarlundi
hans: „Það er auðvelt að rækta
góðan eikarskóg. Grundvallarat-
riðið er gott fræ, og síðan verður
að veita trjánum umhyggju í svo
sem 150 ár“. Eik þrífst illa á ís-
landi og verður varla mikið ann-
að en runni.
600-700 ára gömul eik með holum bol (Skógarvarðareikin).