Þjóðviljinn - 20.07.1986, Blaðsíða 6

Skíðishvalir og
tannhvalir af
sama uppruna
Rœttvið ÚlfÁrnason
dósent í erfðafrœði
sem rannsakað
hefurhvalií20ár
ÚlfurÁrnason dósent í erfða-
fræöi viö Háskólann í Lundi í Sví-
þjóö hefur í hartnær 20 ár stund-
að rannsóknir á hvölum og gert
samanburö á litningum og DNA
(kjarnasýru) ýmsra hvalateg-
unda. Þetta er liöur í rannsóknum
á skyldleika og þróun hvala. Úlfur
er nýkominn úr för á leiðangurs-
skipinu Dröfn, sem var notað í 3
daga til að af la húðsýna af steypi-
reyði og hnúfubak, en báðar
þessar hvalategundir eru alfrið-
aðar. Úr húðsýnunum eru svo
ræktaðar frumur til f rekari
rannsókna. Þetta er að sjálf-
sögðu aðeins einn þáttur í viða-
miklum rannsóknum Úlfs.
Næsta ár verða komin 20 ár síð-
an ég byrjaði á þessum hvala-
rannsóknum og ástæðan fyrir því
að ég fór þessa ferð á Dröfn er sú,
að ég fékk fyrir 2 árum styrk úr
Vísindasjóði uppá 130 þúsund
krónur og í ár úr Fiskimálasjóði
uppá 100 þúsund krónur til sýna-
tökunnar. Þessu fé var varið í
þennan túr, sagði Úlfur.
Úlfur Árnason erfðafræðingur.
Hann sagði að vegna þess að
hnúfubakur og steypireiður eru
alfriðaðar tegundir, þá væri það
eina leiðin til að fá sýni úr þeim að
fara út á sjó og sækja þau úr lif-
andi dýrum. En hvernig fer þetta
fram?
Fyrir 10-20 árum útbjuggum
við skutul, sem stingst 2-3 sm inní
húð hvalsins og tekur með sér
tappa sem er 6-7 mm í þvermál.
Það var fyrst og fremst oddurinn
á skutlinum, sem var hannaður
sérstaklega til þess arna. Smíðina
annaðist Kristófer Gunnarsson,
dverghagur maður. Þórður
Eyþórsson deildarstjóri í sjávar-
útvegsráðuneytinu, var skytta í
ferðinni, en hann var fyrrum
skipstjóri og skytta á hvalfang-
ara. Annar reyndur hvalveiði-
maður, Árni Sigurbjörnsson, var
einnig með og sýndi góða
skothæfileika. Áhöfnin á Dröfn
átti einnig stóran þátt í þessu og
vélstjórar önnuðust viðgerðir á
skutlum og skutuloddum. Við
vorum á helstu svæðum hnúfu-
baks og steypireyðar út af Snæ-
fellsnesi og þetta gekk mjög vel.
Við sáum 15 steypireyðar og
40-50 hnúfubaka og er það vissu-
lega ánægjulegt að sjá svo marga
hvali af þessum tegundum, þar
sem því hefur verið haldið fram
að þær væru allt að því komnar að
tortímast.
Tannhvalir og
skíðishvalir af
sama stofni
Er ekkert erfitt að greina teg-
undirnar þar sem þær eru í sjón-
um?
Nei, það erekki erfittfyrirvant
auga og auk þess má oft greina á
milli einstaklinga. Til að mynda
eru sporðar hnúfubaka ólíkir_að
lit og með einkennandi mynstur.
Eins halda hvalategundir sig oft á
mismunandi svæðum.
Og gekk sýnataka vel að þessu
sinni?
Já, við náðum í 11 sýni samtals,
3 sýni af steypireyðum og 8 af
hnúfubökum, þetta er nokk-
urnveginn í hlutfalli við þann
fjölda sem við sáum af þessum
tegundum.
Hvað hefurðu uppgötvað
merkilegast, að þér þykir, í þess-
um rannsóknum?
Hér áður fyrr var talið að
tannhvalir og skíðishvalir væru af
sitt hvorri rótinni. Ég tel mig hafa
sannað með samanburði á litn-
ingamynstrum tannhvala og skíð-
ishvala, sem eru nærri því eins, að
allir hvalir séu af sömu forfeðrum
komnir. En þar sem kenningin
um sitthvorn uppruna tannhvala
og skíðishvala var orðin mjög rót-
gróin, var erfitt að fá menn til að
skipta um skoðun og það ber við
enn í dag, að menn haldi skipting-
unni fram, þrátt fyrir niðurstöður
litningakannana og samanburðar
á DNA, sem sanna hið gagns-
tæða.
Hvernig hófust rannsóknir þín-
ar?
Það vill svo skemmtilega til, að
égveit svo að segja uppá dag
hvernig þetta byrjaði. í maí 1967
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. júlí 1986